Warsztaty szkoleniowe

Prezentacja na temat: "Warsztaty szkoleniowe"— Zapis prezentacji:

1 Warsztaty szkoleniowe
ŚLĄSKI URZĄD WOJEWÓDZKI Warsztaty szkoleniowe Wisła-Jawornik kwietnia 2016

2 I. PROBLEMATYKA WYPŁATY ODSZKODOWANIA W SPECUSTAWIE DROGOWEJ

3 termin USTALENIA I wypłaty odszkodowania
Zgodnie z art. 12 ust. 4g specustawy drogowej, jeżeli decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej nadany został rygor natychmiastowej wykonalności, decyzję ustalającą wysokość odszkodowania wydaje się w terminie 60 dni od dnia nadania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej rygoru natychmiastowej wykonalności. Jeżeli zaś decyzji ZRID nie nadano rygoru natychmiastowej wykonalności termin wydania decyzji odszkodowawczej wynosi 30 dni od dnia, w którym decyzja ZRID stała się ostateczna (art. 12 ust. 4b) Art ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami stanowi, że zapłata odszkodowania następuje jednorazowo, w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu podlega wykonaniu, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b. 1a. W sprawach, w których wydano odrębną decyzję o odszkodowaniu, zapłata odszkodowania następuje jednorazowo w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o odszkodowaniu stała się ostateczna. Decyzja ostateczna jest zarazem wykonalna. Artykułu 9 ustawy o gospodarce nieruchomościami o wstrzymaniu wykonalności decyzji nie stosuje się do odrębnej decyzji o ustaleniu odszkodowania.

4 Ostateczność decyzji administracyjnej
W myśl art. 16 KPA decyzja ostateczna, to taka decyzja, od której nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Decyzją ostateczną jest zatem: Decyzja wydana przez organ odwoławczy (II instancji) – postepowanie jest dwuinstancyjne (art. 15), odwołanie służy tylko do jednej instancji (art. 127 § 1) Decyzja wydana w wyniku powtórnego rozpatrzenia sprawy przez ministra lub SKO (art. 127 § 3) Decyzja wydana w I instancji, w stosunku do której upłynął termin do wniesienia odwołania lub wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy; z zastrzeżeniem, że przywrócenie tego terminu powoduje szczególnego rodzaju skutek w postaci utraty przez decyzję cechy ostateczności i uruchomienia toku instancji Decyzja organu I instancji, od których odwołanie (ani wniosek o powtórne rozpatrzenie sprawy) nie przysługuje na mocy przepisów szczególnych Decyzja, która uważana jest za ostateczną na podstawie art. 269 KPA, który nakazuje uważać za takową decyzję określaną w innych przepisach jako prawomocną

5 Data Ostateczności Decyzji II-instancyjnej
W przypadku, gdy ostateczną decyzją w sprawie odrębnie ustalonego odszkodowania jest decyzja I instancji wykonanie tej decyzji poprzez wypłatę ustalonego odszkodowania następuje w terminie 14 dni, liczonego od dnia, w którym decyzja ta stanie się ostateczna. Jeżeli jednak od decyzji organu I instancji złożone zostało odwołanie, to wypłata odszkodowania następuje w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja organu odwoławczego stanie się ostateczna, tj. z dniem jej doręczenia stronie, ponieważ doręczenie to stanowi wprowadzenie tej decyzji do obrotu prawnego. M. Wolanin, Komentarz do art. 132 ugn, Warszawa 2014

6 Uchwała NSA (7) I OPS 6/13 z 25 listopada 2013 r.
TEZA O zachowaniu trzyletniego terminu dla ustalenia opłaty adiacenckiej z tytułu wzrostu wartości nieruchomości w wyniku jej podziału, o którym mowa w art. 98a ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 r., Nr 102, poz. 651 z poźn. zm.), w przypadku zakończenia postępowania decyzją organu odwoławczego, decyduje data wydania decyzji ostatecznej przez organ odwoławczy, a nie data doręczenia tej decyzji stronie.

7 Wskazanie terminu zapłaty w decyzji
W sentencji decyzji o odszkodowaniu nie należy wskazywać terminu wypłaty odszkodowania, zwłaszcza jeżeli decyzja ZRID nie jest ostateczna. Informację o terminie wypłaty odszkodowania można podać w uzasadnieniu decyzji. Wyrok WSA w Warszawie, sygn. I SA/Wa 2168/14 z 17 grudnia 2014 r.: Co do terminu wypłaty odszkodowania należnego z tytułu wywłaszczenia nieruchomości na podstawie przepisów ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych to ustawa ta nie wskazuje takiego terminu. Natomiast odsyła w tym zakresie, jak i w ogóle co do ustalenia wysokości i wypłacenia odszkodowania, do odpowiedniego stosowania przepisów o gospodarce nieruchomościami (art. 12 ust. 5) Natomiast ustawa o gospodarce nieruchomościami zasadę co do tego w jakim terminie następuje wypłata odszkodowania formułuje w art. 132 ust. 1, zgodnie z którym zapłata odszkodowania następuje jednorazowo, w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu podlega wykonaniu, z zastrzeżeniem ust. 1a i b. Zastrzeżenie z ust. 1b nie odnosi się do stanu zaistniałego w przedmiotowej sprawie.

8 Wyrok WSA w Warszawie sygn. I SA/Wa 2168/14
Natomiast zastrzeżenie z ust. 1a nie ma zastosowania w tej sprawie, gdyż wprawdzie odszkodowanie zostało ustalone odrębną decyzją, ale została ona wydana jeszcze przed uostatecznieniem się decyzji wywłaszczeniowej. Odszkodowanie zaś z tytułu wywłaszczenia nieruchomości przysługuje tylko wtedy gdy właściciel zostanie pozbawiony prawa własności na mocy ostatecznej decyzji. Należy więc jeszcze raz wskazać, że termin wypłacenia odszkodowania wynika wprost z art. 132 ust. 1 u.g.n. Należy także zauważyć, że żaden przepis zarówno ustawy z r. jak i mające odpowiednie zastosowanie, na podstawie art. 12 ust. 5 tej ustawy, przepisy ustawy o gospodarce gruntami nie wskazują by o terminie wypłaty takiego odszkodowania organ orzekał w decyzji. Ponieważ termin wypłaty odszkodowania wynika wprost z ustawy to decyzja orzekająca w tym zakresie jest wydana bez podstawy prawnej zawartej w przepisach prawa materialnego. Oznacza to, że decyzja w tej części dotknięta jest wadą nieważności określoną w art. 156§1 pkt 2 k.p.a. (...) W wyroku z r. sygn. akt II SA 261/83 NSA stwierdził, że decyzja nakładająca obowiązki na stronę w sytuacji, gdy obowiązki te wynikają wprost z normy prawnej dotknięta jest wadą nieważności z przyczyny określonej w art. 156§1 pkt 2 k.p.a. – jako wydana bez podstawy prawnej zawartej w przepisach prawa materialnego.

9 Casus 1. Wypłata odszkodowania
Od decyzji odszkodowawczej Starosty X odwołanie w ustawowym terminie złożyła osoba, która nie posiadała zdolności do czynności prawnych. Po wstępnym rozpoznaniu odwołania organ II instancji wydał na podstawie art. 134 kpa postanowienie o niedopuszczalności odwołania. Kiedy należy wypłacić odszkodowanie? Podstawy prawne: Art § 2 KPA: Wniesienie odwołania w terminie wstrzymuje wykonanie decyzji. Art. 134: Organ odwoławczy stwierdza w drodze postanowienia niedopuszczalność odwołania oraz uchybienie terminu do wniesienia odwołania. Postanowienie w tej sprawie jest ostateczne.

10 Casus 2. Wypłata Odszkodowania
Od decyzji odszkodowawczej Prezydenta Z. jedna ze stron postępowania wniosła odwołanie. Organ II instancji ustalił, że odwołanie zostało złożone po upływie 14 dni od dnia doręczenia stronie decyzji. W związku z tym organ wydał na podstawie art. 134 kpa postanowienie o uchybieniu terminu na wniesienie odwołania. Kiedy należy wypłacić odszkodowanie? Podstawy prawne: Art § 2 KPA: Wniesienie odwołania w terminie wstrzymuje wykonanie decyzji. Art. 134: Organ odwoławczy stwierdza w drodze postanowienia niedopuszczalność odwołania oraz uchybienie terminu do wniesienia odwołania. Postanowienie w tej sprawie jest ostateczne. Art. 58 § 2: Prośbę o przywrócenie terminu należy wnieść w ciągu siedmiu dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu. Jednocześnie z wniesieniem prośby należy dopełnić czynności, dla której określony był termin.

11 Casus 3. Wypłata Odszkodowania
Od decyzji odszkodowawczej Starosty Y jedna ze stron postępowania wniosła odwołanie, a następnie na podstawie art. 137 Kpa wycofała je. Organ II instancji nie dopatrzył się, aby decyzja I instancji naruszała prawo i związku z tym orzekł na podstawie art. 138 § 1 pkt 3 o umorzeniu postępowania przed organem II instancji. Kiedy należy wypłacić odszkodowanie? Podstawy prawne: Art § 2 KPA: Wniesienie odwołania w terminie wstrzymuje wykonanie decyzji. Art Strona może cofnąć odwołanie przed wydaniem decyzji przez organ odwoławczy. Organ odwoławczy nie uwzględni jednak cofnięcia odwołania, jeżeli prowadziłoby to do utrzymania w mocy decyzji naruszającej prawo lub interes społeczny.

12 Casus 4. Wypłata Odszkodowania
Od decyzji Wojewody ustalającej odszkodowanie za nieruchomość składającą się z trzech działek (nr 1, 2 i 3) strona złożyła odwołanie, zaskarżając decyzję w części dot. działek nr 2 i 3. W odniesieniu do działki nr 1 strona wniosła o wypłatę odszkodowania. Po rozpatrzeniu odwołania Minister orzekł, na podstawie art. 138 § 2 k.p.a. o uchyleniu w całości decyzji Wojewody i przekazaniu temu organowi sprawy do ponownego rozpatrzenia. Skarżący wniósł do sądu skargę na decyzję Ministra w części dotyczącej działki nr 1, zarzucając organowi odwoławczemu niezasadne uchylenie decyzji Wojewody w części, w jakiej decyzja ta odnosiła się do tej działki. Czy i kiedy należy wypłacić odszkodowanie? Podstawy prawne: Art § 2 KPA: Wniesienie odwołania w terminie wstrzymuje wykonanie decyzji. Art. 16. § 1. Decyzje, od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, są ostateczne (...)

13 Wyrok WSA I SA/Wa 1165/14 z 16 lutego 2015 r.
Skargę należało uwzględnić, albowiem zaskarżona decyzja odwoławcza Ministra wydana została – w nieobjętej odwołaniem skarżącego (a objętej skargą) części, dotyczącej działki nr [...] - z naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, tj. art. 138 § 2 k.p.a. w związku z art.127 § 1 k.p.a., które to naruszenie miało istotny wpływ na wynik sprawy. Z tej racji zaskarżoną decyzję Ministra należało - w części dotyczącej działki nr [...] - wyeliminować z obrotu prawnego. (...) decyzja Ministra została wydana z przekroczeniem – w odniesieniu do działki nr [...] – zakresu zaskarżenia decyzji Wojewody(...) Zakres zaskarżenia decyzji Wojewody, wynikający z odwołania skarżącego, był dla organu odwoławczego wiążący. Oznacza to, że organ ten nie miał upoważnienia do orzekania w przedmiocie odwołania w zakresie wyraźnie z niego wyłączonym. Nie ulega przy tym wątpliwości, że przedmiot postępowania, tj. ustalenie odszkodowania z tytułu przejęcia nieruchomości, składającej się z trzech odrębnych działek ewidencyjnych, w odniesieniu do których to działek określono osobno ich wartość, umożliwia wyodrębnianie z decyzji poszczególnych jej części, odpowiadających tymże działkom. Co do zasady, tak wyodrębnione części decyzji mogą być – w kontekście ich zaskarżenia - przedmiotem różnych dyspozycji procesowych strony.

14 Jak wskazano w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 lipca 2007 r., sygn. akt 1441/96, kodeks postępowania administracyjnego nie wprowadza ograniczeń formalnych ani materialnych, dotyczących prawa odwołania się od decyzji, co oznacza, że to strona decyduje, czy i w jakim zakresie odwołuje się od wydanej decyzji. Kodeks postępowania administracyjnego opiera konstrukcję odwołania wyłącznie na zasadzie skargowości, a więc nie można w żadnym razie przyjąć dopuszczalności wszczęcia postępowania odwoławczego z urzędu, gdyż stanowiłoby to rażące naruszenie prawa, dające podstawę do stwierdzenia nieważności decyzji. Decyzja organu pierwszej instancji, w części, w której nie została zaskarżona stała się ostateczna, w związku z czym jej weryfikacja w toku postępowania odwoławczego stanowiłaby pogwałcenie zasady trwałości decyzji. Organ odwoławczy bowiem może orzekać tylko w granicach sprawy objętej odwołaniem (zażaleniem), nie może natomiast orzekać w sprawie, która nie jest objęta zaskarżeniem, (vide: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 grudnia 2003 r., sygn. IV SA /02- niepublikowany).

15 Art. 132 ust. 2 ugn (odsetki i Szkoda)
Zgodnie z art. 132 ust. 2 ugn do skutków zwłoki lub opóźnienia w zapłacie odszkodowania stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego. Jeżeli 14-dniowy termin do wypłaty odszkodowania (albo inny termin określony za zgodą osoby uprawnionej do odszkodowania) zostanie przekroczony, to osoba uprawniona może dochodzić stosownych roszczeń za opóźnienie w wykonaniu świadczenia albo z tytułu zwłoki (odsetki, zaś w przypadku zwłoki również odszkodowanie za szkodę)

16 Odesłanie do kodeksu cywilnego
Art Dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Art § 1. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać, niezależnie od wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Art § 1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

17 II SA/Rz 1049/15 - Wyrok WSA w Rzeszowie
Należy również zaznaczyć, że odsetki należą się za czas opóźnienia, począwszy od dnia wymagalności długu. Istnienie długu głównego oraz jego wymagalność są niezbędnymi warunkami powstania prawa do odsetek. Odsetki stają się wymagalne z upływem pierwszego dnia od terminu wymagalności roszczenia głównego (vide: uchwała SN z dnia 8 marca 2002r. w sprawie III CKN 548/00, uchwała SN z dnia 5 kwietnia 1991r. w sprawie III CZP 21/91, OSNC 1991/10-12/121; wyrok SA w Lublinie z dnia 14 lutego 2013r. w sprawie III APa 12/12, Lex nr ; wyrok NSA z dnia 7 maja 2002r. w sprawie I SA 2378/00, Lex nr 81740). Powyższe przepisy znajdują zastosowanie do skutków zwłoki lub opóźnienia w zapłacie odszkodowania ustalonego ostateczną decyzją, co do którego upłynął już termin zapłaty, bowiem tylko wówczas możemy mówić o wymagalności odszkodowania. Przepisy te nie dotyczą natomiast opóźnienia w wydaniu decyzji w przedmiocie odszkodowania, bowiem ustawodawca jednoznacznie odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów prawa cywilnego jedynie w odniesieniu do skutków lub opóźnienia w zapłacie odszkodowania.

18 ART. 18 ust. 3 Specustawy Drogowej Art. 132 ust. 3 ugn (waloryzacja)
Zgodnie z art. 18 ust. 3 specustawy ustalona w decyzji kwota odszkodowania podlega waloryzacji (urealnienie sumy pieniężnej) na dzień zapłaty wg zasad obowiązujących w przypadku zwrotu wywłaszczonych nieruchomości. Stosownie do treści art. 132 ust. 3 ugn wysokość odszkodowania ustalona w decyzji podlega waloryzacji na dzień jego zapłaty. Waloryzacji dokonuje organ, osoba lub jednostka organizacyjna zobowiązana do zapłaty odszkodowania. Waloryzacja polega na przeliczeniu ustalonego odszkodowania według wzrostu lub spadku siły nabywczej pieniądza. Służy ona przywróceniu ekonomicznego znaczenia odszkodowania. Zasady waloryzacji zostały określone w art. 5 i 227 ugn. Stosownie do tych przepisów dokonywana jest ona na podstawie wskaźników zmian cen nieruchomości ogłaszanych przez Prezesa GUS, a do czasu ogłoszenia tego wskaźnika waloryzacji dokonuje się z zastosowaniem wskaźników cen towarów i usług konsumpcyjnych ogłaszanych przez Prezesa GUS. Początek waloryzacji należy liczyć od dnia ostateczności decyzji o ustaleniu odszkodowania. Waloryzacja jest czynnością, dla której ugn nie przewiduje żadnej szczególnej formy.

19 Bezpieczna Zaliczka 5a. Na wniosek osoby uprawnionej do otrzymania odszkodowania, za nieruchomości, o których mowa w ust. 4, wypłaca się zaliczkę w wysokości 70% odszkodowania ustalonego przez organ pierwszej instancji w decyzji ustalającej wysokość odszkodowania, o której mowa w ust. 4g. Wypłata zaliczki następuje jednorazowo w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku. 5b. Osoba, której wypłacono zaliczkę, lub jej spadkobiercy są obowiązani do zwrotu zaliczki po jej waloryzacji na dzień zwrotu, jeżeli decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej została zmieniona, uchylona w całości lub w części dotyczącej tej osoby, lub stwierdzono jej nieważność. Zmiana zaproponowana w ust. 4g spowoduje ustalenie odszkodowania równolegle z pozbawieniem osoby uprawnionej do otrzymania tego odszkodowania faktycznego władztwa nad nieruchomością. Natomiast zmiana zaproponowana w ust. 4h [5a] spowoduje zaspokojenie dążeń zainteresowanych osób do względnie szybkiego uzyskania rekompensaty za przejęte nieruchomości, poprzez wypłatę na ich wniosek stosownej zaliczki. Przedmiotowe zmiany powodują, że ustalenie odszkodowania i wypłata zaliczki nastąpi zanim decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stanie się ostateczna. W procedurze odwoławczej decyzja ta może zostać uchylona. Z tego względu w proponowanych zmianach znalazły się zapisy o utracie mocy decyzji ustalającej wysokość odszkodowania i zwrocie pobranej zaliczki w kwocie zwaloryzowanej (art. 12 ust. 4i) [art. 12 ust. 5b]. – zob. druk 759 uzasadnienie do poselskiego projektu zmiany specustawy drogowej.

20 Bezpieczna Zaliczka W przepisie mówiącym o obowiązku zwrotu zaliczki (art. 12 ust. 5b) wynika, że ten obowiązek nie został nałożony w sytuacji gdy od decyzji ustalającej odszkodowanie złożone zostało odwołanie. Zgodnie z art. 12 ust. 5a zaliczka będzie obliczana na podstawie odszkodowania „ustalonego przez organ pierwszej instancji w decyzji ustalającej wysokość odszkodowania”. Zatem ustawodawca nie wskazał, iż decyzja ustalająca wysokość odszkodowania powinna być ostateczna lecz zaznaczył, iż wystarczy aby została wydana przez organ pierwszej instancji. Wypłata zaliczki następuje na podstawie decyzji wydanej przez organ I instancji w sytuacji gdy strony złożyły odwołanie od tej decyzji. Na gruncie specustawy przepisy nie przewidują obowiązku zwrotu zaliczki w sytuacji gdy organ II instancji uchyli decyzję ustalającą wysokość odszkodowania (Zob. Odpowiedź sekretarza stanu Zbigniewa Rynasiewicza w Ministerstwie Infrastruktury i Rozwoju na interpelację poselską nr z lutego 2015 r.). Ustalenie i wyplata zaliczki mają miejsce, zanim decyzja o lokalizacji inwestycji stanie się ostateczna. Ponieważ decyzja ta może zostać uchylona w całości lub w części, zmieniona lub może zostać orzeczona jej nieważność, osoba, której zaliczka została wypłacona, lub jej spadkobiercy mają obowiązek zwrotu zaliczki po jej waloryzacji na dzień zwrotu (art. 12 ust. 5b). Pozostałą część odszkodowania strona otrzyma w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja zrid stanie się ostateczna.

21 ZRZECZENIE Odszkodowania
7. Jeżeli przemawia za tym interes społeczny lub gospodarczy Skarb Państwa albo jednostka samorządu terytorialnego mogą zrzec się w całości lub w części odszkodowania za nieruchomości, o których mowa w ust. 4, w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Oświadczenie to składa się do organu, o którym mowa w ust. 4a. 8. W przypadku zrzeczenia się odszkodowania za nieruchomości, o których mowa w ust. 4: 1) przed wszczęciem postępowania ustalającego wysokość odszkodowania – postępowania nie wszczyna się; 2) w trakcie postępowania ustalającego wysokość odszkodowania – postępowanie umarza się; 3) po wydaniu decyzji ustalającej wysokość odszkodowania – decyzję wygasza się.

22 Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r
Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych oraz niektórych innych ustaw Data wejścia w życie r. Przepisy przejściowe: Zgodnie z art. 5. ust. 1 do postępowań administracyjnych prowadzonych na podstawie ustawy zmienianej w art. 1, wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu dotychczasowym. 2. Do postępowań, o których mowa w ust. 1, na wniosek właściwego zarządcy drogi, stosuje się przepisy art. 11f ust. 1 pkt 8 lub art. 12 ust. 7 i 8 ustawy zmienianej w art.. 1 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.

23 Reprezentacja skarbu Państwa
Przepisy specustawy drogowej nie wskazują organu reprezentującego Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego w postępowaniu w sprawie ustalenia lub zrzeczenia się odszkodowania za nieruchomość przejętą z mocy prawa w związku z realizacją inwestycji drogowej. Zatem należy stwierdzić, że wskazania organu właściwego do zrzeczenia się odszkodowania, za nieruchomość przejętą z mocy prawa w związku z realizacją inwestycji drogowej należy szukać na gruncie ustawy o gospodarce nieruchomościami.

24 Organy uprawnione do reprezentowania Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego w sprawach gospodarowania nieruchomościami określone zostały w art. 11 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami, zgodnie, z którym z zastrzeżeniem wyjątków wynikających z przepisów niniejszej ustawy oraz odrębnych ustaw, organem reprezentującym Skarb Państwa w sprawach gospodarowania nieruchomościami jest starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej, a organami reprezentującymi jednostki samorządu terytorialnego są ich organy wykonawcze. Przepis art. 11 ustawy o gospodarce nieruchomościami wprowadza domniemanie kompetencji starosty, wykonującego zadanie z zakresu administracji rządowej – w sprawach gospodarowania nieruchomościami państwowymi. Istotą przedmiotowego domniemania jest to, iż starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej, jest władny co do zasady we wszystkich sprawach związanych z gospodarowaniem nieruchomościami państwowymi, niezależnie od tego, czy przepis pozwalający na podjęcie określonego działania wskazuje na niego jako na organ właściwy w tej sprawie.

25 Ogólną kompetencję w zakresie gospodarowania nieruchomościami Skarbu Państwa ma zatem starosta wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej, natomiast nieruchomościami stanowiącymi własność jednostek samorządu terytorialnego gospodarują ich organy wykonawcze. Wyjątki od powyższej zasady muszą być wyraźnie przewidziane przez przepis prawa. Wyłączenia uprawnień starosty wykonującego zadania z zakresu administracji rządowej w odniesieniu do nieruchomości państwowych regulują również inne akty prawne, które wskazują inny organ właściwy do wykonywania uprawnień właścicielskich Skarbu Państwa w stosunku do nieruchomości państwowych. W tych przypadkach podmiotem reprezentującym Skarb Państwa w postępowaniu ws. ustalenia odszkodowania w trybie specustawy drogowej lub zrzeczenia się odszkodowania będzie podmiot uprawniony do gospodarowania nieruchomościami na podstawie odrębnych ustaw.

26 Wyłączenia Uprawnień Starosty
Wyłączenia uprawnień starosty wykonującego zadania z zakresu administracji rządowej w odniesieniu do nieruchomości państwowych regulują równiej inne akty prawne, które wskazują inny organ właściwy do wykonywania uprawnień właścicielskich Skarbu Państwa w stosunku do nieruchomości państwowych. W tych przypadkach podmiotem reprezentującym Skarb Państwa w postępowaniu ws. ustalenia odszkodowania w trybie specustawy drogowej lub zrzeczenia się odszkodowania będzie podmiot uprawniony do gospodarowania nieruchomościami na podstawie odrębnych ustaw.

27 Jako przykład można przywołać następujące uregulowania:
- gospodarowanie państwowymi nieruchomościami rolnymi położonymi na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele gospodarki rolnej (...) należy, zgodnie z art. 5 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, do Agencji Nieruchomości Rolnych; - wykonywanie prawa własności w stosunku do nieruchomości Skarbu Państwa znajdujących się w trwałym zarządzie jednostek organizacyjnych podległych MON albo ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych lub przez nich nadzorowanych(...) - leży w gestii Agencji Mienia Wojskowego, zgodnie z art. 6 ustawy o Agencji Mienia Wojskowego;

28 gospodarowanie gruntami pokrytymi płynącymi wodami powierzchniowymi – stanowiącymi własność Skarbu Państwa powierzone zostało, na podstawie art. 14 ust. 2 Prawa wodnego, ministrowi właściwemu do spraw gospodarki morskiej, Prezesowi Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, dyrektorom parków narodowych oraz właściwym marszałkom województwa, zależnie od rodzaju i położenia tych gruntów; - Według art. 4 ust. 1 ustawy o lasach, zarządzanie lasami stanowiącymi własność Skarbu Państwa (jak też gospodarowanie gruntami i innymi nieruchomościami związanymi z gospodarką leśną należy co do zasady do Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe.

29 Czy Potrzebna jest zgoda WOJEWODY?
Zrzeczenie się prawa do odszkodowania może wykraczać poza charakter wyjątkowy, w związku z czym, (...) oświadczenia o zrzekaniu się tego prawa nie powinny pozostawać bez skutecznej kontroli nadzorczej (...). Nie ulega kwestii, że art. 12 ust. 7 i 8 specustawy budzi uzasadnione wątpliwości, które skutkować powinny zmianą – uzupełnieniem legislacyjnym(...). Możliwość zrzeczenia się odszkodowania przewidziana została dla sytuacji wyjątkowych (trudności we wzajemnym rozliczaniu się organów) Zrzeczenie się odszkodowania powinno mieć charakter wyjątku uzasadnionego stanem faktycznym(...) (z opinii prawnej Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, z dnia 30 marca 2016 r.) W art. 11 ugn ustanowiono zasadę samodzielnego podejmowania decyzji przez starostę. Przy tak zredagowanej normie prawnej ww. artykułu nie zachodzi możliwość domniemania obowiązku uzyskania zgody do działania, które nie są wprost określone w przepisach ugn lub przepisach odrębnych. Zgoda Wojewody nie jest zatem wymagana.

30 Czy potrzebna jest uchwała o wyrażeniu zgody na zrzeczenie się odszkodowania w przypadku jst?
Ustawa o gospodarce nieruchomości nie zawiera regulacji upoważniających organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego do uzyskania zgody odpowiednio organu stanowiącego samorządu na zrzeczenie się odszkodowania za nieruchomość przejętą z mocy prawa w związku z inwestycja drogową. W odniesieniu do nieruchomości samorządowych również ustawy o samorządzie gminy powiatu i województwa nie zawierają unormowań przyznających radzie gminy i powiatu oraz sejmikowi województwa kompetencji do wydawania zgody na zrzeczenie się odszkodowania za nieruchomość przejętą w trybie specustawy drogowej.

31 Ponieważ ani w regulacjach dotyczących postępowania odszkodowawczego (tj. specustawie drogowej i ustawie o gospodarce nieruchomościami), ani w ustawach regulujących ustrój samorządu brak jest wyraźnego przepisu przekazującego kompetencje wójta, zarządu powiatu i województwa w zakresie reprezentacji jednostki samorządu terytorialnego przy składaniu oświadczenia o zrzeczeniu się odszkodowania, nie ma podstaw do uzależniania ważności takiego oświadczenia od zgody organu stanowiącego gminy, powiatu, województwa. Pomimo jasnego i jednoznacznego stanowiska doktryny i orzecznictwa, że wymóg zgody organu kontrolnego (wojewody) lub stanowiącego (rady, sejmiku) musi wynikać wprost z przepisu rangi ustawowej, analizując charakter czynności, co do ważności których ustawodawca wymaga zgody, nasuwa się wniosek, że celem ustawodawcy było wprowadzenia mechanizmu kontroli w czynnościach przekraczających zwykły zarząd nieruchomościami skarbowymi i samorządowymi. W związku z powyższym brak wymogu uzyskania stosowanej zgody co do zrzeczenia się odszkodowania można uznać za pewną lukę w unormowaniach regulujących zasady gospodarowania nieruchomościami stanowiącymi własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego.

32 III. Problemy Związane z ustaleniem podmiotu zobowiązanego do zapłaty odszkodowania
W związku z przejęciem na podstawie decyzji zrid nieruchomości na rzecz województwa (DW) lub Skarbu Państwa (DK) w mieście na prawach powiatu może pojawić się problem związany z ustaleniem podmiotu zobowiązanego do zapłaty odszkodowania. Istota problemu sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy w sprawie, co do funduszy, z których powinno pochodzić odszkodowanie za wywłaszczoną nieruchomość, znajduje zastosowanie przepis art. 3 ust. 3, art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o finansowaniu infrastruktury transportu lądowego (ufitl), czy też przepisy ugn (art. 132 ust. 5).

33 Odesłania Art. 22. ust. 1 specustawy drogowej stanowi, że koszty nabycia nieruchomości pod drogi, w tym odszkodowania, finansowane są na podstawie przepisów o finansowaniu infrastruktury transportu lądowego, przepisów o drogach publicznych oraz przepisów o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym. W myśl art. 23 w sprawach nieuregulowanych w rozdziale 3 (Nabywanie nieruchomości pod drogi) stosuje się przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami.

34 Przepisy określające podmiot zobowiązany do zapłaty
Art. 3. ust. 1. UFITL: Zadania w zakresie budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz zarządzania nimi finansowane są przez: 1) ministra właściwego do spraw transportu za pośrednictwem Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad albo drogowych spółek specjalnego przeznaczenia w odniesieniu do dróg krajowych; 2) samorząd województwa w odniesieniu do dróg wojewódzkich; 3) samorząd powiatowy w odniesieniu do dróg powiatowych. (...) Art. 3 ust. 3. W granicach miast na prawach powiatu zadania w zakresie finansowania, budowy, przebudowy, remontu, utrzymania, ochrony i zarządzania drogami publicznymi, z wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych, finansowane są z budżetów tych miast.

35 A może....? Zgodnie z art. 132 ust. 5 ugn do zapłaty odszkodowania za wywłaszczone nieruchomości, za szkody powstałe wskutek zdarzeń, o których mowa w art. 120, do zapłaty ceny nabycia części nieruchomości, o której mowa w art. 113 ust. 3, a także do zapewnienia nieruchomości zamiennej jest zobowiązany, z zastrzeżeniem ust. 6 i 8, starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej, jeżeli wywłaszczenie następuje na rzecz Skarbu Państwa, albo organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli wywłaszczenie następuje na rzecz tej jednostki.

36 Wyroki NSA wypłata zgodnie z art. 3 ust. 3 UFITL
Przejęcie mienia: Gmina Województwo Skarb Państwa Województwo Zobowiązany do wypłaty prezydent miasta na prawach powiatu jako zarządca drogi wojewódzkiej I OSK 766/13 z 26 listopada 2014 r. I OSK 1281/13 z 5 lutego 2015 r. I OSK 1535/13 z 12 marca 2015 r. I OSK 1536/13 z 12 marca 2015 r. I OSK 1522/13 z 25 marca 2015 r.

37 Z wyroku NSA sygn. akt 766/13 z 26 listopada 2014 r.
(...) zwrot "finansowanie" nie jest tożsamy ze zwrotem "budżet miasta", bo finansowanie oznacza tu pochodzenie środków, które wpływają do budżetu, z którego są następnie wypłacane. Omawiana regulacja nie może oznaczać równości pomiędzy pojęciami budżet gminy i środki gminy, gdyż wówczas rzeczywiście doszłoby do sytuacji, w której gmina na prawach powiatu nie tylko zostałaby pozbawiona własności nieruchomości przejętej pod drogę, której nie dość, że jest zarządcą i ponosi związane z tym bieżące wydatki, to jeszcze z własnych środków musiałaby sobie wypłacić odszkodowanie z tego tytułu, co faktycznie sprowadzałoby się do pozbawienia jej tego oczywiście należnego świadczenia. Zatem środki na odszkodowania jakkolwiek pochodzą z budżetów tych miast, to jednak składają się nań środki pochodzące nie tylko z dochodów tych miast jako jednostek samorządowych, a więc wpływające do każdej jednostki samorządu terytorialnego, ale też środki specjalne - właściwe tylko dla tych jednostek albo przyznane na finansowanie określonych zadań (np. wynikające z Wieloletnich Programów Budowy Dróg Krajowych). Budżety tych miast – jak głosi art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526 ze zm.) - składają się m.in. z dochodów własnych (p. art. 4 i art. 5 w zakresie odpowiednio gmin i powiatów), subwencji ogólnych i dotacji celowych z budżetu państwa (p. m.in. art. 42 ust. 2 lit 5b i art. 26 ust. 1). Zatem środki przeznaczane pod budowę dróg, jak i poprzedzające je i następcze inwestycje w tym zakresie, pochodzą m.in. z budżetu państwa, nadto finansują je samorządy z własnych budżetów. Poza tym dla rozważanego obecnie zagadnienia istotny jest sposób dystrybucji tych środków, a nie tylko ich pochodzenie. Jeżeli bowiem gmina uprawniona do odszkodowania przeznacza je na realizację ustawowych zadań w zakresie zaspokajania potrzeb lokalnej społeczności, to tak samo może postąpić gmina na prawach powiatu. A więc środki przeznaczone na finansowanie infrastruktury drogowej w odpowiedniej części może uznać za odszkodowanie i wykorzystać na inne ustawowe cele.

38 Z wyroku NSA sygn. akt 1281/13 z 5 lutego 2015 r.
Skarżący kasacyjne zdaje się nie zauważyć, że art. 3 ust. 3 ustawy o finansowaniu infrastruktury transportu lądowego został skonstruowany w ten sposób, iż zawiera on wyliczenie finansowanych z budżetów miast zadań, oddzielając przecinkiem poszczególne zadania. Użyty przez ustawodawcę po słowie "finansowania", a przed słowem "budowy" przecinek oznacza, że nie chodzi tu o wąsko rozumiane "finansowanie budowy", do czego zdaje się zmierzać wywód skarżącego kasacyjnie, ale zarówno o finansowanie jak i budowę, rozumiane jako dwa zupełnie odrębne desygnaty przedmiotowe. Przepis ten koresponduje przy tym z normą odsyłającą specustawy drogowej, która również posługuje się terminem "koszty nabycia nieruchomości ... finansowane są", wskazując jednoznacznie, że odesłanie dotyczy finansowania kosztów zakupu nieruchomości pod drogi, jako odrębnej kategorii znaczeniowej, której adresatem jest określona gmina miejska.

39 Wyroki NSA wypłata zgodnie z UGN
Przejęcie mienia: Gmina Województwo Prezydent miasta na prawach powiatu nie zostaje zobowiązany do wypłaty odszkodowania przy budowie drogi wojewódzkiej I OSK 1490/13 z 4 marca 2015 r. I OSK 3003/13 z 15 września 2015 r.

40 Z wyroku NSA sygn. akt 1490/13 z 4 marca 2015 r.
Po pierwsze, gdyby rozstrzygnięcie organów administracji rozumieć dosłownie, to zarówno zaskarżona decyzja Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z [...] sierpnia 2012 r., nr [...], jak i utrzymana nią w mocy decyzja organu I instancji są dotknięte wadą nieważności wskazaną w art. 156 § 1 pkt 5 k.p.a. Byłyby one bowiem niewykonalne w dniu ich wydania i ta niewykonalność miałaby charakter trwały, ponieważ Prezydent Miasta Gdańska jako organ wykonawczy Gminy Miasta Gdańska nie ma własnych pieniędzy (własnego budżetu), a więc nie jest władny do wypłacenia żadnego odszkodowania. Po drugie, gdyby rozumieć rozstrzygnięcie zawarte w powyższych decyzjach administracyjnych jako obowiązek Prezydent Miasta Gdańska do wypłaty Gminie Miasta Gdańska odszkodowania z budżetu tejże Gminy za nieruchomość, która przeszła na własność Województwa Pomorskiego, na podstawie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, to mamy do czynienia z konfuzją - zlaniem wierzytelności i długu - po stronie Gminy Miasta Gdańska, co czyni zaskarżone rozstrzygnięcie niedopuszczalnym. Skoro zatem zostało wykazane, że art. 3 ust. 3 ustawy o finansowaniu infrastruktury transportu lądowego nie ma zastosowania w rozpoznawanej sprawie, to konsekwentnie uznać należało, że na mocy art. 12 ust. 5 specustawy, do ustalenia wysokości i wypłacenia odszkodowania w tej sprawie mają odpowiednie zastosowanie przepisy o gospodarce nieruchomościami

41 Wyroki NSA wypłata zgodnie z Art. 3 ust. 1 pkt 1 UFITL
Przejęcie mienia: Gmina Skarb Państwa Prezydent miasta na prawach powiatu nie zostaje zobowiązany do wypłaty odszkodowania przy budowie drogi krajowej. I OSK 551/13 z 9 września 2014 r. I OSK 1396/13 z 11 marca 2015 r. Obwodnica Wałbrzycha – inwestor GDDKiA I OSK 457/14 z 9 września 2015 r. I OSK 1102/14 z 9 września 2015 r.

42 Z wyroku NSA sygn. akt I OSK 1396/13 z 11 marca 2015 r.
Naczelny Sąd Administracyjny podziela pogląd wyrażony przez organy administracji i Sąd I instancji, że tzw. specustawa z 10 kwietnia 2003 r. jest regulacją szczególną wyłączającą stosowanie ustawy o gospodarce nieruchomościami, w tym art. 132 ust. 5 u.g.n. Dlatego w sprawie niniejszej zastosować należy art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych w związku z art. 3 ustawy z 16 grudnia 2005 r. o finansowaniu infrastruktury transportu lądowego(...). Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Wojewódzki Sąd Administracyjny powinien rozważyć uchylenie obydwu decyzji i nakazanie organom administracji ustalenia tego, z jakich środków finansowana była przedmiotowa inwestycja i orzec, przy uwzględnieniu stanowiska NSA zaprezentowanego w sprawie, czy powinien zostać zastosowany art. 3 ust. 1 czy też art. 3 ust. 3 wskazanej powyżej ustawy. Inwestycja drogowa powstała na wywłaszczonej nieruchomości mogła być finansowana z różnych źródeł – po pierwsze dlatego, że jest częścią większej inwestycji, po drugie dlatego, że korzystanie z funduszy unijnych wymaga zaangażowania w jakiejś części środków własnych podmiotu, który z dotacji unijnej korzysta. W sprawie konieczne jest ustalenie, czy umowa dotacyjna zawarta z gminą przewiduje wypłatę odszkodowania za wywłaszczoną pod drogę nieruchomość z otrzymanych na ten cel funduszy unijnych. Jeżeli tak, to odszkodowanie może pochodzić z budżetu gminy, rozumianego jako ogół środków, którymi gmina dysponuje z przeznaczeniem na sfinansowanie budowy wskazanego w zaskarżonej decyzji odcinka drogi. Może wówczas w przedmiotowej sprawie znaleźć zastosowanie art. 3 ust. 3 ustawy o finansowaniu infrastruktury transportu lądowego. Gdyby natomiast zostało ustalone, że z jakichś względów odszkodowanie miałoby pochodzić z majątku gminy, jego koszty powinien ponosić Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad zgodnie z art. 3 ust.1 ww. ustawy.

43 Z wyroku NSA sygn. akt I OSK 457/14 z 9 września 2015 r.
Zgodnie z załącznikiem 1a [do uchwały nr 10/2011 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazwą "Program Budowy Dróg Krajowych na lata „] – Lista zadań priorytetowych, których realizacja może zostać rozpoczęta do 2013 r., pod pozycją 20 (po nowelizacji – poz. 22) znajduje się budowa obwodnicy Wałbrzycha w ciągu drogi krajowej nr 35 i określenie wartości projektu ( ,7 tys. zł). Właściwy organ – Rada Ministrów – przewidział środki na budowę przyszłej drogi – obwodnicy Wałbrzycha w ciągu drogi krajowej nr 35 - w ramach Krajowego Funduszu Drogowego i jako beneficjenta wskazał Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad – Oddział we Wrocławiu. Z wnioskiem z 5 sierpnia 2011 r. o wydanie zrid do Wojewody Dolnośląskiego wystąpił Generalny Dyrektor, reprezentowany przez Zastępcę Dyrektora Oddziału we Wrocławiu. Wyłącznie Generalny Dyrektor dysponuje środkami publicznymi na realizację obwodnicy Wałbrzycha. Przywrócenie miastu Wałbrzych statusu miasta na prawach powiatu nie wiązało się z transferem środków do budżetu gminy i nie miało żadnych skutków prawnych dla określenia podmiotu, obowiązanego do pokrycia kosztów nabycia nieruchomości, w tym odszkodowań, za nieruchomości konieczne do realizacji przyszłej drogi publicznej(...).

44 Z wyroku NSA sygn. akt I OSK 459/14 z 13 listopada 2015 r.
Trafnie w tej sytuacji Naczelny Sąd Administracyjny w powołanych wcześniej wyrokach wskazał, że obowiązek finansowania kosztów, o których mowa w art. 3 ust. 3 ufitl, dotyczy dróg publicznych w rozumieniu art. 2 ust. 1 udp, a więc dróg już istniejących. Należy zgodzić się z poglądem, że budżet gminy, w ogólnym tego słowa znaczeniu, składa się z wielu składników, w tym ze środków przekazanych z budżetu Skarbu Państwa bądź z funduszy międzynarodowych przekazanych na realizację określonych celów publicznych(...). NSA uznał, że z istoty stosunku odszkodowawczego wynika, że gmina nie może kosztem własnego majątku wypłacić sobie odszkodowania za utratę prawa własności nieruchomości, której własność przeszła na rzecz Skarbu Państwa. Winien w tej sytuacji znaleźć zastosowanie art. 3 ust. 1 pkt 1 ufitl, który stanowi, że zadania w zakresie budowy, przebudowy, remontu utrzymania i ochrony dróg oraz zarządzania nimi finansowane są przez ministra właściwego do spraw transportu za pośrednictwem Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad albo drogowych spółek specjalnego przeznaczenia w odniesieniu do dróg krajowych. (...) Ustawodawca w art. 136 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. nr 157, poz ze zm., dalej ufp) wskazał, że ustawa budżetowa może określać, w ramach limitów wydatków na rok budżetowy, limity wydatków na programy wieloletnie. Programy wieloletnie są ustanawiane przez Radę Ministrów w celu realizacji strategii przyjętych przez Radę Ministrów, w tym w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa. Rada Ministrów, ustanawiając program, wskazuje jego wykonawcę (ust. 2 art. 136 ufp). Na podstawie tego upoważnienia, Rada Ministrów podjęła uchwałę nr 10/2011 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazwą "Program Budowy Dróg Krajowych na lata " (dalej Uchwała), stanowiący załącznik do uchwały. Rada Ministrów wskazała, że wykonawcą Programu jest Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad oraz drogowe spółki specjalnego przeznaczenia powołane na podstawie ustawy z dnia 12 stycznia 2007 r. o drogowych spółkach specjalnego przeznaczenia (Dz. U. nr 23, poz. 136 ze zm.; § 2 ust. 2 Uchwały). (...) Brak jednak ustaleń, czy nabycie przedmiotowej nieruchomości z mocy prawa nastąpiło w związku z budową projektowanej drogi (projektowanego jej odcinka) i z jakich środków winno być finansowane (...).

45 Dualizm roli starosty w postępowaniu odszkodowawczym
Uchwała NSA (7) I OPS 2/15 z 16 lutego 2016 r. TEZA Powiat nie ma legitymacji procesowej strony w sprawie o ustalenie wysokości odszkodowania od powiatu za nieruchomość przejętą pod drogę publiczną, która stała się własnością powiatu, jeżeli decyzję wydaje starosta na podstawie art. 12 ust. 4a w związku z art. 11a ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz.U. z 2013 r., poz. 687 ze zm.) oraz art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 2015 r., poz. 1445).

46 Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale z dnia 16 lutego 2016 r. sygn
Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale z dnia lutego 2016 r. sygn. akt I OPS 2/15 stwierdził, że nadal aktualna pozostaje teza, że powierzenie organowi jednostki samorządu terytorialnego właściwości do orzekania w sprawie indywidualnej w formie decyzji wyłącza możliwość dochodzenia przez tę jednostkę jej interesu prawnego w trybie postępowania administracyjnego. W demokratycznym państwie prawnym niedopuszczalna jest wykładnia przepisów prawa, zgodnie z którą jednostka samorządu terytorialnego realizując poprzez swoje organy powierzone jej zadania z zakresu administracji publicznej, najpierw jest władna w sposób władczy i jednostronny kształtować sytuację prawną podmiotów od niej niezależnych, a następnie jest uprawniona do wnoszenia środków zaskarżenia od podejmowanych przez te organy decyzji.

47 Ocena operatu szacunkowego przez organy administracji
Problematyka oceny prawidłowości sporządzenia operatu szacunkowego na potrzeby ustalenia odszkodowania w postępowaniu administracyjnym należy do zagadnień trudnych a czasami wręcz spornych. Trzeba bowiem pamiętać, że pozycja prawna rzeczoznawcy majątkowego, którego ustawa o gospodarce nieruchomościami obciąża bardzo poważnymi obowiązkami, w istocie zbliżona jest do statusu osoby zaufania publicznego. Dlatego problem oceny operatu szacunkowego musi być traktowany z dużą ostrożnością i wymaga wiadomości fachowych również od organu dokonującego tej oceny.

48 Zgodnie z art. 157 u.g.n. oceny prawidłowości sporządzenia operatu szacunkowego dokonuje organizacja zawodowa rzeczoznawców majątkowych. Nie ulega przy tym wątpliwości, że ww. art. nie wyłącza uprawnienia organu prowadzącego postępowanie do oceny operatu szacunkowego jako dowodu z opinii biegłego (art. 75 § 1 k.p.a.). Fakt, że rzeczoznawca majątkowy z zakresu wyceny nieruchomości jest ekspertem w swojej dziedzinie i dysponuje odpowiednią wiedzą specjalistyczną, nie zwalnia organów administracji od obowiązku samodzielnej oceny wartości dowodowej operatu szacunkowego. Operat rzeczoznawcy majątkowego ma moc prawną opinii biegłego w myśl art. 84 § 1 k.p.a., a zatem podlega swobodnej ocenie jako element materiału dowodowego zgodnie z art. 80 k.p.a. W związku z czym organ nie może ograniczyć się do powołania w decyzji na konkluzję zawartą w opinii rzeczoznawcy, lecz obowiązany jest sprawdzić, czy opinia jest logiczna, zupełna i wiarygodna. Dokonana ocena organu w powyższym zakresie znaleźć powinna swoje odzwierciedlenie w uzasadnieniu decyzji (vide: wyrok NSA z 8 lutego 2008 r., II OSK 2012/06; wyrok NSA z 13 marca 2008r., I OSK 374/07; wyrok WSA w Gorzowie z dnia 8 lipca 2015 r., II SA/Go 112/15 i inne).

49 Organ, oceniając w oparciu o art
Organ, oceniając w oparciu o art. 80 Kpa, wartość dowodową operatu szacunkowego powinien więc sprawdzić czy operat spełnia wszystkie wymogi określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (§ 56), czy opiera się na prawidłowych danych dotyczących szacowanej nieruchomości, właściwym doborze nieruchomości podobnych, właściwym wychwyceniu cech różniących nieruchomości podobne od nieruchomości wycenianej i właściwym ustaleniu współczynników korygujących (vide: wyrok NSA z dnia 20 sierpnia 2013 r., sygn. akt II OSK 829/12, LEX nr ). Operat szacunkowy podlega bowiem ocenie nie tylko pod względem formalnym, ale również materialnym. Organ rozpoznający sprawę ma nie tylko prawo, ale i obowiązek zbadać przedstawiony operat pod względem zgodności ze stosownymi przepisami, ale również czy jest logiczny i spójny ( vide: wyrok NSA z dnia 24 stycznia 2012 r., sygn. akt I OSK 1008/11, LEX nr ). W związku z powyższym w razie wątpliwości co do sporządzonej opinii, organy administracji mogą żądać od rzeczoznawcy majątkowego uzupełnienia operatu, udzielenia wyjaśnień co do jego treści, a w konsekwencji również odmówić mocy dowodowej.

50 Stosownie do § 56 ust. 1 rozporządzenia RM w operacie szacunkowym powinien zostać przedstawiony sposób dokonania wyceny nieruchomości, w tym przede wszystkim: określenie przedmiotu zakresu wyceny, określenie celu wyceny, podstawa formalna wyceny oraz źródła danych o nieruchomości, ustalenie dat istotnych dla określenia wartości nieruchomości, opis stanu nieruchomości, wskazanie przeznaczenia nieruchomości, analiza i charakterystyka rynku nieruchomości w zakresie dotyczącym celu i sposobu wyceny, wskazanie rodzaju określonej wartości, wybór podejścia, metody i techniki, przedstawienie obliczeń wartości nieruchomości oraz wyniku wyceny wraz z jego uzasadnieniem. Jednocześnie brzmienie § 56 ust. 1 rozporządzenia nie oznacza, iż katalog ten jest zamknięty, gdyż operat szacunkowy winien również zawierać dane niezbędne dla oceny jego rzetelności i jednocześnie podawać okoliczności konieczne dla oceny adekwatności operatu do okoliczności danej sprawy. Ponadto w operacie szacunkowym rzeczoznawca winien zamieścić stosowne klauzule wskazujące na szczególne okoliczności dotyczące wyceny danej nieruchomości. Do operatu szacunkowego powinny ponadto zostać dołączone istotne dokumenty wykorzystane przy jego sporządzaniu.

51 Stosownie do art. 155 ust. 1 przy szacowaniu nieruchomości wykorzystuje się wszelkie, niezbędne i dostępne dane o nieruchomościach, zawarte w szczególności w: 1) księgach wieczystych; 2) katastrze nieruchomości; 3) ewidencji sieci uzbrojenia terenu; 3a) ewidencji numeracji porządkowej nieruchomości; 3b) rejestrach zabytków; 4) tabelach taksacyjnych i na mapach taksacyjnych tworzonych na podstawie art. 169 organ prowadzący kataster nieruchomości; 5) planach miejscowych, studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz pozwoleniach na budowę; 6) wykazach prowadzonych przez urzędy skarbowe; 6a) dokumentach będących w posiadaniu agencji, którym Skarb Państwa powierzył, w drodze ustaw, wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych na jego rzecz; 6b) w aktach notarialnych znajdujących się w posiadaniu spółdzielni mieszkaniowych, dotyczących zbywania spółdzielczych praw do lokali;

52 7) umowach, orzeczeniach, decyzjach i innych dokumentach, będących podstawą wpisu do ksiąg wieczystych, rejestrów wchodzących w skład operatu katastralnego, a także w wyciągach z operatów szacunkowych przekazywanych do katastru nieruchomości; 8) świadectwie charakterystyki energetycznej.  2. Wykorzystane w operacie szacunkowym dane poświadczone przez rzeczoznawcę majątkowego mogą mieć formę wypisów i wyrysów z dokumentów lub rejestrów, o których mowa w ust. 1.

53 Wycena nieruchomości drogowych
Szczegółowe zasady dot. wyceny nieruchomości przeznaczonych pod inwestycje drogowe reguluje u.g.n. oraz rozporządzenie RM w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego. W myśl art. 134 ust. 1-4 u.g.n. podstawę ustalenia wysokości odszkodowania stanowi, z zastrzeżeniem art. 135, wartość rynkowa nieruchomości. Przy określaniu wartości rynkowej nieruchomości uwzględnia się w szczególności jej rodzaj, położenie, sposób użytkowania, przeznaczenie, stan nieruchomości oraz aktualnie kształtujące się ceny w obrocie nieruchomościami. Wartość rynkową nieruchomości określa się według aktualnego sposobu jej użytkowania, jeżeli przeznaczenie nieruchomości, zgodne z celem wywłaszczenia, nie powoduje zwiększenia jej wartości. Jeżeli przeznaczenie nieruchomości, zgodne z celem wywłaszczenia, powoduje zwiększenie jej wartości, wartość rynkową nieruchomości określa się według alternatywnego sposobu użytkowania wynikającego z tego przeznaczenia.

54 Zgodnie z art. 135 ust. 1-4 u.g.n. jeżeli ze względu na rodzaj nieruchomości nie można określić jej wartości rynkowej, gdyż tego rodzaju nieruchomości nie występują w obrocie, określa się jej wartość odtworzeniową. Przy określaniu wartości odtworzeniowej nieruchomości, oddzielnie określa się wartość gruntu i oddzielnie wartość jego części składowych. Przy określaniu wartości gruntu stosuje się przepisy art. 134 ust. 2-4 u.g.n. Przy określaniu wartości budynków lub ich części, budowli, urządzeń infrastruktury technicznej i innych urządzeń szacuje się koszt ich odtworzenia, z uwzględnieniem stopnia zużycia. Na podstawie art. 154 ust. 1 ugn wyboru właściwego podejścia oraz metody i techniki szacowania nieruchomości dokonuje rzeczoznawca majątkowy, uwzględniając w szczególności cel wyceny, rodzaj i położenie nieruchomości, przeznaczenie w planie miejscowym, stan nieruchomości oraz dostępne dane o cenach, dochodach i cechach nieruchomości podobnych. Stosownie zaś do art. 154 ust. 2 tej ustawy w przypadku braku planu miejscowego przeznaczenie nieruchomości ustala się na podstawie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. W przypadku braku studium lub decyzji, o których mowa w ust. 2, uwzględnia się faktyczny sposób użytkowania nieruchomości (art. 154 ust. 3 ugn).

55 Operat szacunkowy sporządzony dla potrzeb postępowania w sprawie odszkodowania za nieruchomości przeznaczone pod inwestycję drogową powinien odpowiadać również przepisowi § 36: ust. 1 rozporządzenia, zgodnie z którym wartość rynkową nieruchomości dla potrzeb ustalenia odszkodowania za nieruchomości wywłaszczone lub przejęte z mocy prawa na podstawie przepisów specustawy drogowej określa się, przyjmując stan nieruchomości z dnia wydania decyzji, ceny nieruchomości z dnia ustalenia odszkodowania, a przeznaczenie nieruchomości zgodnie z art. 154 u.g.n. bez uwzględnienia ustaleń decyzji. Nie uwzględnia się nakładów poniesionych na nieruchomości po dniu wydania decyzji. ust. 2 tego rozporządzenia w przypadku gdy dane z lokalnego i regionalnego rynku nieruchomości są niewystarczające do określenia wartości rynkowej zgodnie z ust. 1, wartość nieruchomości objętej decyzją określa się w podejściu kosztowym. ust. 3 pkt 1 rozporządzenia w przypadku gdy przeznaczenie nieruchomości, zgodne z celem wywłaszczenia, powoduje zwiększenie jej wartości, wartość rynkową nieruchomości określa się w następujący sposób: wartość działek gruntu wydzielonych pod nowe drogi publiczne albo pod poszerzenie dróg istniejących określa się jako stanowi iloczyn wartości 1 m2 gruntów, z których wydzielono te działki gruntu, i ich powierzchni – powiększony, na podstawie badania rynku nieruchomości, nie więcej niż o 50%.

56 ust. 4 ww. rozporządzenia w przypadku gdy na realizację inwestycji drogowej została wywłaszczona lub przejęta z mocy prawa nieruchomość, która na dzień wydania decyzji była przeznaczona pod inwestycję drogową, wartość rynkową określa się, przyjmując przeznaczenie nieruchomości przeważające wśród gruntów przyległych, chyba że określenie wartości jest możliwe przy uwzględnieniu cen transakcyjnych nieruchomości drogowych. Przepisy ust. 1-3 stosuje się odpowiednio.

57 Ogólny schemat postępowania w zakresie wyceny nieruchomości:
Krok 1 Zdefiniowanie nieruchomości pod względem stanu prawnego i faktycznego a w szczególności w zakresie celu wywłaszczenia i przeznaczenia nieruchomości Krok 2 Analiza możliwości zastosowania tzw. „zasady korzyści” zgodnie z art. 134 u.g.n. Krok 3 Wybór podejścia, metody i techniki wyceny przy uwzględnieniu możliwości zastosowania tzw. „zasady korzyści” Krok 4 Wycena nieruchomości przy zastosowaniu odpowiedniego sposobu wyceny zgodnie z § 36

58 Przykładowe modele wyceny nieruchomości
Drogowych Mieszkaniowych, komercyjnych Rolnych, leśnych nieużytków.

59 Nieruchomości o przeznaczeniu drogowym
Zasada korzyści nie występuje ponieważ cel nabyci jest tożsamy z przeznaczeniem Wycena zgodnie z § 36 ust. 4 rozporządzenia Wycena w podejściu porównawczym nieruchomości podobnych W przypadku braku na rynku lokalnym i regionalnym (z § 36 ust. 2) transakcji nabywanych pod drogi przyjmuje się nieruchomości przeważające wśród gruntów przyległych Jeżeli wśród nieruchomości przeważających wśród gruntów przyległych przeważa przeznaczenie np. rolne, a jednoczenie wartość tych gruntów jest niższa od nieruchomości drogowych należy rozważyć zwiększenie wartości na podstawie § 36 ust. 3 rozp.

60 Nieruchomości o przeznaczeniu mieszkaniowym, komercyjnym
TAK NIE Analiza możliwości zastosowania zasady korzyści Wycena na podstawie § 36 ust. 4 rozporządzenia § 36 ust. 1 lub 2 rozporządzenia Wycena na podstawie analizy porównawczej podobnych transakcji nieruchomościami „drogowymi” W przypadku braku na rynku lokalnym i regionalnym (zgodnie z § 36 ust. 2) transakcji nabywanych pod drogi przyjmuje się nieruchomości przeważające wśród gruntów przyległych Jeżeli wśród nieruchomości przeważających wśród gruntów przyległych przeważa przeznaczenie np. rolne, a jednoczenie wartość tych gruntów jest niższa od nieruchomości drogowych należy rozważyć zwiększenie wartości na podstawie § 36 ust. 3 rozp.

61 Nieruchomości o przeznaczeniu rolnym, leśnym, nieużytki
TAK NIE Analiza możliwości zastosowania zasady korzyści Wycena na podstawie § 36 ust. 4 rozporządzenia § 36 ust. 1 lub 2 rozporządzenia Wycena na podstawie analizy porównawczej podobnych transakcji nieruchomościami „drogowymi” W przypadku braku na rynku lokalnym i regionalnym (zgodnie z § 36 ust. 2) transakcji nabywanych pod drogi przyjmuje się nieruchomości przeważające wśród gruntów przyległych Jeżeli wśród nieruchomości przeważających wśród gruntów przyległych przeważa przeznaczenie np. rolne, a jednoczenie wartość tych gruntów jest niższa od nieruchomości drogowych należy rozważyć zwiększenie wartości na podstawie § 36 ust. 3 rozp.

62 Podsumowując powyższe poruszyć należy problem podobieństwa nieruchomości porównawczych. Zgodnie z art. 153 ust. 1 zd. 1 u.g.n. podejście porównawcze polega na określeniu wartości nieruchomości przy założeniu, że wartość ta odpowiada cenom, jakie uzyskano za nieruchomości podobne, które były przedmiotem obrotu rynkowego. Zgodnie zaś § 4 ust. 1 rozporządzenia, przy stosowaniu podejścia porównawczego konieczna jest znajomość cen transakcyjnych nieruchomości podobnych do nieruchomości będącej przedmiotem wyceny, a także cech tych nieruchomości wpływających na poziom ich cen. Definicję nieruchomości podobnej zawiera art. 4 pkt 16 ugn, zgodnie z którą jest to nieruchomość porównywalna z nieruchomością stanowiącą przedmiot wyceny, ze względu na: - położenie, - stan prawny, przeznaczenie, sposób korzystania oraz inne cechy wpływające na jej wartość.

63 Zgodnie z przyjętym w orzecznictwie sądowoadministracyjnym stanowiskiem, nieruchomość podobna to taka, która jest porównywalna z nieruchomością stanowiącą przedmiot wyceny, ze względu na położenie, stan prawny, przeznaczenie, sposób korzystania oraz inne cechy wpływające na jej wartość. Warunkiem koniecznym dla uznania nieruchomości za podobną i przyjęcia jej wartości za miarodajną dla określenia wartości oszacowanego gruntu jest istnienie więzi polegającej na podobieństwie, a nie tożsamości. Istotą wyceny nieruchomości jest kwestia właściwego doboru transakcji porównawczych. Należy podkreślić, że podejście porównawcze polega na określeniu wartości nieruchomości przy założeniu, że wartość ta odpowiada cenom, jakie uzyskano za nieruchomości podobne, które były przedmiotem obrotu rynkowego. Należy wskazać zatem, że generalna możliwość zastosowania przez rzeczoznawcę majątkowego sposobu wyceny opisanego w § 36 rozporządzenia, determinowana będzie faktem istnienia transakcji nieruchomościami podobnymi. Stąd należy zwrócić uwagę na kwestię podobieństwa nieruchomości przyjętych do porównań z nieruchomością szacowaną.

64 Przykłady Zbiorów nieruchomości przyjętych do porównania:
A/ Prawidłowy Data transakcji Powiat Miasto/Gmina Obręb Ulica Nr działki(ek) Cena działek Pow. Działek [m2] Cena 1 m2 Przeznaczenie zgodnie z art. 154 uogn Nr repertorium Kłobucki Kłobuck Biała Górna brak danych 1002/1 4800 200 24,00 komunikacja 3831/2013 Lubliniecki Koszęcin Łazowska 3024/13 4738 206 23,00 5027/2013 Boronów 5706/274 17625 750 22,50 6378/2013 5714/242 11710 770 6372/2014 5704/275 21840 910 6064/2013 5710/243, 5712/243 18775 751 25,00 5952/2013 1048/137 13938 606 4065/2014 Woźniki Dyrdy 266/18, 266/20 18984 791 1170/2014 4950/274 19698 804 24,50 6384/2013 5047/261 21320 820 26,00 6164/2013 Częstochowski Olsztyn Kusięta 854/15 13250 530 5981/2014 Lipie Parzymiechy Parkowa 333/20 13731 597 679/2014 Popów Zawady 466/23 23880 995 5801/2013 Wręczyca Wielka Pierzchno 251/16 13175 527 6126/2013 5716/466, 16874 649 674/2014 Mykanów Lubojna Ogrodowa 67 18900 700 27,00 547/2014 Zagórze Łąkowa 762/3 20188 721 28,00 799/2014 Ciasna Sieraków Szyszków 974/31 22652 809 8797/2013 767/7 17898 628 28,50 4793/2013 Cmin = 22,50 zł/m2 ΔC = Cmax – Cmin = 6 zł/m2 Cmax = 28,50 zł/m2 Cśr = 24,92 zł/m2

65 Przeznaczenie zgodnie z art. 154 uogn/bądź transakcje nier. drogowymi
B/ Nieprawidłowy Data transakcji Powiat Miasto/Gmina Obręb Ulica Nr działki(ek) Cena działek Pow. Działek [m2] Cena 1 m2 Przeznaczenie zgodnie z art. 154 uogn/bądź transakcje nier. drogowymi Nr repertorium Kłobucki Kłobuck Biała Górna brak danych 1002/1 10800 200 54,00 Place/ parkingi kupowane pod komunikację 3831/2013 Lubliniecki Koszęcin Łazowska 3024/13 4738 206 23,00 komunikacja 5027/2013 Boronów 5706/274 17625 750 22,50 6378/2013 5714/242 11710 770 6372/2014 Będziński Będzin Ksawera 5704/275 21840 910 24,00 6064/2013 Sosnowiecki Sosnowiec Centrum 5710/243, 5712/243 84112 751 112,00 MNU/ kupowane pod komunikację 5952/2013 1048/137 13938 606 4065/2014 Częstochowski Olsztyn Kusięta 854/15 13250 530 25,00 5981/2014 Lipie Parzymiechy Parkowa 333/20 13731 597 679/2014 Dąbrowski Dąbrowa Górnicza Pogoria 466/23 96515 995 97,00 Studium UP/kupowane pod komunikację 5801/2013 Wręczyca Wielka Pierzchno 251/16 13175 527 6126/2013 5716/466, 16874 649 26,00 674/2014 Mykanów Lubojna Ogrodowa 67 18900 700 27,00 547/2014 Zagórze Łąkowa 762/3 20188 721 28,00 799/2014 Ciasna Sieraków Szyszków 974/31 22652 809 8797/2013 767/7 12 628 12,50 R bez prawa zabudowy/UP/kupowane pod komunikację 4793/2013

66 Najczęściej popełniane błędy przy sporządzaniu operatu szacunkowego (budowie bazy nieruchomości porównawczych): przyjmowanie do bazy nieruchomości o różnym stanie prawnym (prawo własności, prawo użytkowania wieczystego); przyjmowanie do bazy, nieruchomości o różnym przeznaczeniu w ramach tzw. szerokiego pojęcia nieruchomości drogowych ; przyjmowanie do porównania nieruchomości niepodobnych o czym może świadczyć m.in. wielkość współczynnika ΔC; wskazywanie ogólnego przeznaczenia nieruchomości pod tereny komunikacji bez rozróżnienia przeznaczenia szczegółowego (na: place, parkingi, punkty poboru opłat, drogi); niewłaściwe (niedokładne) przedstawienie nieruchomości porównawczych powodujące brak możliwości ich weryfikacji; niewłaściwe opisanie cech nieruchomości o cenie minimalnej i maksymalnej.