Jaki egzamin maturalny z biologii?

Prezentacja na temat: "Jaki egzamin maturalny z biologii?"— Zapis prezentacji:

1 Jaki egzamin maturalny z biologii?
oprac. Małgorzata Jagiełło, OKE Kraków

2 1. Struktura egzaminu maturalnego z biologii.
2. Najtrudniejsze rodzaje zadań (standard I i II, III). 3. Dobre rady dla maturzystów.

3 Przedmiot dodatkowy (0-6) (poziom podstawowy lub rozszerzony)
SCHEMAT PISEMNEGO EGZAMINU MATURALNEGO Język polski (podstawowy) Język obcy Matematyka (podstawowa) Przedmiot dodatkowy (0-6) np. BIOLOGIA (poziom podstawowy lub rozszerzony) oraz

4 treściowo z podstawy programowej
Zakres egzaminu maturalnego odbywającego się po ostatnim etapie edukacji szkolnej wynika treściowo z podstawy programowej i jest wyznaczony standardami wymagań egzaminacyjnych.

5 brak progu zaliczenia) Poziom rozszerzony arkusz 150 minut – 50 pkt
Układ arkuszy Poziom podstawowy – arkusz 120 minut – 50 pkt (zadania z treści pp brak progu zaliczenia) Poziom rozszerzony arkusz 150 minut – 50 pkt (zadania z treści pp oraz pr

6 Konstrukcja każdego arkusza egzaminacyjnego, którego przykłady są umieszczone w Informatorze maturalnym oraz Aneksie do informatora opiera się na stałych zasadach:

7 Egzamin maturalny z biologii
Zadania w arkuszach są układane ze wszystkich działów podstawy programowej i do wszystkich standardów: I – sprawdzającego wiadomości II – sprawdzającego umiejętność przetwarzania danych podanych w różnych formach III – sprawdzającego umiejętność wykorzystania podanych informacji do wnioskowania, opiniowania…

8 Jak uniknąć błędnych odpowiedzi?
Przykłady trudnych zadań

9 Standard I (wymagania dot. wiadomości)
stanowi tylko około 50% zadań w każdym arkuszu! Są to zadania otwarte z poleceniami rozpoczynającymi się takimi czasownikami operacyjnymi jak: Podaj , Wymień np. nazwę, funkcję, rolę … Wyjaśnij np. znaczenie … Przedstaw, określ np. sposób … oraz często zadania zamknięte typu prawda/fałsz, uporządkowanie, przyporządkowanie lub wielokrotnego wyboru.

10 Znaczenie wybranych czasowników operacyjnych
Uczeń: Wymienia, podaje np. przykłady, czyli podaje wyłącznie trafne określenia bez żadnego opisu; tego rodzaju wymaganie dotyczy najczęściej podania konkretnych, czasem bardzo szczegółowych informacji. Określa, przedstawia, czyli zwięźle podaje opis lub charakterystykę danego zjawiska lub procesu biologicznego z uwzględnieniem odpowiedniej terminologii biologicznej, ale z ograniczeniem do wymaganego zakresu, czyli bez szczegółów, np. wyszczególnienia etapów, chemicznych reakcji itp. Wyjaśnia, uzasadnia, wykazuje, najczęściej związki przyczynowo-skutkowe we wskazanym zakresie; jeżeli dotyczy to wyjaśnienia np. zjawiska, to dokonuje tego bez opisu przebiegu zjawiska, ale używając odpowiedniej argumentacji.

11 Przykładowe poprawne odpowiedzi:
Przykład zadania – matura 2008. Przykładowe poprawne odpowiedzi: Rozdrobnienie pokarmu ułatwia dostęp do niego enzymów trawiennych. Rozdrobnienie i nawilżenie pokarmu sprawia, że zapewnione jest wodne środowisko działania dla enzymów. (Każda z tych odpowiedzi odwołuje się do enzymów trawiennych biorących bezpośredni udział w trawieniu, a więc w pełni wyjaśnia znaczenie wstępnej obróbki pokarmu w jamie ustnej).

12 Omówienie typowych błędnych odpowiedzi
Przykłady błędnych odpowiedzi : Pokarm jest przygotowany do trawienia. Trawienie jest ułatwione. Trawienie jest ułatwione, bo pokarm jest podzielony na drobne części . Każda z tych odpowiedzi jest merytorycznie poprawna, ale nie na temat, gdyż niczego nie wyjaśnia, bo nie odnosi się do enzymów trawiennych. Jest trafna np. do poniższego polecenia: Podaj znaczenie wstępnej obróbki pokarmu. Polecenie: Wyjaśnij znaczenie, jakie w procesie trawienia ma opisana wyżej wstępna obróbka pokarmu

13 Omówienie typowych błędnych odpowiedzi
Przykłady błędnych odpowiedzi: Tworzą się kęsy pokarmu wymieszanego ze śliną, co ułatwia ich połykanie. Rozdrobniony i wymieszany ze śliną pokarm łatwiej przesuwa się w przełyku. Każda z tych odpowiedzi jest merytorycznie poprawna, ale nie jest zgodna z poleceniem, gdyż nie odnosi się do znaczenia wstępnej obróbki pokarmu w procesie trawienia. Jest trafna np. do poniższego polecenia: Wyjaśnij, jakie znaczenie ma opisana wyżej wstępna obróbka pokarmu. Polecenie: Wyjaśnij znaczenie, jakie w procesie trawienia ma opisana wyżej wstępna obróbka pokarmu

14 Odpowiedzi do zadań zamkniętych nie stwarzają aż tylu problemów, ale należy pamiętać żeby:
uważnie czytać polecenia, gdyż znajdują się w nich wskazówki co do sposobu wykonania zadania. wyraźnie zaznaczać wybierane odpowiedzi (a przy braku w w arkuszu szczegółowej instrukcji, należy wybrać jednakowe oznaczenia w całym arkuszu, tak aby w razie skreślenia = wycofania się z odpowiedzi, było to jednoznaczne dla oceniającego egzaminatora, którą z odpowiedzi ma uznać za wskazaną do oceny przez zdającego). zaznaczyć tylko tyle odpowiedzi, ile jest w poleceniu, gdyż podanie lub zaznaczenie większej ich liczby skutkuje przyznaniem 0 pkt za całość zadania.

15 Zadanie na przyporządkowanie (matura2009)

16 Zadania testu wyboru (matura2009)
1 odpowiedź jest prawdziwa Odp. D 2 odpowiedzi są prawdziwe odp. B, E

17 Zadanie na uporządkowanie (matura2009)

18 Zadanie typu „prawda-fałsz” P/F ( matura2008)

19 Standard II (wymagania dot. umiejętności przetwarzania informacji – ok
Standard II (wymagania dot. umiejętności przetwarzania informacji – ok % w każdym arkuszu) Kierunek interpretacji i przetwarzania informacji jest wyznaczony przez polecenie zawarte w treści zadania. W nowo wytworzonej formie muszą być zawarte wszystkie przetwarzane informacje i to w taki sposób, aby stanowiły niezależną, w pełni czytelną całość, którą można poddać ponownemu przetworzeniu na jeszcze inną formę.

20 Standard II – tworzenie opisu (matura 2008)
Cząsteczka kalmoduliny przyłącza 4 jony wapnia tworząc kompleks, który następnie łączy się z enzymem, dzięki czemu staje się on aktywny. – odpowiedź pełna

21 Na podstawie schematu …. opisz ….mechanizm…
Przykłady niepełnych odpowiedzi, które są poprawne merytorycznie ale nietrafne do polecenia – Na podstawie schematu …. opisz ….mechanizm… odpowiadają na inne polecenia.

22 Przedstaw działanie kalmoduliny.
Przykłady błędnych odpowiedzi uczniów i poleceń, do których by pasowały: Cząsteczka kalmoduliny przyłącza jony wapnia i następnie aktywuje enzym. Opis niepełny, ponieważ informacja o jonach wapnia (ile?), powinny być 4 oraz nietrafny brakuje informacji o utworzeniu kompleksu (jony wapnia+kalmodulina+enzym). Trafny do polecenia: Przedstaw działanie kalmoduliny. Polecenie: Na podstawie schematu opisz krótko mechanizm aktywacji enzymu zależnego od kalmoduliny.

23 Podaj, w jaki sposób następuje aktywacja enzymu.
Aktywacja enzymu następuje poprzez przyłączenie 4 jonów wapnia i kalmoduliny. Opis niepełny, ponieważ brakuje informacji o utworzeniu kompleksu i kolejności zachodzenia procesów. Trafny do polecenia: Podaj, w jaki sposób następuje aktywacja enzymu. Polecenie: Na podstawie schematu opisz krótko mechanizm aktywacji enzymu zależnego od kalmoduliny.

24 Przykład zadania - matura 2009.
Przykład poprawnej odpowiedzi: Substancja X przyłącza się do enzymu powodując zmianę struktury (kształtu) jego centrum aktywnego i dzięki temu umożliwia przyłączenie substratu do enzymu. (odpowiedź pełna)

25 Przykłady błędnych odpowiedzi uczniów i poleceń, do których by pasowały:
Substancja X aktywuje enzym, czyli działa na jego centrum aktywne. Opis niepełny, ponieważ brakuje informacji o przyłączeniu się substancji X do enzymu oraz o powstaniu kompleksu enzym-substrat. Trafna do polecenia: Na podstawie analizy schematu podaj sposób, w jaki substancja X umożliwia działanie tego enzymu. Polecenie: Na podstawie analizy schematu opisz sposób, w jaki substancja X umożliwia działanie tego enzymu.

26 Odpowiedź 2: Wpływa na enzym tak, że umożliwia przyłączenie do niego substratu i powstanie kompleksu enzym-substrat. Odpowiedź niepełna, ponieważ nie ma opisu wynikającego ze schematu, czyli brakuje informacji, że substancja X przyłącza się do enzymu. Trafna do polecenia: Podaj, w jaki sposób substancja X wpływa na działanie enzymu. Polecenie: Na podstawie analizy schematu opisz sposób, w jaki substancja X umożliwia działanie tego enzymu.

27 Odpowiedź 3: Substancja X przyłącza się do enzymu w centrum allosterycznym, powoduje w ten sposób zmianę kształtu, czyli struktury jego centrum aktywnego i dzięki temu umożliwia przyłączenie substratu do enzymu - powstaje kompleks „enzym-substrat”. Odpowiedź do uznania, ale zbyt rozbudowana, wynikająca z wiadomości (o które uczeń nie jest pytany) a nie z umiejętności przetwarzania danych na opis. (Łatwo popełnić błąd merytoryczny w części opisu, która nie jest wymagana do uzyskania odpowiedzi). Trafna do polecenia: Wyjaśnij, w jaki sposób substancja X umożliwia działanie enzymu. / Opisz sposób, w jaki substancja X umożliwia działanie enzymu. Polecenie: Na podstawie analizy schematu opisz sposób, w jaki substancja X umożliwia działanie tego enzymu.

28 Standard II - Rysowanie wykresów
Za prawidłowo narysowany wykres można uzyskać tylko 2 pkt. Musi on mieć : prawidłowo wyznaczone (zmienna zależna - Y, zmienna niezależna - X) oraz opisane obie osie (wraz z jednostkami, jeżeli były podane). prawidłowo wyskalowane osie, szczególnie oś ze zmienną zależną, na której przenoszone są dane liczbowe z przedstawionych badań. Od staranności wyskalowania zależy wygląd wykresu. prawidłową legendę, jeżeli dane dotyczą różnych obiektów.

29 Tętno (liczba uderzeń/min)
Przykład zadania – matura 2009 Czas (min) Tętno (liczba uderzeń/min) Chłopiec I Chłopiec II 60 2 90 120 4 190 6 200 8 150 10 12

30 Najbardziej typowe błędy pojawiające się w rysunkach wykresów:
brak wpisanych jednostek (możliwe przyznanie 1 p., o ile wykres jest narysowany prawidłowo), odwrócone osie ( 0 p. za cały wykres), błędne lub brak wyskalowania osi Y (możliwe jest przyznanie 1 p., o ile osie są prawidłowo opisane).

31 Standard II - Rysowanie schematów
Należą tutaj zadania polegające na przetworzeniu słownych opisowych informacji zawartych w rozbudowanym tekście na wersję skróconą, schematyczną, ilustrującą wybrane treści (np. klasyfikację obiektów, etapy procesów…) Prawidłowo narysowany schemat: Musi zawierać wszystkie elementy potrzebne do pełnej ilustracji wskazanego w poleceniu zagadnienia, z wykorzystaniem odpowiednich znaków graficznych – koła, strzałki, kreski itp. W schematach najczęściej używane są pola tekstowe, linie i strzałki obrazujące kierunek / kierunki zachodzących zmian, procesów, zjawisk albo ilustrujące podziały lub pogrupowanie pojęć, określeń np. w systematyce, klasyfikacji. Wpisywane w pola tekstowe informacje powinny być możliwie jak najkrócej zapisane, tak aby całość schematu była jak najbardziej czytelna.

32 martwe szczątki roślin i zwierząt związki nieorganiczne + woda
Przykład zadania - maj 2006 rok. rośliny roślinożercy drapieżcy martwe szczątki roślin i zwierząt destruenci (bakterie, grzyby) związki nieorganiczne + woda W pełni prawidłowy schemat

33 martwe szczątki roślin i zwierząt
Podstawowym warunkiem poprawnego wykonania powyższego schematu było rozumienie opisanej w zadaniu roli producentów, konsumentów i destruentów w każdym ekosystemie (przy czym nie można było zapomnieć o  tym, że wszystkie wymienione organizmy ulegają rozkładowi dzięki destruentom) oraz uważne przeczytanie załączonego tekstu źródłowego. Niektóre błędnie wykonane schematy: rośliny roślinożercy drapieżcy martwe szczątki roślin i zwierząt destruenci (bakterie, grzyby) Schemat niepełny nie uwzględniono związków nieorganicznych pobieranych przez rośliny

34 związki nieorganiczne + woda
Schemat niepełny Nie uwzględniono wszystkich zależności między grupami organizmów, brakuje też materii organicznej rośliny roślinożercy drapieżcy destruenci (bakterie, grzyby) związki nieorganiczne + woda

35 Zadanie – matura 2009

36 Standard II - Konstruowanie tabeli:
Przetwarzanie tekstu na tabelę oznacza, że stworzona na jego podstawie tabela powinna być w pełni czytelna i to tak, aby na jej podstawie można było odtworzyć ponownie podany tekst lub wyciągać wnioski nie znając tekstu źródłowego. Każda, w taki sposób utworzona, tabela musi zawierać pełną informację zgodną z poleceniem jej tworzenia.

37 Przystępując do tworzenia tabeli należy:
uważnie przeczytać polecenie, aby na jego podstawie narysować „szkielet” tabeli z opisanymi kolumnami i wierszami, które byłyby podanymi w poleceniu nazwami cech. Następnie należało bardzo uważnie przeanalizować podany tekst (można było nawet podkreślić w nim odpowiednie określenia) oraz wpisać do tabeli, krótko i precyzyjnie, czyli bez zbędnych wyrażeń wszystkie odpowiednie informacje dotyczące wymienionych cech. Powyższe czynności mogą się odnosić do każdego polecenia wymagającego rysowania dowolnej tabeli, która ma zawierać wszystkie podane w źródle informacje.

38 Przykład zadania - matura maj 2007
W pełni prawidłowa tabela 1 p. 1 p.

39 Matura 2009, poziom podstawowy
Przykład poprawnej odpowiedzi

40 Dziękuję za uwagę i zapraszam na drugą część prezentacji
(Koniec części 1.)

41 – trudne zadania ze standardu III
Część II – trudne zadania ze standardu III - rady dla maturzystów

42 Standard III (umiejętności tworzenia informacji – zwykle ok
Standard III (umiejętności tworzenia informacji – zwykle ok. 30% w każdym arkuszu) Zadania sprawdzające umiejętność: 1. formułowania prawidłowości, czyli takiego rodzaju stwierdzenia, dotyczącego procesów lub zjawisk które potwierdzają ich zachodzenie zgodnie z ustalonymi zasadami, zawsze w ten sam sposób; 2. formułowania zależności, czyli stwierdzenia określającego związek między „czymś a czymś”, że „coś” jest zależne od „czegoś” lub odpowiadającego na pytanie, jaki wpływ ma „coś na coś”; 3. wnioskowania (w tym określania tendencji), czyli formułowania uogólnionych stwierdzeń niosących konkretne informacje na podstawie danych przedstawionych w różnej formie: wykresu, tabeli, schematu, tekstu.

43 4. formułowania argumentu lub uzasadnienia za pomocą argumentu, swojego wyboru / sądu / opinii na podstawie analizy danych z tekstu / wykresu / schematu / rysunku / tabeli 5. uzasadniania opinii i sądów , które wymagają umiejętności samodzielnego sformułowania własnego zdania, poglądu na coś lub o czymś oraz skonstruowania wypowiedzi, w której przytaczane są fakty (wcześniej wyselekcjonowane z informacji podanych lub posiadanych) potwierdzające słuszność własnego lub cudzego poglądu, zdania czy racji.

44 Standard III – formułowanie tendencji (matura2009)

45 Standard III – Formułowanie wniosku = zależności
Przykłady poprawnych odpowiedzi:

46 Standard IIII – formułowanie wniosku
Przykłady poprawnych odpowiedzi: Ekspresja genu to ujawnienie się jakiegoś fenotypu. Po analizie danych w tabeli wyraźnie widać, że w przypadku heterozygot łysienie dotyczy tylko mężczyzn, co daje przewagę w częstości występowania tego fenotypu właśnie u mężczyzn. Wniosek musi więc zawierać konkretną informację na ten temat.

47 Standard III - Wyrażanie swojej opinii, ocena prawdziwości informacji
W zadaniach egzaminacyjnych najczęściej uzasadniana jest własna opinia (za lub przeciw), oceniana słuszność jakichś decyzji lub prawdziwość jakichś informacji. Można tego dokonać na podstawie analizy danych źródłowych np. znajdujących się na rysunku; schemacie; w tabeli, gdy są to wyniki badań lub gdy informacje zawarte są w tekście dotyczącym istotnych problemów środowiska przyrodniczego.

48 Aby udzielić prawidłowej odpowiedzi należy:
wyselekcjonować te fakty lub te fragmenty tekstu, które wiążą się merytorycznie (rzeczowo) z  treścią uzasadnianego poglądu, następnie dokonać ich oceny i na tej podstawie przedstawić własne poglądy lub argumenty odwołujące się do własnych wiadomości na dany temat.

49 Przykład zadania - matura 2009

50 Przykład zadania – matura 2007
Przykładowe poprawne odpowiedzi:

51 Standard III – formułowanie argumentów
Argument to wypowiedź potwierdzająca (argument za) lub obalająca (argument przeciw, kontra) opinię, sąd o czymś, pogląd na coś. Argument (w  retoryce) to stwierdzenie mające uzasadnić pewną tezę. Każde takie stwierdzenie musi odnosić się do konkretnych informacji zarówno wynikających z materiałów źródłowych jak i z własnych informacji na temat danego procesu lub zjawiska biologicznego. Tego rodzaju zadania obejmują największą grupę, najbardziej różnorodną, co do formy i treści. Najczęściej wymagają one analizy i  interpretacji przedstawionego w różnej formie materiału źródłowego.

52 Standard III – formułowanie argumentów

53 Przykład zadania – matura 2008
Przykłady poprawnych odpowiedzi: W odpowiedzi należało uwzględnić związek przyczynowo-skutkowy między: niedotlenieniem organizmu spowodowanym zablokowaniem hemoglobiny przez CO a wydolnością fizyczną organizmu, czyli napisać, że organizm niedotleniony wytwarza mniej energii albo mięśnie są niewydolne z tego powodu.

54 Dobre rady dla maturzystów:

55 Należy czytać uważnie treść polecenia, gdyż każdy jego wyraz jest istotny i zawiera wskazówki co do treści odpowiedzi i sposobu jej przedstawienia lub liczby oczekiwanych odpowiedzi np. w zadaniach zamkniętych.

56 np. podaj, przedstaw, określ, opisz, wyjaśnij, sformułuj, narysuj ….
W każdym poleceniu najważniejszy jest tzw. czasownik operacyjny wskazujący czynność, którą należy wykonać np. podaj, przedstaw, określ, opisz, wyjaśnij, sformułuj, narysuj …. Każdy z nich wskazuje na to, jakiego rodzaju i jak obszerna powinna być prawidłowo udzielona odpowiedź (np. polecenia rozpoczynające się od sformułowania „Opisz” lub „Wyjaśnij” oznacza o wiele szerszy zakres odpowiedzi niż zaczynające się od słów „Podaj”, czy „Określ”).

57 Każdą odpowiedź należy najpierw przemyśleć, gdyż ocenie podlegają nie tylko zawarte w  niej wiadomości, ale również umiejętność sposobu ich przedstawienia. Odnosi się to szczególnie do zadań problemowych wymagających odpowiedzi pełnymi zdaniami, formułowania trafnych hipotez, problemów badawczych lub wniosków z doświadczeń, formułowania w całości trafnych argumentów, wyjaśniania zależności przyczynowo-skutkowych.

58 Należy podawać tyle odpowiedzi czyli, np
Należy podawać tyle odpowiedzi czyli, np. cech, elementów budowy, argumentów itp., ile  dokładnie wynika z polecenia w zadaniu. Dotyczy to szczególnie zadań zamkniętych, gdyż zaznaczenie większej liczby odpowiedzi oceniane jest na 0 pkt.

59 Ocenie podlega zawsze właściwe stosowanie terminologii biologicznej.
Oznacza to, że przy braku pewności co do ich poprawnego brzmienia lub pisowni, lepiej go pominąć lub użyć innego, np. synonimu. Popełnienie błędu terminologicznego = merytorycznego skutkuje brakiem jej zaliczenia.

60 Należy dbać o poprawność językową, szczególnie w przypadku dłuższych odpowiedzi (wnioski, argumentacja). Zagmatwany styl wypowiedzi, brak precyzji zapisu, może spowodować jej błędną interpretację przez egzaminatora. Dodatkowo może to być przyczyną błędów merytorycznych, które normalnie by się nie pojawiły, gdyż nie wynikają z braku wiedzy zdającego.

61 (Odpowiedzi nieczytelne mogą nie zostać ocenione)!!!.
Należy pisać zawsze wyraźnie, tak aby można było odczytać każdą odpowiedź (lepiej coś przekreślić i ponownie napisać niż zostawić nieczytelny zapis; przy braku miejsca można pisać w brudnopisie zaznaczając wyraźnie, że chcemy aby ta część wypowiedzi była oceniona). (Odpowiedzi nieczytelne mogą nie zostać ocenione)!!!.

62 Gdzie szukać przykładowych zadań i arkuszy egzaminacyjnych?
(wszystkie arkusze komentarze do zadań lub klucze odpowiedzi, informatory, biuletyny z zadaniami i ich rozwiązaniami) oraz

63 Gdzie szukać informacji?

64 Dziękuję wszystkim za uwagę życzę sukcesu na maturze
z biologii