Cukrzyca 17 października 2009r.

Prezentacja na temat: "Cukrzyca 17 października 2009r."— Zapis prezentacji:

1 Cukrzyca 17 października 2009r.
Program szkolenia praktycznego dla pacjentów chorych na cukrzycę oraz pielęgniarek 17 października 2009r.

2 Koalicja na Rzecz Walki z Cukrzycą
Magdalena Bojarska Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej

3 Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej
Fundacja utworzona w 2008 r. z inicjatywy księdza Arkadiusza Nowaka. Współpracuje z organizacjami zrzeszającymi pacjentów oraz ekspertami w zakresie opieki zdrowotnej w Polsce i zagranicą. Cele organizacji to m.in.: upowszechnianie wśród społeczeństwa idei praw pacjenta i wsparcie w ich egzekwowaniu wspieranie i aktywizacja środowisk działających na rzecz praw pacjenta wspieranie rozwiązań systemowych mających na celu dobro pacjentów oraz podnoszenie świadomości obywatelskiej w dziedzinie praw pacjenta i polityki zdrowotnej państwa

4 IPPEZ i cukrzyca Cukrzyca - narastający problem społeczny, który dotyka milionów osób. Instytut współpracuje z organizacjami cukrzycowymi od początku swojego istnienia. Potrzeba powszechnej edukacji i wypracowania systemowego podejścia do prewencji i leczenia tej choroby. Powołanie Koalicji na Rzecz Walki z Cukrzycą.

5 Koalicja na Rzecz Walki z Cukrzycą
Inicjator Koalicji: Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej Członkowie Koalicji: Polskie Towarzystwo Diabetologiczne Polska Federacja Edukacji w Diabetologii Dziennikarski Klub Promocji Zdrowia Polskie Stowarzyszenie Diabetyków Górnośląskie Stowarzyszenie Diabetyków Novo Nordisk Polska Roche Diagnostics Polska Organizacje wspierające: Ogólnopolska Federacja Organizacji Pomocy Dzieciom i Młodzieży Chorym na Cukrzycę

6 Koalicja na Rzecz Walki z Cukrzycą
Cele Koalicji na Rzecz Walki z Cukrzycą: Podnoszenie świadomości społecznej na temat cukrzycy. Zmiana stereotypowego, upraszczającego podejścia do choroby. Przedstawienie złożoności i korelacji choroby z tzw. zespołem metabolicznym (kardiologia, dietetyka, diabetologia), promocja holistycznego podejścia do cukrzycy. Wypracowanie standardów zdrowotnych służących prewencji i skutecznemu leczeniu cukrzycy.

7 Koalicja na Rzecz Walki z Cukrzycą
Zrealizowane działania: Seria szkoleń dla nauczycieli w całej Polsce dot. profilaktyki cukrzycy i postępowania z chorym na cukrzyce dzieckiem w szkole Szkolenie dla trenerów - pacjentów, pielęgniarek diabetologicznych Warsztaty dla mediów „Cukrzyca więcej niż cukier” Strona internetowa Plany na najbliższe tygodnie: Obchody Światowego Dnia Walki z Cukrzycą 14 listopada 2009 r. Szkolenie dla lekarzy pierwszego kontaktu Publikacja raportu opisującego kondycję cukrzycy w Polsce

8 Trenerzy: pielęgniarka (PFED), dietetyk, psycholog, prawnik
Tu jesteśmy… ETAP I - centralny Miejsce szkolenia: Warszawa Termin: wrzesień/październik Trenerzy: pielęgniarka (PFED), dietetyk, psycholog, prawnik Przedstawiciele Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków, Górnośląskiego Stowarzyszenia Diabetyków oraz Polskiej Federacji Edukacji Diabetologicznej

9 Co dalej… Szkolenia lokalne, prowadzone przez uczestników szkolenia w Warszawie Miejsce szkolenia: Warszawa, Poznań, Kielce, Białystok, Suwałki, Olsztyn, Wrocław, Lublin, Szczecin, Bydgoszcz, Łódź, Katowice/Gliwice (GSD) Termin: październik- listopad 2009 (po 2 szkolenia) marzec – czerwiec; wrzesień – listopad (cykl szkoleń lokalnych) (po 1 szkolenie w miesiącu) Cykl szkoleń lokalnych Przedstawiciel regionalnego PSD lub GSD Regionalni przedstawiciele PFED Wsparcie Koalicji: dostarczenia materiałów edukacyjnych na szkolenia, pomoc przy zaproszeniu uczestników, pomoc logistyczna

10 Cykl szkoleń regionalnych…

11 Więcej informacji…

12 Część I Cukrzyca – epidemiologia, klinika, metody leczenia
Alicja Szewczyk Polska Federacja Edukacji Diabetologicznej Inicjator kampanii: Partnerzy kampanii:

13 Cele szkolenia Pogłębienie wiedzy nt. cukrzycy z uwzględnieniem najnowszych osiągnięć nauk medycznych w tym zakresie. Zwiększenie świadomości jak ważne jest podejmowanie profesjonalnych działań w zakresie samokontroli w cukrzycy. Edukacja liderów, którzy będą dzielić się wiedzą na temat cukrzycy i podejścia do leczenia tej choroby z pacjentami w swoich regionach.

14 Skala problemu - fakty Liczba chorych – 2 500 000 i rośnie
Liczba chorych zdiagnozowanych – ok. 60% Liczba chorych leczonych insuliną – Cukrzyca typu 1 – zapadalność 10-15/ osób/rok i rośnie Cukrzyca typu 2 – 20% osób w wieku >60 lat Choroba przewlekła (= nieuleczalna) Długi (do 10 lat) okres bezobjawowy Charakter postępujący mimo leczenia Skraca życia o ok. 10 lat 14

15 Skala problemu - fakty Niewłaściwie leczona cukrzyca prowadzi do rozwoju powikłań: uszkodzenia oczu, nerek, układu krążenia i układu nerwowego Naczynia krwionośne stają się biologicznie starsze o ~10 lat 2-5 x częściej w cukrzycy występują zawały serca i udary mózgu 20 x częściej – amputacje kończyn dolnych Liczne choroby towarzyszące (nadciśnienie tętnicze, otyłość, zaburzenia lipidowe, nowotwory…) Dobra kontrola cukrzycy wymaga ograniczeń dietetycznych. Niezbędne jest leczenie wielokierunkowe. Cel leczenia: redukcja ryzyka uszkodzenia naczyń krwionośnych. Liczba chorych wzrasta wraz ze wzrostem liczby osób z nadwagą i otyłych 15

16 Cukrzyca jako jednostka chorobowa
Cukrzyca to przewlekła choroba metaboliczna, z zaburzeniami przemiany cukru w organizmie. Zaburzenia metabolizmu glukozy wynikają z bezwzględnego lub względnego niedoboru hormonu - insuliny, która steruje przemianami glukozy. Cukrzyca ma podłoże genetyczne, co oznacza, że ryzyko wystąpienia tej choroby jest znacznie wyższe u osób blisko spokrewnionych z chorymi. Cukrzyca występuje znacznie częściej u ludzi otyłych, prowadzących siedzący tryb życia, obciążonych nadciśnieniem tętniczym, zaburzeniami lipidowymi. Na cukrzycę częściej chorują także osoby, u których w przeszłości występowały zaburzenia tolerancji glukozy, a także u kobiet z cukrzycą ciężarnych w wywiadzie. Osoby, u których pojawiają się ww. objawy powinny mieć regularnie kontrolowany poziom cukru. Szansa zachorowania na cukrzycę wzrasta z wiekiem, dlatego też osoby po 45 roku życia powinny przynajmniej jeden raz do roku kontrolować poziom cukru.

17 Cukrzyca – epidemia XXI wieku
Na cukrzycę w Polsce choruje 5% populacji, czyli ok. 2,5 mln Polaków. Wskaźnik nadal rośnie. Według prognoz WHO za 25 lat liczba chorych w Polsce podwoi się do 10% populacji - 4 mln. Polaków). Liczba chorych świadomych swojej choroby to zaledwie 60 proc. Leczenie cukrzycy powinno być wielokierunkowe Niezbędne jest więc współdziałanie m.in. diabetologów, kardiologów, nefrologów, angiologów Edukacja pacjenta jest kluczowym elementem leczenia. Powinna być prowadzona przez przeszkolony zespół pielęgniarski Cukrzycy się nie leczy – z cukrzycą się żyje 24 godzin na dobę 7 dni w tygodniu

18 Etiologiczna klasyfikacja cukrzycy
Cukrzyca typu 1 Dotyczy zwykle dzieci i młodych szczupłych osób, choć może wystąpić i w późniejszym wieku. Nieuleczalna choroba metaboliczna, w której ulegają uszkodzeniu komórki trzustki produkujące insulinę (wytwarzają zbyt małe ilości insuliny lub nie wytwarzają jej wcale) Przyczyny zaburzeń nie są dokładnie poznane. Obecnie wiadomo, że za cukrzycę typu 1 w głównym stopniu odpowiedzialne są: - czynniki immunologiczne – powstają przeciwciała niszczące własne komórki trzustki, szczególnie u osób predysponowanych genetycznie do nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej, - środowisko zewnętrzne – infekcje wirusowe

19 Etiologiczna klasyfikacja cukrzycy
Cukrzyca typu 2 To najczęstsza (występuje u 85-90% chorych) postać cukrzycy, występuje najczęściej u osób starszych, jest ściśle związana z nadwagą i otyłością oraz innymi zaburzeniami metabolicznymi. Mechanizm powstawania tej choroby jest odmienny od cukrzycy typu 1 W początkowym okresie choroby trzustka wytwarza zwiększoną ilość insuliny kompensując w ten sposób insulinooporność. Po pewnym czasie jednak wydzielanie insuliny zmniejsza się – być może z powodu przeciążenia komórek beta – i wówczas stężenie glukozy we krwi stopniowo wzrasta. Leczenie polega zazwyczaj na redukcji masy ciała, stosowaniu diety cukrzycowej, wysiłku fizycznego oraz doustnych leków przeciwcukrzycowych, u części chorych po pewnym czasie trwania choroby konieczna jest insulinoterapia. Przyczyną tego typu cukrzycy są zaburzenia wydzielania insuliny przez komórki beta trzustki lub jej nieskutecznym wykorzystaniu przez tkanki.

20 Kto jest zagrożony cukrzycą typu 2?
Wszyscy ludzie powyżej 45 roku życia Ludzie młodsi: gdy są otyli gdy krewni pierwszego stopnia chorują na cukrzycę kobiety, które miały cukrzycę ciężarnych i urodziły bardzo duże dzieci (powyżej 4.5 kg) osoby z nadciśnieniem tętniczym, pacjenci z zaburzeniami lipidowymi, osoby z wcześniej wykrytymi zaburzeniami gospodarki węglowodanowej.

21 Kliniczny obraz choroby
Typ 1 cukrzycy Wiek młodzi Początek choroby nagły Objawy wzmożone pragnienie, oddawanie moczu, utrata masy ciała Niedobór insuliny całkowity Masa ciała chorego prawidłowa/niedowaga Patogeneza wielogenowa choroba autoimmunologiczna Częstość występowania %przypadków

22 Kliniczny obraz choroby
Typ 2 cukrzycy Wiek w średnim wieku/starsi Początek choroby powolny Objawy często nietypowe np. złe samopoczucie Niedobór insuliny względny Masa ciała chorego nadwaga Patogeneza insulinooporność wielogenowa bez podłoża immunologicznego Częstość występowania 90%przypadków

23 Metody leczenia cukrzycy
Insulinoterapia Insulina jest hormonem odpowiadającym za utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi. Insulinoterapia jest jak najbardziej zbliżone do fizjologicznej pracy trzustki podawanie insuliny, której organizm już nie wytwarza. Konwencjonalne leczenie insuliną może być stosowane u osób starszych i osób o zapotrzebowaniu dobowym na insulinę poniżej 40 jednostek. Terapia polega na jedno- lub częściej dwukrotnym wstrzyknięciu insuliny w ciągu doby. Ten sposób insulinoterapia wymaga zachowania stałych godzin spożywania posiłków; ale pomimo tego i tak nie zapobiega poposiłkowym wzrostom stężenia glukozy. Insulinoterapia intensywna polega na wielokrotnym stosowaniu wstrzyknięć podskórnych insuliny lub analogów insuliny celem zapewnienia występowania jak najczęściej prawidłowych lub prawie prawidłowych wartości glikemii. Schemat tej insulinoterapii wygląda następująco: insulina podstawowa o przedłużonym działaniu jest podawana w godzinach wieczornych zwykle w ilości  % dobowego zapotrzebowania na insulinę. Insulina o krótkim okresie działania (lub analog insuliny) podawana przed głównymi posiłkami w ilościach: % dziennego zapotrzebowania przed śniadaniem % przed obiadem i % przed kolacją. Insulinoterapia funkcjonalna wymaga bardzo dużego zaangażowania chorego w proces leczniczy. Polega na podawaniu insuliny lub analogów insuliny, w zależności od wyników oznaczeń poziomu glukozy we krwi w ciągu dnia, planowanego w tym dniu rodzaju posiłku i poziomu aktywności. Przy tym sposobie leczenia najrzadziej dochodzi do rozwoju powikłań cukrzycy. Pewną formą tego sposobu insulinoterapii jest stosowanie pompy insulinowej.

24 Metody leczenia cukrzycy
Insulinę należy wstrzykiwać w tkankę podskórną, z regularna zmianą miejsca, aby uniknąć tworzenia się zgrubień podskórnych. Należy pamiętać, aby wybierać miejsca zdrowe (omijać miejsca, gdzie są blizny, rany itp.). Od miejsca iniekcji zależy w jakim tempie insulina zostanie wchłonięta do krwi. Szybciej nastąpi to np. z okolic brzucha niż uda. Insulinę krótko działającą należy wstrzykiwać w okolice brzucha na ok.. 30 minut przed posiłkami. Dłuży odstęp czasu może prowadzić do hipoglikemii. Insulinę NPH o pośrednim czasie działania najlepiej wstrzykiwać w okolicy uda.

25 Urządzenia do podawania insuliny
Peny -ilość i czas podawanej insuliny uwzględnia indywidualny tryb życia pacjenta. Czasem stosuje się insuliny o długim i krótkim czasie działania jako mieszankę w jednym zastrzyku. Osobista pompa insulinowa - daje możliwość bardzo dobrego wyrównania cukrzycy i poprawia komfort życia likwidując wielokrotne w ciągu doby zastrzyki.

26 Metody leczenia cukrzycy
Doustne leki hipoglikemizujące wpływają na obniżenie poziomu glukozy we krwi, stosowane w leczeniu cukrzycy typu 2. Lekarze maja dzisiaj do dyspozycji szeroki zakres doustnych leków przeciwcukrzycowych. Należą one do kilku grup: pochodne sulfonylomocznika, które zwiększają wydzielanie insuliny przez trzustkę: I generacja - tolbutamid, chlorpropamid, II generacja m.in. - glibenklamid, gliklazyd, glipizyd, III generacja - glimepiryd),, bigwanidy (np. metformina), hamujące wytwarzanie glukozy w wątrobie i zwiększające wrażliwość tkanek na insulinę, pochodne kwasu benzoesowego (repaglinid), nowe, silne leki, o działaniu podobnym do działania pochodnych sulfonylomocznika, tiazolidynodienony: glitazony (troglitazon, rozyglitazon, pioglitazon) - również nowe, silne leki, zwiększające wrażliwość tkanek na insulinę, inhibitory enzymu alfa-glikozydazy (akarboza), zaburzające rozkład węglowodanów i wchłanianie glukozy w przewodzie pokarmowym.

27 Metody leczenia cukrzycy
Leczenie skojarzone preparatami doustnymi i insuliną jest ważną formą leczenia cukrzycy typu 2. Możliwości kombinacji w leczeniu skojarzonym jest bardzo wiele: insulina + różne pochodne sulfonylomocznika, insulina + metformina, insulina + inhibitor alfa-glukozydazy, insulina + tiazolidynediony i wreszcie ostatnio wprowadzone skojarzenie insuliny z niesulfonylomocznikowymi stymulatorami wydzielania insuliny, takimi jak np. repaglinid. TERAPIĘ DOBIERA LEKARZ PODCZAS WIZYTY PACJENTA

28 Metody leczenia cukrzycy
Wysiłek fizyczny Komórki mięśniowe osoby aktywnej fizycznie spalają dużo glukozy, by dostarczyć mięśniom energii. Podczas wysiłku glukoza uwalniana jest z wątroby, a następni przenoszona do komórek mięśniowych. Dzięki temu wysiłek fizyczny jest możliwy bez konieczności spożywania dodatkowego posiłku. Jest to możliwe, gdyż w przypadku aktywności fizycznej, wyspy trzustkowe uwalniają mniej insuliny, a mniejsza jej ilość sprawia, że wątroba uwalnia więcej glukozy. W zależności od czasu trwania aktywności fizycznej możliwe są dwa sposoby modyfikacji insulinoterapii: Przed krótkim wysiłkiem fizycznym należy spożyć ok.. 20 g węglowodanów więcej. Jeśli aktywność fizyczna nastąpi bezpośrednio po głównym posiłku, można spróbować zjeść ten posiłek bez wstrzykiwania insuliny krótko działającej i utrzymać właściwy poziom glukozy we krwi dzięki ćwiczeniom. Przed dłuższym wysiłkiem fizycznym, powinno się wstrzyknąć tylko połowę dawki insuliny któtkodziałającej i dodatkowo spożyć 10 g węglowodanów. Podczas ćwiczeń ważne jest regularne kontrolowanie poziomu cukru we krwi oraz posiadanie przy sobie odpowiedniego zapasu węglowodanów oraz glukozy. Pozwoli to wykryć i następnie leczyć pojawiające się niedocukrzenia.

29 Część II Samokontrola w cukrzycy
Alicja Szewczyk Polska Federacja Edukacji Diabetologicznej Inicjator kampanii: Partnerzy kampanii:

30 Pomiar poziomu glikemii na glukometrze
Samokontrola - wielokrotne w ciągu doby badania poziomu cukru we krwi: przed każdym posiłkiem i podaniem insuliny, często 2 godz. po posiłku, przed snem, często w godzinach nocnych lub bardzo wcześnie rano, a także w innych okolicznościach np. przed wysiłkiem fizycznym lub w trakcie jego trwania. Badanie wykonywane jest przy pomocy urządzenia, które nazywa się: glukometr.

31 Zasady mierzenia glikemii na glukometrze
Metoda i czas pomiaru różni się w zależności od rodzaju glukametru. Ogólne zasady: Należy dokładnie umyć i osuszyć miejsce, z którego będzie pobrana krew (pozostałość wody może rozcieńczyć krew i spowodować nieprawidłowy pomiar) Należy umieścić pasek testowy z opakowania i włożyć do glukametru Pulsująca kropla na wyświetlaczu to znak, że można nanieść kroplę krwi Za pomocą nakłuwacza należy ukłuć palec w miejscu uprzednio rozmasowanym (masowanie poprawia ukrwienie i ułatwia pobranie krwi) Kroplę krwi należy nałożyć na pasek testowy, po ok. 5 sek. Na wyświetlaczu pojawi się wynik. Następnie należy usunąć pasek z glukametru.

32 Zasady pomiaru za pomocą suchych pasków testowych
W sytuacjach szczególnych (podróż, piknik, aktywność fizyczna) zestaw składa się z zamkniętego pojemnika z mokrymi i suchymi gazikami (do mycia i osuszania miejsc nakłucia).

33 Zasady pomiaru za pomocą suchych pasków testowych do glikozurii, ketonurii
Brak insuliny powoduje, że organizm chorego na cukrzycę nie może zużytkować glukozy. Spala wtedy w nadmiarze tłuszcze żeby uzyskać energię potrzebną wszystkim komórkom. Ketony gromadzą się w większej ilości we krwi i są wydalane przez nerki z moczem. KETONURIA - obecność ciał ketonowych i acetonu w moczu GLIKOZURIA – obecność glukozy w moczu

34 Zasady pomiaru za pomocą suchych pasków testowych do ketonurii
Badanie na obecność acetonu w moczu wykonujemy: Jeżeli stężenie glukozy we krwi kilka razy przekracza 240 mg % lub jeśli wystąpi pojedyncze stężenie glukozy przekraczające 300 mg%

35 Jak oznacza się obecność acetonu w moczu?
Aceton w moczu wykrywa się za pomocą specjalnych pasków testowych. W tym celu należy: Zanurzyć pasek w moczu i wyciągnąć go. Odczekać sekund (zależnie od rodzaju testu) Porównać ze skalą barwną, umieszczona na opakowaniu. Negatywny wynik oznacza, że w moczu nie ma acetonu. Trzy plusy (+++) oznaczają , że w moczu jest bardzo dużo acetonu. Wymaga to natychmiastowej interwencji lekarza.

36 Przykłady testów: Keto-Diabur Test 5000, Keto-Diastix
Umożliwiają jednocześnie oznaczenie glukozy w moczu. Uwaga: można byłoby wstawić zdjęcia opakowań (dostępne są w firmie Roche

37 Sposoby podawania insuliny
Sprzęt do podawania insuliny strzykawki insulinówki wstrzykiwacze tzw. peny osobiste pompy insulinowe igły do penów (5 mm, 6 mm, 8 mm, 12 mm (nie polecana przez specjalistów) osprzęt do pomp insulinowych Zasady podawania insuliny Każdy pacjent powinien umieć dostosować dawkę insuliny do indywidualnego zapotrzebowania. Jest to możliwe w przypadku regularnej kontroli stężenia glukozy we krwi. Dlatego na przykład przed podjęciem decyzji, jaka ilość insuliny niezbędna jest rano przed spożyciem 30 g węglowodanów, należy oznaczyć stężenie cukru we krwi.

38 Sposoby podawania insuliny – rola pielęgniarki
Edukacja chorego (i jego rodziny) w zakresie: obsługi wstrzykiwacza prawidłowej techniki wstrzykiwania insuliny miejsc podawania insuliny i konieczności ich zmiany utrzymywania higieny ciała przestrzegania zasad aseptyki i epidemiologicznych Igły do podawania insuliny są jednorazowego użytku !!! Zaleca się ich wymianę po każdej iniekcji

39 Wielokrotne użycie igły może powodować
ból wzrost ryzyka infekcji zatkanie igły (krystalizacja insuliny wewnątrz igły) stępienie igły (co może powodować mikrourazy podskórnej tkanki tłuszczowej i liprohipertrofie) zmniejsza komfort podawania insuliny zmiany składu mieszanki insulinowej (wyciek insuliny krótkodziałającej przez pozostawioną na wstrzykiwaczu igłę)

40 Przechowywanie insuliny
należy przestrzegać podanych przez producenta zasad przechowywania i daty przydatności preparatu do użycia insulina zachowuje swoje właściwości do daty ważności, jeżeli jest przechowywana w odpowiednich warunkach insuliny nie wolno zamrażać zapas należy przechowywać w lodówce o temperaturze 2-8⁰C otworzoną fiolkę z insuliną można przechowywać trzy miesiące w temperaturze pokojowej (15-25 ⁰C), po tym okresie należy ją wyrzucić bezpośrednie działanie światła słonecznego lub wysokiej temperatury niszczy insulinę (przestaje działać)

41 Miejsca wstrzyknięć insuliny
przednio-boczna część ramienia brzuch przednio-boczna część uda górna zewnętrzna część pośladka okolica pod łopatką

42 Czynniki wpływające na szybkość wchłaniania insuliny
dawka i rodzaj insuliny głębokość iniekcji wysiłek fizyczny temperatura ciała i otoczenia miejsce iniekcji Szybkość absorpcji insuliny brzuch: szybka ramiona: średnia uda i pośladki: wolna (wg R. Hanas, Cukrzyca typu 1 u dzieci młodzieży i dorosłych, Bydgoszcz 2003)

43 Zalecane miejsca iniekcji
insulina krótko działająca i o szybkim działaniu brzuch ramię okolica pod łopatką insulina o pośrednim czasie działania, długodziałająca: udo pośladek

44 Problemy związane ze wstrzykiwaniem insuliny
wyciekanie insuliny ból siniaki i krwawienia po wstrzyknięciach przerost tkanki tłuszczowej (lipohipertrofia) UWAGA! przerosty w miejscach wstrzyknięć insuliny mogą być przyczyną złych wyników leczenia cukrzycy wstrzyknięcie insuliny w przerośniętą tkankę tłuszczową powoduje wolniejsze i bardziej nieprzewidywalne wchłanianie insuliny

45 Podawanie insuliny wstrzykiwaczem automatycznym typu pen Zalecenia Polskiej Federacji Edukacji w Diabetologii i Konsultanta Krajowego w dziedzinie pielęgniarstwa

46 Część II Samokontrola w cukrzycy – zasady prawidłowego odżywiania
Grażyna Korzeniewska Dietetyk, Przewodnicząca sekcji dietetycznej PFED Inicjator kampanii: Partnerzy kampanii:

47 Zasady prawidłowego odżywiania
Wskazania żywieniowe wg. S. Bergera UROZMAICENIE – w każdym posiłku w miarę możliwości produkty ze wszystkich grup UMIARKOWANIE – jedzenie zgodne z indywidualnymi potrzebami pozwalające na zachowanie odpowiedniej masy ciała UREGULOWANIE – w miarę stała struktura i wielkość posiłków oraz zachowanie odpowiedniej częstotliwości i regularności ich spożywania UPRAWIANIE – różnych form aktywności fizycznej (spacer, sport), przyjęte jako stały element trybu życia, zwłaszcza przez osoby o pracy siedzącej DLA GRUP RYZYKA UNIKANIE – spożycia nadmiaru tłuszczów (zwłaszcza zwierzęcych), soli i cukru

48 Prawidłowa masa ciała Wskaźnik masy ciała BMI (Body Mass Index)
masa ciała w [ kg ] BMI = wzrost w [ m] x wzrost w [ m ] Interpretacja wyniku BMI Poniżej 20 kg/m2 - niedożywienie 20 – 25 kg/m2 – prawidłowa masa ciała 25 –30 kg/m2 – nadwaga powyżej 30 kg/m2 – otyłość

49 Przykład wyliczenia BMI
masa ciała w [ kg ] BMI = wzrost w [ m] x wzrost w [ m ] 60 1,73 x 1,73 BMI = 20

50 Zalecenia żywieniowe Zapotrzebowanie energetyczne
1000 – 1300 kcal - osoby otyłe 1500 – 1800 kcal – chorzy z nadwagą - osoby niepracujące lub lekko pracujące 2000 – 2200 kcal – chorzy z prawidłową masą ciała - osoby niezbyt ciężko pracujące 2400 – 3000 kcal – chorzy z niedowagą - osoby ciężko pracujące

51 Zalecenia żywieniowe – cd.
Białko Białko jest szczególnie ważnym składnikiem odżywczym dostarczającym budulca dla wzrostu i odnowy organizmu, Spożycie białka całkowitego powinno stanowić od 15 do 20 % ogółu energii W połowie zaleca się białko pełnowartościowe pochodzenia zwierzęcego Źródłem białka zwierzęcego są: chude mięso, chude wędliny, drób, ryby, sery twarogowe, mleko i białko jaja

52 Zalecenia żywieniowe – cd.
Tłuszcze Stanowią 30 – 35% energii z pożywienia. Należy przede wszystkim używać tłuszczy roślinnych takich jak: olej sojowy, słonecznikowy, rzepakowy niskoerukowy, oliwa z oliwek. Do smarowania pieczywa- wysokiej jakości margaryny (miękkie – tzw. kubkowe). Olej jest źródłem energii i niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych korzystnie działających na organizm (obniżają poziom cholesterolu) Tłuszcze zawarte w rybach morskich mają pozytywny wpływ na zdrowie. Są bogatym źródłem wielu nienasyconych kwasów tłuszczowych. Pstrąg, łosoś zawierają dużo kwasów omega 3

53 Zalecenia żywieniowe – cd.
Zaleca się spożywanie produktów zwierzęcych z małą zawartością tłuszczów nasyconych czyli zwierzęcych takich jak: chudy drób, chude mięso, mleko i produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu. Należy ograniczać spożycie tłustych mięs i wędlin , smalcu, tłustych serów, pełnego mleka, śmietany. Produkty te zawierają dużą ilość cholesterolu, który należy ograniczać. Cholesterol znajduje się również w podrobach (wątroba, móżdżek, nerki) , żółtkach jaj, maśle. Dzienne spożycie cholesterolu nie powinno przekraczać 300 mg. Należy również pamiętać że prawie połowa tłuszczu znajduje się w postaci ukrytej w produktach białkowych.

54 Zalecenia żywieniowe – cd.
Węglowodany Są głównym źródłem energii. Węglowodany powinny stanowić 45 – 50% energii z pożywienia. Dzielą się na proste i złożone. Do węglowodanów prostych zaliczamy: glukozę, fruktozę (owoce i miód) oraz laktozę znajdującą się w mleku. Węglowodany proste wchłaniają się z jelit bez uprzedniego trawienia i podnoszą glikemię szybko. Dlatego powinny stanowić do 10% wszystkich węglowodanów w ciągu dnia. Węglowodany te można wykorzystywać w czasie hipoglikemii lub podczas forsownych wysiłków fizycznych. Węglowodany złożone – przedstawicielem jest skrobia Znajduje się ona w mące (pełnoziarniste pieczywo, chleb, bułki, budynie, kisiele, makarony, kluski), wszelkiego rodzaju kaszach i płatkach, ryż, ziemniaki, nasiona roślin strączkowych (groch, fasola, kukurydza, bób, soja, soczewica). Węglowodany złożone powinny stanowić podstawę żywienia. Wchłaniają się zdecydowanie wolniej niż węglowodany proste ponieważ muszą ulec strawieniu (rozkładają się na cukier prosty - glukozę ).

55 Zalecenia żywieniowe – cd.
Błonnik pokarmowy Błonnik pokarmowy jest cukrem złożonym. Organizm nie potrafi trawić błonnika, nie jest wchłaniany. Nie stanowi również żadnego źródła energii. Po posiłkach bogatych w błonnik pokarmowy stężenie glukozy we krwi mniej wzrasta niż po posiłkach ubogo błonnikowych. Źródłem błonnika są warzywa i owoce, nasiona roślin strączkowych, pieczywo razowe, grube kasze i ryż brązowy, otręby

56 Wymienniki węglowodanowe
Z uwagi na to, że są ogromne różnice zawartości węglowodanów w produktach spożywczych wprowadzono pojęcie wymiennik węglowodanowy. Dla wygody w posługiwaniu się tabele wymienników węglowodanowych podzielono na kilka grup: pieczywo produkty zbożowe produkty mleczne owoce warzywa słodycze Wymiennik węglowodanowy to taka ilość produktu w gramach, który zawiera 10g węglowodanów

57 Tabele wymienników węglowodanowych

58 Tabele wymienników węglowodanowych – cd.

59 Tabele wymienników węglowodanowych – cd.

60 Tabele wymienników węglowodanowych – cd.

61 Tabele wymienników węglowodanowych – cd.

62 Tabele wymienników węglowodanowych – cd.

63 Tabele wymienników węglowodanowych – cd.

64 Wymienniki tłuszczowe
Nazwa produktu Ilość g równoważna 1 WT Kcal Wielkość porcji masło ekstra masło śmietankowe śmietana % tłuszczu margaryny miękkie 70% olej, oliwa majonez Smalec Opracowanie:mgr A. Rudnicka na podstawie „Tabele składu i wartości odżywczej żywności” Wydawnictwo PZWL 2005 12 15 80 10 88 99 106 93 107 2 łyżeczki 5 łyżek 1 łyżeczka płaska 1 łyżka stołowa 1 łyżka niepełna 1 łyżka

65 Wymienniki białkowe Nazwa produktu Ilość g równoważna 1 WBz kcal
Wielkość porcji Mięso: cielęcina bez kości wołowina bez kości polędwica wołowa 50 54 58 56 kawałek o wym. 5x4x1cm Drób: indyk – mięso z piersi bez kości i skóry kurczak - mięso z piersi bez kości i skóry kurczak - mięso z ud bez kości i skóry 42 69 kawałek o wym. 6x5x0,5cm kawałek o wym. 7x5x1cm Wędliny: kiełbasa rzeszowska mielonka polędwica sopocka szynka wołowa gotowana kiełbasa delikatesowa z kurczaka polędwica z piersi kurczaka 100 101 171 82 53 46 kawałek o wym. 7x3x 5 plasterków o średnicy ok.6c Ryby: dorsz – filet bez skóry karp świeży śledź marynowany śledź świeży makrela wędzona bez skóry 60 55 115 97 110 kawałek o wym. 8x6x1 cm kawałek o wym. 13,5x6 cm kawałek o wym. 15x4,5cm Sery: ser twarogowy chudy ser twarogowy półtłusty ser homogenizowany pełnotłusty ser topiony sery dojrzewające – żółte bez skóry (Gouda) 80 35 66 129 238 kawałek o wym. 10x3,5x1 cm 5 płaskich łyżek 4/5 kostki (100 gramowej) 2 plasterki Jaja: jaja kurze całe białko jaja kurzego 133 49 2 sztuki w skorupce małe 3sztuki

66 Zapotrzebowanie energetyczne 2000 kcal
białka 15 % 2000 kcal x 15 % = 300 kcal 300 kcal / 4 kcal = 75 g białka 50% białko pochodzenia zwierzęcego = 40 g = 4 WBz tłuszcze 35% 2000 kcal x 35% = 700kcal 700 kcal / 9 kcal = 78 g tłuszczu 50% tłuszcz widoczny = 40 g = 4 WT węglowodany 50% 2000 kcal x 50% = 1000 kcal 1000 kcal / 4 kcal = 250 g węglowodanów = 25 WW

67 Rozkład wymienników na posiłki
posiłek kcal wymienniki węglowodanowe wymienniki tłuszczowe wymienniki białkowe Śniadanie I -30% 600 7,5 1 Śniadanie II 10% 200 2,5 0,5 Obiad – 30% 1,5 Podwieczorek-10% Kolacja I -20% 400 5

68 wymienniki węglowodanowe wymienniki tłuszczowe
Przykład posiłek kcal wymienniki węglowodanowe 7,5 wymienniki tłuszczowe 1 wymienniki białkowe Śniadanie I -30% 600 Płatki owsiane na mleku: mleko – 200 ml = 1 WW (szklanka) płatki owsiane– 40 g =2WW (4 czubate łyżki) Pieczywo mieszane-70g=3,5 WW (ok. 2 duże kromki) Jabłko z skórką – 140 g = 1WW (średnie jabłko) Warzywa do 5% węglowodanów Margaryna – 15g (1 łyżeczka płaska) Polędwica sopocka – 50 gramów (5 plasterków)

69 wymienniki węglowodanowe wymienniki tłuszczowe
Przykład – cd. posiłek kcal wymienniki węglowodanowe 2,5 wymienniki tłuszczowe 0,5 wymienniki białkowe Śniadanie II -10% 200 Pieczywo chrupkie-22g=1,5 WW (2 kromki) Grejpfrut bez skórki-130g=1 WW ( ½ sztuki średniego) Masło-7g (1 łyżeczka) Ser twarogowy chudy- 25g ( 1/8 kostki)

70 Wymienniki pokarmowe wg prof. Tatonia
Dieta o wartości 2600 kcal 5 – 6 posiłków Węglowodany – 400 kcal, białko – 80g, tłuszcze – 75g PIECZYWO – 350g Każdego dnia można spożywać dowolnie wybraną porcję pieczywa z niżej podanych: 15 plasterków bułki wrocławskiej lub 8 kromek chleba razowego lub 8 bułeczek maślanych 18 sztuk herbatników 12 plastrów pumpernikla lub 22 kromki pieczywa chrupkiego

71 cd. KASZA – wszystkie rodzaje – 60 g
5 płaskich łyżek stołowych suchej kaszy lub płatków owsianych. Podaną porcję kaszy lub płatków można wymienić na: 60 g suchego makaronu lub 1 ½ kromki chleba lub 3 sztuki ziemniaków 4 płaskie łyżki stołowe maki

72 cd. Nabiał Chude mleko – 2 szklanki Podaną porcję można wymienić na:
2 szklanki jogurtu lub 2 szklanki kefiru lub 4 plasterki sera żółtego lub pół kostki sera białego Jaja 2 – 4 tygodniowo Jedno jajo można wymienić na: 25g mięsa Biały ser – 75g chudego twarogu Podaną porcję białego sera można wymienić na: 1 ½ szklanki chudego mleka lub jogurtu lub 2 plasterki sera żółtego

73 cd. Warzywa Ziemniaki - 300 g = 5 sztuk
Warzywa z grupy A – 300g lub więcej (poniżej 6% węglowodanów) Warzywa z grupy B – 200 g (powyżej 6% węglowodanów) Każdego dnia należy spożywać różne warzywa wymienione w tej grupie pojedynczo lub mieszanie: buraki – 5 małych sztuk= 6 czubatych łyżek startych buraków lub fasolka szparagowa – ok. 45 strąków lub marchewka – 6 średnich sztuk= 6 czubatych łyżek startej marchwi

74 cd. Owoce g Codziennie można spożywać dowolnie wybrane owoce pojedynczo lub mieszane: agrest – 2 szklanki lub banany – 3 średnie sztuki lub jabłka, gruszki – 3 średnie sztuki lub jeżyny, maliny – 2 szklanki lub śliwki – 8 dużych sztuk lub poziomki, truskawki – 1 szklanka

75 Indeks glikemiczny Indeks glikemiczny – szereguje produkty żywnościowe na podstawie ich wpływu na stężenie cukru (glukozy) we krwi i czasu pojawienia się zmian. Produkty węglowodanowe są porównywane z czystą glukozą jako produkt referencyjny. W celu prostego podziału produkty żywnościowe zawierające węglowodany podzielono według indeksu glikemicznego na trzy grupy: Produkty o niskim indeksie glikemicznym – poniżej 55 Produkty o średnim indeksie glikemicznym – 55 do 70 Produkty o wysokim indeksie glikemicznym – powyżej 70

76 NAZWA PRODUKTU O NISKIM IG <55 IG O ŚREDNIM IG 55-70 O WYSOKIM IG >70 Warzywa zielone Pomidor Cebula Orzeszki ziemne Jogurt niskotł. ze słodzikiem Soja ugotowana Otręby ryżowe Czereśnie Fruktoza Kasza perł. ugot. Grejpfrut Soczewica czerw.ugot. Fasola nerkowata Mleko pełne Brzoskwinie w puszcze w soku wł. Soczewica zielona i brązowa ugotow. Fasola masłowa Morele suszone Mleko odtłuszcz. Jogurt owocowy o obn. zaw. tłuszczu Gruszki Jabłka Śliwki Sok jabłkowy niesłodz. Pumpernikiel Owsianka na wodz Brzoskwinie Muesli, płatki śniad. prażone Pomarańcza Makaron ugotow. Winogrona zielone Sok pomarańcz. niesł. Sok ananasowy niesł. Laktoza Sok grejpfrutowy niesł. Marchewka ugot. Czekolada Lody o obniżonej zaw. tł Kiwi Kasza gryczana ugot. 10 14 18 19 22 23 25 26 27 30 31 32 33 38 39 40 41 42 43 44 45 46 48 49 50 52 54 Mango Banany Makaron linguine cienki – ugotow. Otręby owsiane Prażona kukuryd. Popcorn Kukurydza słodka Muesli, płatki śniad. Nieprażone Ziemniaki ugot.w wodzie Sułtanki Morele Chlebek pitta Brzoskwinie w syr Makaron ryż.ugot Papaja Miód Ciasto francuskie Lody z pełn.mleka Mleko słodz.zagę. Bułka do hamburg Baton z muesli z owocami Ziemniaki młode ugotowane Ciastka z mąki razowej Coca-cola Kruche ciasteczka Rodzynki Ziemniaki ugoto. na parze Melon /cantalupa/ Chleb z pełnych ziaren – żytni Kuskus ugotow. Sacharoza Ananas Fanta Baton Mars Kasza manna ugot Chleb z pełnych ziaren – pszenny Napój dla sportowców Isostar Ziemniaki gotow. tłuczone Chleb biały pszen. 55 56 57 58 59 61 62 63 64 65 66 68 69 70 Arbuz Brukiew Płatki śniadaniowe cheerios Dynia ugotowana Frytki Chleb razowy żytni Pączki z cynamonem i z cukrem Wafle waniliowe Herbatniki Biszkopty Cukierki – żelki Pszenica dmuchana Pieczywo chrupkie Tapioka ugotow. na mleku Wafle ryżowe Ziemniaki ugot. w kuchence mikrofal. Precle Płatki kukurydz. Ziemniaki upiecz. bez tłuszczu Ryż gotowany – instant Płatki ryżowe Chleb bezglutenow. Bułka francuska – bagietka GLUKOZA Maltoza 72 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 87 89 90 95 100 105

77 Co wpływa na wartość indeksu glikemicznego?
Indeks glikemiczny jest zależny od składu posiłków oraz sposobu ich przygotowania. Im bardziej rozgotowany, rozdrobniony produkt tym wyższy indeks glikemiczny np.: otręby ryżowe mają indeks 19, wafle ryżowe IG-82 a płatki ryżowe IG-89. Gotowanie, jak i inne typy podgrzewania powodują rozpad skrobi w pokarmie, przez co indeks glikemiczny zwiększa się. Procesy technologiczne powodują to, że skrobia jest bardziej podatna na trawienie i wchłanianie, co powoduje wzrost Indeksu glikemicznego.

78 Co wpływa na wartość indeksu glikemicznego?
Na indeks glikemiczny ma wpływ również obecność białek i tłuszczy, które powodują zmniejszenie jego wartości. Tłuszcz opóźnia opróżnianie żołądka oraz efektywność wchłaniania i trawienia węglowodanów co obniża Indeks glikemiczny. Również dojrzewanie i przechowywanie owoców i warzyw wpływa na wartość indeksu. Indeks glikemiczny niedojrzałych owoców jest zdecydowanie niższy niż owoców dojrzałych. Białko wpływa na wydzielanie przez komórki hormonów jelitowych i insuliny, co zmniejsza glikemię poposiłkową, a tym samym Indeks glikemiczny.

79 Produkty zalecane, dozwolone w ograniczonych ilościach i niewskazane
Produkty dozwolone w ograniczonych ilościach Produkty niewskazane niewielkie ilości cukru ( do 2 łyżeczek dziennie) cukier, miód, słodycze, czekolada, lody pieczywo ciemne, graham, chleb pełnoziarnisty chleb pszenny, pieczywo słodzone (np.: chałka), ciasta o zmniejszonej zawartości cukru i tłuszczu ciasta słodkie, tłuste, zawierające dużo żółtek kasze, ryż pełnoziarnisty ryż łuskany makaron z małą ilością jaj makarony wielojajeczne białko jaja jaja całe żółtka jaj chude mleko i jego przetwory pełnotłuste mleko i jego przetwory chude mięso, ryby i drób wieprzowina, jagnięcina, tłuste mięso, ryby i drób, owoce morza

80 Produkty zalecane, dozwolone w ograniczonych ilościach i niewskazane – cd.
Produkty dozwolone w ograniczonych ilościach Produkty niewskazane oleje roślinne (lniany, rzepakowy niskoerukowy, oliwa z oliwek, słonecznikowy, sojowy) margaryny tzw. Miękkie masło, tłuszcze pochodzenia zwierzęcego ( smalec, słonina), olej kokosowy, margaryny twarde ziemniaki gotowane w całości ziemniaki puree frytki, chipsy, ziemniaki w tłuszczu warzywa o zawartości węglowodanów do 5% warzywa o zawartości węglowodanów od 5 do 45% surówki i warzywa gotowane z dodatkiem majonezu, śmietany, żółtek czy cukru owoce świeże i mrożone awokado, winogrona, banany, oliwki, niskosłodzone dżemy owoce kandyzowane, suszone, orzechy, słodkie dżemy, konfitury woda mineralna, soki warzywne, kawa i herbata bez cukru lub osłodzone słodzikiem, soki owoc owe, słodkie soki owocowe, napoje słodzone cukrem np.: coca – cola, Napoje alkoholowe

81 Podział warzyw ze względu na zawartość węglowodanów
Warzywa zawierające w 100 gramach do: 3% węglowodanów przyswajalnych boćwina, brokuły, brukselka, cukinia, kalafior, kapusta pekińska, ogórek, papryka zielona, pomidory, rzodkiewka, sałata, seler korzeń, seler naciowy, szparagi, kapusta kwaszona, ogórki kwaszone 3% - 5% węglowodanów przyswajalnych bakłażany, cykoria, fasola szparagowa, kalarepa, kapusta biała, czerwona, 5% - 10% węglowodanów przyswajalnych buraki, cebula, kapusta włoska, marchew, pietruszka korzeń 10% - 45% węglowodanów przyswajalnych fasola, groch, kukurydza, soczewica, soja, ziemniaki

82 Sposoby przygotowania posiłków
Należy stosować gotowanie w wodzie lub na parze, pieczenie, duszenie bez dodatku tłuszczu, grilowanie Nie zaleca się potraw smażonych Zupy i sosy należy sporządzać na wywarach warzywnych, podprawiać zawiesiną z chudego mleka lub jogurtu Nie należy rozgotowywać produktów zbożowych i jarzyn – potrawy bardziej rozgotowane szybciej podnoszą poziom cukru we krwi Należy stosować warzywa i owoce w postaci surowej Należy ograniczyć sól kuchenną Można stosować przyprawy ziołowe Można stosować sztuczne środki słodzące

83 Ważne zasady żywienia w cukrzycy
Liczba posiłków od 5 do 7 na dobę spożywanych o odpowiedniej wartości energetycznej Posiłki muszą być spożywane regularnie Posiłki należy rozłożyć tak w ciągu dnia, by harmonizowały z nasileniem leków hipoglikemizujących Na początku należy codziennie obliczać skład diety stosując wagę lub miary kuchenne Główne trzy posiłki ( śniadanie I, obiad, kolacja) powinny zawierać białko pochodzenia zwierzęcego np.: ryby, jajka, mięso, wędliny, ser Unikaj węglowodanów prostych (cukier, słodycze) Należy włączyć do żywienia węglowodany pochodzące z pełnego ziarna zbóż, owoców, warzyw i mleka z małą zawartością tłuszczu o niskim indeksie glikemicznym

84 Część II Samokontrola w cukrzycy – opieka nad pacjentem
Alicja Szewczyk Polska Federacja Edukacji Diabetologicznej Inicjator kampanii: Partnerzy kampanii:

85 Hipoglikemia informacje ogólne
Jest najczęstszym ostrym powikłaniem cukrzycy typu 1 Łagodna hipoglikemia może wywoływać różne odwracalne objawy charakterystyczne dla dysfunkcji neurologicznej, od przejściowych zawrotów głowy czy zaburzeń funkcji poznawczych do pobudzenia nerwów obwodowych czy nawet przemijającego porażenia połowicznego Ciężka przedłużająca się hipoglikemia z towarzyszącymi drgawkami może powodować, trwałe uszkodzenie OUN Wywołuje znaczny niepokój u pacjentów i innych opiekunów Jest ważnym czynnikiem utrudniającym próby utrzymania prawie normoglikemii

86 Definicja hipoglikemii
Nie ma uzgodnionej ani jednoznacznej definicji hipoglikemii W teorii hipoglikemia oznacza stężenie glukozy we krwi, które wywołuje zaburzenie czynności neurologicznych W praktyce, zaburzenie czynności neurologicznych może manifestować się klinicznie lub przebiegać bezobjawowo

87 Kliniczne objawy hipoglikemii
Wynikające z mechanizmów obronnych organizmu (objawy układu autonomicznego współczulnego) wywołane przez wydzielanie adrenaliny, pobudzenie autonomicznego układu nerwowego Drżenie Niepokój, pobudzenie Kołatanie serca Cierpnięcie ust, palców i języka Uczucie głodu, nudności Bladość powłok skórnych Zimne poty

88 Kliniczne objawy hipoglikemii
Pochodzące z mózgu wywołane niskim stężeniem glukozy we krwi (objawy neuroglikopenii) Neuro – objawy ze strony mózgu Gliko – objawy związane ze stężeniem glukozy we krwi Penia – mała wartość glikemii Osłabienie, zawroty głowy, ból głowy Kłopoty z koncentracją Niewyraźna mowa Zaburzenia równowagi Zmiany w zachowaniu Podwójne lub niewyraźne widzenie Senność Utrata przytomności Drgawki

89 Rodzaje hipoglikemii Hipoglikemia bezobjawowa Hipoglikemia średnia
Niski poziom glukozy bez objawów Hipoglikemia średnia Pojawiają się alarmowe objawy ze strony układu autonomicznego Hipoglikemia nieuświadomiona Objawy pochodzenia mózgowego (neuroglikopenii) nie są poprzedzone występowaniem objawów autonomicznych, są zauważalne dla osoby obserwującej chorego Hipoglikemia ciężka Objawy wymagają pomocy drugiej osoby (wstrzyknięcie glukagonu)

90 Czynniki predysponujące
Hipoglikemia rozwija się w wyniku zaburzenia równowagi pomiędzy dawką insuliny, przyjętym pożywieniem a wysiłkiem fizycznym

91 Leczenie hipoglikemii
Lekka i umiarkowanie nasilona hipoglikemia stopień 1 lub 2 Podać szybko przyswajalne węglowodany proste np gram glukozy (kostki cukru, tabletki glukozowe), 100 ml słodkiego płynu (napoje słodzone glukozą, sok owocowy, coca-cola) Odczekać minut, a jeśli nie ma poprawy powtórzyć powyższe postępowanie Jeśli objawy ustąpiły, uzyskano normoglikemię należy podać następny posiłek lub węglowodany złożone (chleb, płatki, mleko, jabłko)

92 Leczenie hipoglikemii
Ciężka hipoglikemia stopień 3 Wymaga natychmiastowego leczenia Wstrzyknięcie i.m. glukagonu w dawce 1,0 mg Jeśli glukagon niedostępny podajemy glukozę dożylnie w postaci 10-20% roztwór w dawce 200 – 500 mg/kg Po epizodzie hipoglikemii osoba z cukrzycą wymaga podania dodatkowych porcji węglowodanów doustnie, ewentualnie dożylny wlew glukozy

93 Działanie glukagonu Glukagon jest produkowany przez komórki alfa w trzustce Podnosi stężenie glukozy we krwi poprzez uwalnianie glukozy z glikogenu gromadzonego w wątrobie, uaktywnia produkcję glukozy z białek Stymuluje produkcję związków ketonowych w wątrobie

94 Glukagon

95 Identyfikator chorego na cukrzycę

96 Ogólne zalecenia Osoby z cukrzycą muszą mieć zawsze zapewniony natychmiastowy dostęp do zapasu glukozy Wszystkie osoby chore na cukrzycę muszą mieć dostęp do sprzętu do badania glikemii, aby natychmiast potwierdzić hipoglikemię i bezpiecznie ją leczyć

97 QUIZ zaburzenie widzenia zawroty głowy

98 QUIZ

99 Kwasica Ketonowa Przyczyny: Bezwzględny niedobór insuliny -cukrzyca typu 1 przed leczeniem -cukrzyca leczona insuliną Przypadkowe lub celowe opuszczanie iniekcji insulin, nieprawidłowa ocena wyników samokontroli i niepotrzebne zmniejszanie dawek insuliny, insulina nieczynna (żle przechowywana, przeterminowana), znaczne upośledzenie wchłaniania insuliny lub rozkład insuliny w miejscu iniekcji

100 Kwasica Ketonowa Przyczyny: Względny niedobór insuliny
Wzrost zapotrzebowania na insulinę w chorobach infekcyjnych, a także pod wpływem stresów psychicznych i fizycznych Zakażenia wirusowe, zatrucia Stosowanie leków hormonalnych

101 Objawy poprzedzające wystąpienie kwasicy
Nasilenie się pragnienia Wielomocz Brak apetytu Nudności Wymioty Bóle brzucha Zaróżowienia skóry Glikozuria Ketonuria

102 Praktyczne porady- kwasica
Nigdy nie należy przerywać podawania insuliny Osobom chorym na cukrzyce zapewnić możliwość konsultacji w sprawie modyfikowania terapii insuliną W przypadku pogorszenia łaknienia zamiast posiłków podawać łatwo przyswajalne pokarmy i napoje zawierające cukry Należy dbać o odpowiednie nawodnienie , gdyż hiperglikemia, gorączka i wzmożona glikozuria zwiększają utratę płynów Należy zwiększyć częstotliwość monitorowania glikemii, ketonurii,

103 Higiena ciała Pielęgnacja stóp
Używanie pilnika do skracania paznokci – nie należy używać ostrych narzędzi, ani plastrów na odciski. Codzienna kontrola stóp, w celu wykrycia uszkodzenia skóry Temperatura wody podczas mycia nie powinna być większa niż 30 stopni Celsjusza. Nie wolno wchodzić do wanny uprzednio nie sprawdziwszy temperatury wody. W przypadku suchej skóry należy, po wysuszeniu należy wcierać kremy (ale nie powinny być stosowane między pacami) Należy nosić specjalne obuwie (miękkie w środku), które zapobiega powstawaniu owrzodzeń. W przypadku neuropatii cukrzycowej nie należy chodzić boso – pacjent może nie poczuć ostrych przedmiotów, gdy na nie nastąpi. Należy zawsze nosić obuwie ochronne (np. klapki). Dodatkowo pacjenci nie powinni w używać termofora, ani poduszek elektrycznych, ponieważ stopy mogą być mniej wrażliwe na odczuwanie gorąca.

104 Higiena ciała Pielęgnacja skóry
WAŻNE: Skóra jest bardziej wysuszona – dbamy o stałe nawilżenie balsamami do ciała oraz nawodnienie organizmu wodą mineralna niegazowaną Pielęgnacja jamy ustnej WAŻNE: Jeśli jest taka możliwość to czyścimy jamę ustną po każdym spożytym posiłku.

105 Opieka diabetologiczna polega na prowadzeniu samoobserwacji
Opieka diabetologiczna polega na prowadzeniu samoobserwacji. Odpowiednie decyzje pacjenta powinny być oparte na edukacji terapeutycznej.

106 Część III Prawa pacjenta
Dr Dorota Karkowska Uniwersytet Łódzki Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej w Warszawie Inicjator kampanii: Partnerzy kampanii:

107 Propozycja uporządkowania i wzmocnienia prawnej pozycji pacjenta
Ustawa z dnia….2008 r. o ochronie indywidualnych i zbiorowych praw pacjenta oraz o Rzeczniku Praw Pacjenta OBECNIE: Ustawa z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta , Dz.U ze zm.

108 Pacjent osoba fizyczna, „zawraca się o możliwość skorzystania” lub
„ już korzysta ze” świadczeń zdrowotnych, bez względu na tytuł tzn. bez wzglądu na posiadanie lub nie, uprawnień do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

109 Podmioty zobowiązane organy władzy publicznej,
Narodowy Funduszu Zdrowia, podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych, osoby wykonujące zawód medyczny, oraz inne osób uczestniczące w udzielaniu świadczeń zdrowotnych.

110 Warunki legalności czynność medycznych
dokonywanie czynności przez osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia; zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, zasadami etyki zawodowej oraz należytą starannością cel leczniczy (diagnostyczny, pielęgnacyjny) zgoda poinformowana pacjenta lub jego przedstawiciela

111 Katalog praw pacjenta odnosi się do pacjentów korzystających ze świadczeń zdrowotnych udzielanych przez każdy podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych i przez każdą osobę wykonująca zawód medyczny

112 1 Prawo do świadczeń zdrowotnych
a) odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej, b) do przejrzystej, obiektywnej opartej na kryteriach medycznych procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń, c) do zasięgnięcia drugiej opinii lekarza, pielęgniarki, położnej lub zwołania konsylium lekarskiego, d) do natychmiastowego udzielania świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia;

113 2. Prawo do informacji a) o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowania, w tym żądania pełnej informacji b) informacji w zakresie niezbędnym do wyrażenia poinformowanej zgody; c) prawa do nieinformowania, d) prawa przedstawienia lekarzowi swojego zdania w zakresie otrzymanych informacji, c) do dostatecznie wczesnej informacji o zamiarze odstąpienia przez lekarza od leczenia; d) informacji o prawach pacjenta, e) o rodzaju i zakresie udzielnych przez dany podmiot świadczeń zdrowotnych.

114 Katalog praw pacjenta – cd.
3.Prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych. 4. Prawo do wyrażania zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych. 5. Prawo do poszanowania intymności i godności pacjenta, w tym do umierania w spokoju i godności oraz prawa do świadczeń zapewniających łagodzenie bólu i innych cierpień w stanie terminalnym. 6. Prawo do dostępu do dokumentacji medycznej. 7. Prawo pacjenta do zgłaszania sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza.

115 8. Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego:
a) prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami, b) do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej, w tym opiekę sprawowaną nad pacjentką w warunkach ciąży, porodu i połogu.

116 Katalog praw pacjenta – cd.
9. Prawo do opieki duszpasterskiej 10. Prawo do przechowania rzeczy wartościowych w depozycie 11. Prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Pacjenta

117 Można ograniczyć prawa pacjenta (art.5)
Kto: Kierownik podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych lub upoważniony przez niego lekarz; Kiedy: wystąpienie zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjentów, a w przypadku praw do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami, także ze względu na możliwości organizacyjne zakładu.

118 Prawo do wyrażania zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego
Pacjent: samodzielnie korzysta z przynależnych mu praw i obowiązków (co jest regułą); bądź korzysta z przynależnych mu praw i obowiązków łącznie z przedstawicielem ustawowym (a w określonych sytuacjach – opiekunem faktycznym bądź sąd); bądź jest reprezentowany wyłącznie przez przedstawiciela ustawowego lub sąd

119 Pierwszą kategorię (1) tworzą osoby dysponujące pełną zdolnością do czynności prawnych – tz. pełnoletnie; Drugą i trzecią kategorię tworzą osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych lub jej pozbawione, z uwagi na kryterium wieku lub ubezwłasnowolnienia.

120 Wyróżnia się pacjentów małoletnich, którzy:
1. nie ukończyli 16 roku życia, nie mogą samodzielnie wykonywać praw pacjenta; 2. ukończyli 16 lat, a nie ukończyli 18 roku życia, mogą we wskazanym zakresie samodzielnie realizować prawa pacjenta, pod kontrolą dorosłych (najczęściej rodziców); zasady kontroli określają przepisy prawa medycznego.

121 Przedstawiciel ustawowy pacjenta
ten, kto z mocy prawa lub orzeczenia sądu jest powołany w określonym zakresie wskazanym przez ustawę do sprawowania pieczy i reprezentowania pacjenta.

122 Opiekun faktyczny Jest to osoba sprawująca, bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki takiej wymaga (art. 3 ust.1 pkt.2 u.p.p.R.P.P.).

123 Sąd opiekuńczy sądu rejonowego miejsca zamieszkania pacjenta, którego postępowanie dotyczy, a w przypadku braku miejsca zamieszkania – sądu rejonowego jego pobytu. Jeżeli brak i tej podstawy, właściwy jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy (art.569&1 kpc). Ustawa o zawodzie lekarza wprowadza jednak wyjątek od tej reguły (art.32 ust.10). Sądem rejonowym (opiekuńczym) właściwym miejscowo do udzielenia zezwolenia na wykonanie czynności medycznej jest sąd, w którego okręgu czynności te mają być wykonane.

124 Formy wyrażania zgody Zabieg operacyjny
Interwencja medyczna stwarzająca stan podwyższonego ryzyka Pozostałe badania i inne świadczenia zdrowotne

125 Prawo PACJENTA do informacji
Co do zasady, Warunek wyrażenia zgody, O zamiarze odstąpienia od leczenia przez lekarza (brak o „niepodjęciu”), O prawach pacjenta (w formie pisemnej) O świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych, w tym profilaktyki

126 Osoby zobowiązane do udzielanie informacji
Lekarz, Pielęgniarka, Położna;

127 Zakres obowiązku informacji
Informacja o stanie zdrowia i rozpoznaniu Informacja o pielęgnacji i zabiegach pielęgniarskich Informacja dotycząca charakteru i zakresu interwencji medycznej Informacja o alternatywnych metodach diagnostycznych i leczniczych Informacja o dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia Informacja o rokowaniu, przywilej terapeutyczny Ciężar dowodu udzielenia informacji

128 Prawo pacjenta do żąda nie udzielania mu informacji
prawo do nie być informowanym przez lekarza (art.9 ust.4 u.p.p.R.P.P. w zw. z art.31 ust.3 u.z.l.); zrzeka się korzystania z prawa do informacji. zakres, charakter całkowity (zwolnienie lekarza z udzielania jakichkolwiek informacji) oraz częściowy (zwolnienie lekarza z udzielania tylko określonych informacji). Lekarz z własnej inicjatywy, w sytuacjach wyjątkowych, może ograniczyć dostęp pacjenta do informacji. Zakres tego ograniczenia określa art.31 ust.4 u.z.l., lekarz może nie informować odnośnie stanu zdrowia i przewidywanego rokowania.

129 Informacja przystępna
(art.9 ust.1 i ust.8 u.z.p.p.R.P.). Zobowiązanie przystępnej informacji wynika również z art.31 ust.1 u.z.l. i art.13 ust.2 KEL które nakazują aby, informacja udzielona pacjentowi była sformułowana w sposób dla niego „zrozumiały”. Pacjent ma prawo do otrzymywać informacje przy użyciu słów, określeń i nazw, które będą dla niego zrozumiałe.

130 Zasięgnięcie drugiej opinii jako prawo pacjenta
Pacjent ma żądanie; Od osoby udzielającej świadczenia zdrowotne – lekarza, pielęgniarki i położnej; Odmowa – gdy żądanie jest bezskuteczne; Odnotowanie w dokumentacji medycznej;

131 Dotychczas tylko w przypadku stwierdzenia przez lekarza, że jej konieczność jest uzasadniona „w świetle wymagań wiedzy medycznej”.

132 Brak przesłanek „skorzystania” z tego prawa
od występowania jakichkolwiek wątpliwości ujawnionych podczas procesu udzielania świadczeń zdrowotnych, jak np. diagnostycznych, terapeutycznych, pielęgnacyjnych, rehabilitacyjnych; czy kwalifikacji osób udzielających świadczenie

133 U koga „zasięgnąć” opinii
Pacjent, może zarówno zażądać u wyraźnie wskazanej osoby, jak również żądanie to ograniczyć do potrzeby zasięgnięcia dodatkowej opinii lub konsultacji, pozostawiając całkowicie wybór takiej osoby leczącemu lekarzowi, opiekującej się pielęgniarce czy położnej.

134 Wątpliwości natury organizacyjnej i finansowej

135 Zamknięty zakład opieki zdrowotnej
W ramach posiadanego „personelu”, Wypisanie z placówki do placówki Współpraca między placówkami, „Na odległość” art.9 KEL: „Lekarz może podejmować leczenie jedynie po uprzednim zbadaniu pacjenta. Wyjątki stanowią sytuacje, gdy porada lekarska może być udzielona wyłącznie na odległość”.

136 Ambulatoryjna opieka zdrowotna
Skierowanie ? a prawo do drugiej opinii czy konsultacji ???

137 Żądanie dodatkowej opinii czy konsultacji, jeżeli miałoby być finansowane ze środków publicznych, musi być medycznie uzasadnione

138 Kluczowa zasada udzielanie jakichkolwiek informacji innym osobom może nastąpić wyłącznie za zgodą pacjenta, dotyczy to również informacji niepomyślnych co do rokowań dla pacjenta (art.14 ust.2 pkt.3 u.p.p.R.P.P.; podobną regulację zawiera art.31 ust.2 pkt. 4 u.z.l.; art.21 ust.2 pkt.3 u.z.p.p., art.7 ust.2 pkt. 2 u.z.f. art.29 ust.2 pkt.2 u.d.l.

139 Okolicznością wyłączającą obowiązek zachowania tajemnicy jest potrzeba przekazywania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu osobom wykonującym zawód medyczny, uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń. przez innego lekarza (art.40 ust.2 pkt.5 u.z.l.), felczera (art.7 ust.2 u.z.f.), pielęgniarkę, położną (art.21 ust.2 pkt. 4 u.z.p.p.)

140 Prawo do poszanowania intymności
Kto może być obecny Osoby udzielające świadczeń zdrowotnych, Osoby bliskie (ograniczenia to wyjątek) 2. „Inne osoby” uczestnictwo, a także ich obecność za zgodą pacjenta, w tym studenci kierunków medycznych

141 Pacjent ma prawo odmówić kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami.

142 Opłaty za poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego
jeżeli realizacja tych praw skutkuje kosztami poniesionymi przez stacjonarny zakład opieki zdrowotnej; wysokość opłaty ustala kierownik zakładu, uwzględniając rzeczywiste koszty realizacji praw, informacja o wysokości opłaty oraz sposobie jej ustalenia jest jawna i udostępniana w lokalu stacjonarnego zakładu opieki zdrowotnej.

143 Część IV Podstawy komunikacji z osobą chorą
Dr Tomasz Sobierajski Instytut Stosowanych Nauk Społecznych UW Inicjator kampanii: Partnerzy kampanii:

144 Podstawy komunikacji z osobą chorą
JAK MÓWIĆ, BY NAS SŁUCHANO? JAK TŁUMACZYĆ, BY NAS ROZUMIANO?

145 Podstawy komunikacji z osobą chorą
ŻADEN CZŁOWIEK NIE JEST WYSPĄ

146 Podstawy komunikacji z osobą chorą
RODZAJE KOMUNIKACJI 20 NA 80 KOMUNIKACJA WERBALNA A NIEWERBALNA

147 Podstawy komunikacji z osobą chorą
KOMUNIKACJA WERBALNA JĘZYK JAKO PODSTAWA KOMUNIKACJI WERBALNEJ WYRAŻENIA ULEPSZONE SIŁA SŁÓW ADEKWATNOŚĆ

148 Podstawy komunikacji z osobą chorą
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA BARWA GŁOSU ZIEWNIĘCIA PAUZY TEMPO MOWY GŁOŚNOŚĆ POSTURA GESTY MIMIKA SPOJRZENIE DYSTANS

149 SŁUCHANIE JAKO PODSTAWA DOBREJ KOMUNIKACJI
Podstawy komunikacji z osobą chorą SŁUCHANIE JAKO PODSTAWA DOBREJ KOMUNIKACJI NIEPOROZUMIENIA DOTYCZĄCE SŁUCHANIA SŁUCHANIE JEST NATURALNE SŁUCHANIE JEST PASYWNE JESTEM DOBRYM SŁUCHACZEM, JEŚLI SIĘ POSTARAM

150 ZŁOTE ZASADY Podstawy komunikacji z osobą chorą
Jeden gest może znaczyć więcej niż sto słów. Słuchaj, a zostaniesz wysłuchany. Zważ na gesty, gdy padają słowa. Nie oceniaj, a zostaniesz doceniony.

151 DZIĘKUJEMY