Zwalczanie zorganizowanej przestępczości ekonomicznej

Prezentacja na temat: "Zwalczanie zorganizowanej przestępczości ekonomicznej"— Zapis prezentacji:

1 Zwalczanie zorganizowanej przestępczości ekonomicznej
Działania biegłych z zakresu finansów Naruszenia Prawa zamówień publicznych Michał Czerniak Biegły rewident nr 10170

2 AGENDA Oszustwa gospodarcze.
Osoba biegłego rewidenta / biegłego z zakresu finansów i rachunkowości Model wykrywania i ujawniania przestępstw gospodarczych. Problematyka związana z naruszaniem Prawa zamówień publicznych. Zasady formułowania pytań do biegłych z zakresu finansów. Zamówienia publiczne – aspekty szczegółowe. Komentarz do najważniejszych artykułów Prawa zamówień publicznych.

3 OSZUSTWA GOSPODARCZE Oszustwa gospodarcze stały się przedmiotem badań stosunkowo niedawno, a głównym powodem wzrostu zainteresowania nimi była skala afer finansowych wykrytych na rynkach finansowych na początkach XXI wieku. Badania amerykańskiego ACFE (Association of Certified Fraud Examiners) wskazują, że średni poziom strat na rynku w 1996 roku z tytułu niewykrytych oszust gospodarczych osiągnął poziom 400 bilionów dolarów. W 2006 roku było to już 660 bilionów dolarów. Reguły rządzące przestępstwami: Najczęstsze przestępstwo dotyczy defraudacji majątku, ale tu poziom strat jest najniższy, Najrzadziej występuje zjawisko fałszowania danych finansowych, ale tu poziom strat jest najwyższy, Najczęściej przestępstwa popełniane są przez szeregowych pracowników, ale to przestępstwa i nadużycia popełniane przez kierownictwo najwyższego szczebla niesie największe straty.

4 OSZUSTWA GOSPODARCZE a biegli z zakresu finansów i rachunkowości
Lawinowy wzrost ilości przestępstw wskazuje, że tworzenie nowych mechanizmów służących wykrywaniu i ściganiu przestępstw jest bardzo aktualne. Szczególną rolę w tym zakresie odgrywają biegli rewidenci. Biegli rewidenci kojarzeni są zwykle z badaniem sprawozdań finansowych. Audyt śledczy stanowi odrębny obszar ich działalności. Audyt śledczy różni się od audytu finansowego: celem, częstotliwością i formą prowadzonych prac, zakresem prac, relacjami między stronami, metodologią. Skuteczność wykrywania przestępstw gospodarczych przez biegłych rewidentów jest w dużym stopniu uzależniona od jakości stosowanych przez nich procedur badawczych. Analiza aktualnego stanu prawnego regulacji z zakresu wykrywania nadużyć przez audytorów wskazuje, że występuje wyraźna luka w tym zakresie.

5 Osoba biegłego rewidenta / biegłego z zakresu finansów i rachunkowości
Biegli rewidenci to osoby, które po złożeniu stosowanych egzaminów (10) przed komisją w skład której wchodzą m.in. przedstawiciele Ministerstwa Finansów nabywają uprawnienia do badania sprawozdań finansowych oraz prowadzenia doradztwa podatkowego. Działalność biegłych reguluje ustawa branżowa, która zawęża zakres ich aktywności do: badania sprawozdań finansowych, usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych, ekspertyz, opinii ekonomiczno-finansowych doradztwa podatkowego, Działalność związana ze współpracą z organami ścigania realizowana jest w zakresie ekspertyz i opinii ekonomiczno- finansowych.

6 Osoba biegłego rewidenta / biegłego z zakresu finansów i rachunkowości
Wykrywanie, ujawnianie i udowadnianie popełnienia przestępstw gospodarczych jest dla biegłego rewidenta procesem bardzo trudnym. Skuteczność zwalczania przestępczości zależy w znacznym stopniu od kwalifikacji merytorycznych reprezentowanych przez osoby uczestniczące w tym procesie. Proces ten wymaga od biegłego dogłębnej wiedzy w zakresie: Prawa Finansów Rachunkowości Łączenia faktów (logika) Logicznego definiowania celów oszustwa Szukania „łańcuszków” powiązań Pozyskiwania stosowanych dowodów źródłowych Thomas J. Wells (amerykański badacz przestępczości gospodarczej) stwierdził, iż: „Każdy biegły do spraw przestępstw i nadużyć gospodarczych musi posiadać wiedzę i umiejętności w czterech dziedzinach: rozumienie oszukańczych transakcji finansowych, prawne elementy nadużyć, koncepcje kryminologiczne i zdolności wykrywcze. Jest on po części gliną, księgowym, psychologiem oraz prawnikiem”

7 Osoba biegłego rewidenta / biegłego z zakresu finansów i rachunkowości
Prowadzenie przez biegłego rewidenta działalności śledczej i opiniotwórczej na rzecz organów ścigania związane jest z wieloma trudnościami: Na rynku brak jest jakiejkolwiek literatury w tym zakresie, Prowadzony przez biegłych audyt finansowy różni się w bardzo znaczący sposób od audytu śledczego (brak możliwości treningu i czerpania doświadczeń – czyli brak możliwości przenoszenia warsztatu i technik do audytu śledczego z audytu finansowego) Brak regulacji tego zagadnienia w ustawie branżowej i normach wykonywania zawodu (biegły stwierdzając ryzyko popełnienia przestępstwa nie dysponuje odpowiednimi wskazówkami, co do dalszych sposobów weryfikacji). Wytyczne, jakimi dysponuje biegły rewident w zakresie badania przestępstw gospodarczych podczas ustawowego badania sprawozdań finansowych podmiotów gospodarczych są zdecydowanie niewystarczające dla potrzeb prowadzenia audytów śledczych lub występowania w roli biegłych sądowych. Skutki powyższego…

8 Osoba biegłego rewidenta / biegłego z zakresu finansów i rachunkowości
Praktyka wskazuje, że biegli rewidenci składając swoje opinie sądom lub organom ścigania przedstawiają dokumenty często błędne lub słabo uzasadnione: Merytorycznie słabo uzasadnione, Cechujące się brakiem dogłębności i kojarzenia faktów, Zawierające błędy merytoryczne, Zawierające odniesienia do błędnych aktów prawnych, Poświęcone zagadnieniom rachunkowym o niskiej istotności, zamiast głównemu celowi, Samowolnie rozwijane przez biegłych, Zawierające oceny i wydawanie wyroków „w zastępstwie sądów”

9 Osoba biegłego rewidenta / biegłego z zakresu finansów i rachunkowości
Jak zatem wybierać do współpracy biegłego z zakresu finansów i rachunkowości? Konieczność przeprowadzenia rozmowy wstępnej, Umożliwienie biegłemu wstępnego zapoznania się z aktami sprawy i dyskusja na temat zakresu i ograniczeń jego opinii, Analiza dotychczasowych doświadczeń w zakresie audytu śledczego i współpracy z organami ścigania (poznanie warsztatu biegłego), Analiza doświadczeń audytowych biegłego – jakie projekty poza badaniem sprawozdań finansowych realizował (projekty due dilligence).

10 Model wykrywania i ujawniania przestępstw gospodarczych – z czym mamy zwykle do czynienia?
NADUŻYCIE ZAUFANIA, NIEGOSPODARNOŚĆ (działanie na niekorzyść spółki, nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków przez kierownictwo - art. 296 k.k.) NIERZETELNE PROWADZENIE DOKUMENTACJI DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ (nieprowadzenie dokumentacji, jej nierzetelność lub niezgodność z prawdą – art. 303 k.k.) KORUPCJA (przyjmowanie korzyści majątkowych i osobistych lub ich obietnicy w zamian za podejmowanie konkretnych decyzji związanych z działalnością gospodarczą – art. 296a k.k.) OSZUSTWO PRZETARGOWE (utrudnianie lub działanie w porozumieniu na przetargach – art. 305 k.k.) DEFRAUDACJA AKTYWÓW (Przestępstwa na szkodę wierzycieli – działania w celu udaremnienia lub ograniczenia zaspakajania wierzycieli np. sprzedaż majątku, doprowadzenie do upadłości, tworzenie nowej spółki – art. 300, 301, 302 k.k.) PRANIE BRUDNYCH PIENIĘDZY (obrót składnikami majątku uzyskanymi w wyniku popełnienia czynów zabronionych – art. 299 k.k.) Sdsddsdsdsdsdsdsdsdsdd FAŁSZOWANIE SPRAWOZDAWCZOŚCI FINANSOWEJ (przedkładanie fałszywych lub nierzetelnych dokumentów w celu wyłudzenia kredytu - art. 297 k.k.) (oszustwa informacyjne emitentów papierów wartościowych – art. 311 k.k.)

11 Model wykrywania i ujawniania przestępstw gospodarczych – warsztat
biegłego z zakresu finansów i rachunkowości Analiza i weryfikacja (RED FLAGS) Zebranie do badania dokumentów źródłowych Dobór konkretnych technik wykrywania nadużyć Analiza dokumentacji -potwierdzenie lub nie wystąpienia przestępstwa Opinia dla sądu / raport z audytu śledczego

12 ZAKUP FIKCYJNYCH TOWARÓW I USŁUG
RED FLAGS – żółte światła ostrzegawcze, czyli symptomy i warunki powstawania przestępstw Poniżej wskazałem przykłady RED FLAGS których istnienie tworzy środowisko sprzyjające powstawaniu przestępstwa. ZAKUP FIKCYJNYCH TOWARÓW I USŁUG Pracownicy odpowiedzialni za zatwierdzanie kosztów spółki mają własne firmy działające w podobnym zakresie, Niedobory inwentaryzacyjne Duża ilość faktur za usługi niematerialne Brak zarejestrowanej w systemie faktury dla dokonanej płatności Brak jasnych procedur akceptacji i zatwierdzania kosztów Brak protokołów odbioru usług niematerialnych Brak logicznego związku miedzy charakterem działalności a typem zaewidencjonowanego kosztu Dane wynikające z faktury przypisane są do innego kontrahenta w systemie Na fakturach znajduje się lakoniczny opis wykonanej usługi lub tylko „przepisanie” treści faktury

13 PROBLEMATYKA ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI W ZAKRESIE ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH
Praktyka wskazuje, że do najistotniejszych problemów w zakresie analizy przestępczości w zakresie zamówień publicznych należą: Definiowanie „sytuacji finansowej umożliwiającej realizację zlecenia”, Niekompletność dokumentacji przetargowej, uniemożliwiająca ocenę prawidłowości postępowania, Dzielenie zamówień Brak określenia ceny zamówienia (niewiedza decydentów odnośnie poziomu realizowanego zakupu cyklicznego), Nieprzestrzeganie wszystkich przepisów Prawa zamówień publicznych (przenoszenie odpowiedzialności za taki stan na inne osoby),

14 PROBLEMATYKA ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI W ZAKRESIE ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH
Praktyka wskazuje, że do najistotniejszych problemów w zakresie analizy przestępczości w zakresie zamówień publicznych należą: Naruszanie zasady konkurencyjności (przekazywanie informacji wybranym oferentom, nagłe zmiany warunków zamówienia) Fałszowanie ofert lub przedkładanie ofert „nieaktywnych” Zmowa przetargowa (fałszowanie i prokurowanie dokumentacji przetargowej) Korupcja

15 ZASADY FORMUŁOWANIA PYTAŃ DO BIEGŁYCH Z ZAKRESU FINANSÓW I RACH.
Zadaniem biegłego rewidenta w procesie karnym jest dostarczenie dowodów w zakresie wiedzy specjalistycznej, którą nie dysponuje (lub z uwagi na konstrukcję grupy procesowej wykorzystać nie może) pozostała grupa osób zaangażowanych w proces. Jak pokazuje rzeczywistość, dowód z opinii biegłego bywa często istotnym elementem zbioru dowodowego – wielokroć źle skonstruowany przyczynia się do umorzenia śledztwa. Powyższe implikuje na prokuratorach zlecających opinię biegłemu takie skonstruowanie pytań, by w odpowiedzi otrzymać precyzyjne tezy dotyczące badanej sprawy.

16 ZASADY FORMUŁOWANIA PYTAŃ DO BIEGŁYCH Z ZAKRESU FINANSÓW I RACH.
Pytania dotyczą stricte wiedzy specjalistycznej biegłego (minimalizacja ryzyka oprotestowania dowodu przez obronę lub odrzucenia dowodu przez sąd) Pytania mają charakter zamknięty (minimalizacja ryzyka „wolnych” wniosków biegłego) Pytania nie dotyczą bezpośrednio aspektów karnych sprawy: Zastąpienie pytania: „Czy powyższe stanowiło naruszenie prawa karnego”? Pytaniami: Czy działania te były zgodne z ogólnie przyjętymi zasadami ekonomii i prawidłowego gospodarowania majątkiem… Jakie działania powinny zostać podjęte w celu eliminacji ryzyka… Kto powinien podjąć takie działania… Czy analiza danych finansowych wskazywała na istnienie …

17 ZASADY FORMUŁOWANIA PYTAŃ DO BIEGŁYCH Z ZAKRESU FINANSÓW I RACH.
Jeżeli prokurator współpracował już z biegłym i zna styl jego opiniowania, pytania mogą przyjąć formę otwartą, np.: „Czy przy zawieraniu umów przez …. stwierdzono jeszcze jakieś inne naruszenia prawa”? Prokurator powinien dążyć (jeśli istnieje taka możliwość) do umożliwienia biegłemu wstępnego zapoznania się z aktami sprawy, zanim ten podejmie zobowiązanie wydania opinii: Powyższe umożliwia przedstawienie przez biegłego potencjalnych ograniczeń jego opinii (informacja, czy na tym etapie postępowania przygotowawczego należy już ją zlecać, czy należy zgromadzić dodatkowe dowody), Możliwość ukierunkowania śledztwa Eliminacja przez biegłego tych pytań prokuratora, na które biegły nie jest w stanie odpowiedzieć, np.: „Czy rachunkowość Spółki była prowadzona prawidłowo” (odpowiedź na to pytanie wymagałaby od biegłego przeprowadzenia pełnego audytu finansowego sprawozdania Spółki oraz dogłębnej analizy jej ksiąg rachunkowych).

18 ZAMÓWIENIA PUBLICZNE – ASPEKTY SZCZEGÓŁOWE
Co oznacza termin „sytuacja finansowa umożliwiająca realizację zlecenia”? Ustawa w art. 22 wskazuje na konieczność złożenia przez każdego dostawcę lub wykonawcę przystępującego do udziału w postępowaniu o zamówienie publiczne m.in. oświadczenia, iż „znajduje się w sytuacji finansowej zapewniającej wykonanie zamówienia”. Naszym zdaniem, fakt, iż wykonawca znajduje się w sytuacji finansowej zapewniającej wykonanie zamówienia oznacza, iż: posiada on własne środki wystarczające na sfinansowanie realizacji zamówienia, albo posiada on zdolność do uzyskania finansowania zewnętrznego z przeznaczeniem na realizację zamówienia (kredyt, pożyczka). Zdolność do uzyskania finansowania zewnętrznego przez dany podmiot – tj. np.: kredytu bankowego mierzona jest przez banki finansujące na podstawie ich wewnętrznych norm i wskaźników. Generalnie, miary te opierają się na analizie rentowności dotychczasowej działalności podmiotu, poziomie dotychczasowego zadłużenia, zdolności do sfinansowania tzw. wkładu własnego przez podmiot ubiegający się o przyznanie kredytu oraz zdolności podmiotu do przedstawienia należytego zabezpieczenia długu.

19 Zobowiązania handlowe
Co oznacza termin „sytuacja finansowa umożliwiająca realizację zlecenia”? Bilans – główne źródło informacji o posiadaniu środków pieniężnych lub zdolności kredytowej AKTYWA PASYWA MAJĄTEK TRWAŁY KAPITAŁ WŁASNY ZYSK LUB STRATA ZAPASY KAPITAŁ OBCY Zobowiązania handlowe Kredyty Pożyczki NALEŻNOŚCI ŚRODKI PIENIĘŻNE

20 Co oznacza termin „sytuacja finansowa umożliwiająca realizację zlecenia”?
Rok 19xx (dane w tys. zł) Aktywa trwałe ,1 Wartości niematerialne i prawne 66,5 Rzeczowe aktywa trwałe ,0 Należności długoterminowe 0,0 Inwestycje długoterminowe 194,7 Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe Aktywa obrotowe ,1 Zapasy 72 573,0 Należności krótkoterminowe 13 828,2 Środki pieniężne 15 247,8 Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe 1 078,2 Aktywa razem ,2 Rok 19xx (dane w tys. zł) Kapitał własny ,4 Kapitał podstawowy 45 587,1 Należne wpłaty na kapitał (-) 0,0 Udziały (akcje) własne (-) Kapitał zapasowy 65 796,3 Kapitał z aktualizacji wyceny Pozostałe kapitały rezerwowe Zysk (strata) z lat ubiegłych Zysk (strata) netto 156,0 Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania ,9 Rezerwy na zobowiązania 1 531,2 Zobowiązania długoterminowe 8 735,5 Zobowiązania krótkoterminowe 66 500,5 Rozliczenia międzyokresowe 31 312,7 Pasywa razem ,2 Zadanie: czy na podstawie powyższego bilansu można stwierdzić, czy Firma jest w sytuacji finansowej pozwalającej na realizację zlecenia o wartości ,00 EUR ( ,4 tys. zł)?

21 Komentarz do najważniejszych artykułów prawa zamówień publicznych
Art. 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o: cenie - należy przez to rozumieć cenę w rozumieniu ustawy z dnia 5 lipca 2001 r. o cenach (cena - wartość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą kupujący jest obowiązany zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę; w cenie uwzględnia się podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy). Art. 4. Ustawy nie stosuje się do: zamówień i konkursów, których wartość nie przekracza wyrażonej w złotych równowartości kwoty euro; Art. 6. 1.  Jeżeli zamówienie obejmuje równocześnie dostawy oraz usługi albo roboty budowlane oraz usługi, do udzielenia zamówienia stosuje się przepisy dotyczące tego przedmiotu zamówienia, którego wartościowy udział w danym zamówieniu jest największy.

22 Art. 7. Zamawiający przygotowuje i przeprowadza postępowanie o udzielenie zamówienia w sposób zapewniający zachowanie uczciwej konkurencji oraz równe traktowanie wykonawców. Art. 22. 1. O udzielenie zamówienia mogą ubiegać się wykonawcy, którzy: posiadają uprawnienia do wykonywania określonej działalności lub czynności, posiadają niezbędną wiedzę i doświadczenie oraz dysponują potencjałem technicznym i osobami zdolnymi do wykonania zamówienia lub przedstawią pisemne zobowiązanie innych podmiotów do udostępnienia potencjału technicznego i osób zdolnych do wykonania zamówienia; znajdują się w sytuacji ekonomicznej i finansowej zapewniającej wykonanie zamówienia; nie podlegają wykluczeniu z postępowania o udzielenie zamówienia. 2. Zamawiający nie może określać warunków udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia w sposób, który mógłby utrudniać uczciwą konkurencję.

23 Art. 29. Przedmiotu zamówienia nie można opisywać w sposób, który mógłby utrudniać uczciwą konkurencję. Art. 32.  Zamawiający nie może w celu uniknięcia stosowania przepisów ustawy dzielić zamówienia na części lub zaniżać jego wartości. Art. 86. 3.  Bezpośrednio przed otwarciem ofert zamawiający podaje kwotę, jaką zamierza przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia. Art.  Art..93. 1. Zamawiający unieważnia postępowanie o udzielenie zamówienia, jeżeli: 4 Cena najkorzystniejszej oferty przewyższa kwotę, którą zamawiający może przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia;

24 Art. 91. Kryteria oceny ofert nie mogą dotyczyć właściwości wykonawcy, a w szczególności jego wiarygodności ekonomicznej, technicznej lub finansowej.

25 w zakładce „pliki do pobrania”
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Niniejsza prezentacja jest do pobrania na stronie internetowej w zakładce „pliki do pobrania” Michał Czerniak Tel