dr inż. Paweł Zawadzki, dr inż. Tomasz Kałuża

Prezentacja na temat: "dr inż. Paweł Zawadzki, dr inż. Tomasz Kałuża"— Zapis prezentacji:

1 dr inż. Paweł Zawadzki, dr inż. Tomasz Kałuża
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wydział Melioracji i Inżynierii Środowiska KATEDRA BUDOWNICTWA WODNEGO dr inż. Paweł Zawadzki, dr inż. Tomasz Kałuża Kajakiem na Stary Rynek w Poznaniu? Czy Chwaliszewo będzie znowu wyspą? czyli Możliwości odtworzenia zakola Chwaliszewskiego na Warcie w Poznaniu XII Poznańskiego Festiwalu Nauki i Sztuki Poznań, 29 maja 2009 r.

2 B y ł o …

3 Lokalizacja grodu poznańskiego na terasie zalewowej Warty (ostrów Tumski) - rysunek wykonany w
1964 r. przez pracownika ODGW – p. M.Mileckiego Lokalizacja grodu poznańskiego na terasie zalewowej Warty (Ostrów Tumski) - rysunek wykonany w1964 r. przez pracownika ODGW – p. M.Mileckiego

4 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Warta
koryto główne zostało przesunięte w 1832 roku na odcinku przy wzgórzu winiarskim o kilkadziesiąt metrów na zachód. Nowe koryto przegrodzono Wielką Śluzą - obronnym jazem z mostem a po starym korycie pozostał fragment w postaci zatoki przed czołem Fortu Roon - później część zachodniego Kanału Odpływowego I Przekonanie o wysokiej skuteczności przeszkód wodnych towarzyszyło konstruktorom fortyfikacji od czasów najdawniejszych i było aktualne również w nowoczesnej fortyfikacji rozproszonej XX wieku. Na całym świecie naturalnie występujące wody były wykorzystywane w założeniach obronnych jako przeszkoda taktyczna (duża rzeka lub teren zalewowy) oraz do obrony bliskiej (wodna fosa). Poznań nie był nigdy "miastem na wodzie", a mała obfitość wód i brak prawdziwej przeszkody wodnej (Warta nie jest przecież wielką rzeką) były nawet podstawą krytyki idei fortyfikowania miasta. Twierdza Poznań nie należała jednak do fortec "suchych", gdyż istniejące cieki wodne wykorzystano - trzeba przyznać - dość efektywnie, tworząc system spiętrzający umożliwiający zalanie sporych obszarów, a dopływy Warty - naprawdę małe rzeczki (Cybina, Wierzbak, Bogdanka, Wilda i inne pomniejsze) - zostały wykorzystane do zalania kilku kilometrów wodnych fos.

5 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY kanały ulgowe (odpływowe) - ok roku uruchomiono system przeciwpowodziowych kanałów odpływowych: kanał zachodni (Kanał Odpływowy I) przebiegał po zachodniej stronie Ostrowa Tumskiego między nim a Chwaliszewem; kanał wschodni opływający od wschodu Ostrów Tumski, czyli Kanał Odpływowy II; dawne koryto zachodnie (Zgniła Warta). kanały ulgowe (odpływowe) - ok roku uruchomiono system przeciwpowodziowych kanałów odpływowych po wschodniej stronie koryta głównego: kanał zachodni (Kanał Odpływowy I) przebiegał po zachodniej stronie Ostrowa Tumskiego między nim a Chwaliszewem, przecinał linię kolejową, dalej biegł po wschodniej stronie Fortu Roon i łączył się z Wartą. Chwaliszewo z Tumem łączył Most Tumski nad Starą Rzeką już w średniowieczu. W XIX wieku przy normalnym stanie wód wypełniona była tylko północna cześć kanału, na północ od linii kolejowej, czyli stare koryto Warty pozostałe jako ślad przesunięcia Warty przez Prusaków w latach 30-tych XIX wieku. opływający od wschodu Ostrów Tumski Kanał wschodni, czyli Kanał Odpływowy II, który powstał w wyniku poszerzenia starorzecza Warty, w części północnej łączył z korytem Cybiny (patrz niżej), część południowa była przy normalnym stanie wód sucha. Od południa również przegrodzony był tamą - wschodnią częścią Grobli Berdychowskiej;

6 Układ wód zmieniał się bardzo często.
POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Poznań w XIX wieku należał do miast regularnie nękanych przez powodzie. Układ wód zmieniał się bardzo często. Liczne obszary dolin bywały zalewane niemal każdego roku i trudno jest w wielu wypadkach mówić o jakimś stabilnym na dłuższą metę układzie zbiorników wodnych. Budowa fortyfikacji pogorszyła tylko tę sytuację. Należy podkreślić, iż Poznań w XIX wieku należał do miast regularnie nękanych przez powodzie, a układ wód zmieniał się bardzo często. Liczne obszary dolin bywały zalewane niemal każdego roku i trudno jest w wielu wypadkach mówic o jakimś stabilnym na dłuższą metę układzie zbiorników wodnych. Budowa fortyfikacji pogorszyła tylko tę sytuację. Na większości planów z lat 80-tych i 90-tych XIX wieku wodne odcinki fos pierścienia lewobrzeżnego są już suche i posiadają rowy odwadniające (podobnie jak sąsiadujące z nimi ogromne stawy nad Wartą). Należy przypuszczać, że władze wojskowe wobec zmniejszenia wartości obronnej twierdzy poligonalnej zrezygnowały po prostu z kłopotliwego utrzymywania wodnych fos tam gdzie było to możliwe. Można przyjąć, że fosy te, podobnie jak południowe odcinki kanałów ulgi, były zalewane tylko w okresach podwyższonego poziomu wód.

7 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Rekonstrukcja zalewu - Twierdza Poznań

8 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Śluza Katedralna

9 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Wielka Śluza

10 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY W roku 1822 rozpoczęto regularne codzienne notowania poziomu wody w Warcie przy wodowskazie przy Moście Chwaliszewskim. W latach średnia wielka woda wynosiła 543 cm. Przyjęto, że poziom wyższy o 100 cm oznacza już "wybitne wezbranie", czyli do czasu uregulowania rzeki po prostu mniejszą lub większą powódź. 1888 r. – 866 cm; 1889 r. – 856 cm; 1909 r. – 734 cm; 1917 r. – 734 cm; 1924 r. – 838 cm; 1940 r. – 715 cm Zbigniew Pasławski: "Wybitne wezbrania Warty pod Poznaniem i prawdopodobieństwo występowania najwyższych rocznych stanów wody". Przegląd Geofizyczny 1956, z.1, strony 5-15. Tabela poniższa przedstawia roczne najwyższe stany Warty według wskazań wodowskazu chwaliszewskiego (50,966m n.p.m).

11 Ulice Garbary i Piaskowa; powódź w 1888 r. – 866 cm
POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Karolczak W. Ulice Garbary i Piaskowa; powódź w 1888 r. – 866 cm 11

12 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Seria tragicznych powodzi pod koniec lat osiemdziesiątych (szczególnie 1888 i 1889) zbiegła się w czasie z pierwszymi głosami na temat likwidacji lewobrzeżnego pierścienia. Magistrackie projekty rozbiórkowe zawierały elementy regulacji koryta Warty oraz wzmocnienia wałami jej doliny. Wprowadzenie ich w życie na początku XX wieku zaowocowało powstaniem całkowicie nowego miasta, w niczym nie przypominającego starej twierdzy plan regulacji z 1889

13 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Plan Poznania z 1910 r.
Plan Poznania z 1910 r.

14 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Zakole Chwaliszewskie (ok. 1899 r.);
Karolczak W. (2002) Zakole Chwaliszewskie (ok r.); widoczne fortyfikacje – Fort Radziwiłła – spalony w 1945 r. i kaponiera rozebrana w 1902 r.

15 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Zakole Chwaliszewskie (Stare koryto)
Zakole Chwaliszewskie (Stare koryto)

16 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Zakole Chwaliszewskie

17 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Zakole Chwaliszewskie – rok 1913

18 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Zakole Chwaliszewskie – rok 1913

19 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Zakole Chwaliszewskie – rok 1915

20 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Chwaliszewo - powódź w roku 1924 r.

21 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Powódź w roku 1924 r.

22 Stary Most Chrobrego – powódź w roku 1924 – 838 cm
POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Stary Most Chrobrego – powódź w roku 1924 – 838 cm

23 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Most Chrobrego – rok 1925
Most Chrobrego – rok 1925

24 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Poznań – 1929 r. http://www.walkowiak.pl/poznan/

25 Chwaliszewo – Tama Berdychowska
POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Karolczak W. (2002) Chwaliszewo – Tama Berdychowska

26 Widok z mostu kolejowego; budowa nowego koryta
POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Widok z mostu kolejowego; budowa nowego koryta

27 Jest…

28 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Z NOWYM KORYTEM ŻEGLUGOWYM I KANAŁAMI ULGI:
28

29 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Fragment z zakopanym zakolem Chwaliszewskim

30 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Fragment z zakopanym zakolem Chwaliszewskim

31 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY

32 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY

33 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY

34 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY

35 Będzie?

36 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Konkurs na twórcze prace projektowe: Studium programowo-przestrzenne rejonu Chwaliszewa w Poznaniu (2005 r.) I Nagroda . zespół w składzie: arch. Eryk Sieiński, arch. Stefan Wojciechowski 36

37 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Konkurs na twórcze prace projektowe: Studium programowo-przestrzenne rejonu Chwaliszewa w Poznaniu (2005 r.) II Nagroda . zespół w składzie: arch. Witold Oleszak, arch. Paweł Hałaburdzin 37

38 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Konkurs na twórcze prace projektowe: Studium programowo-przestrzenne rejonu Chwaliszewa w Poznaniu (2005 r.) III Nagroda . zespó w sk³adzie: arch. Andrzej Kurzawski, arch. Wojciech Kolesiñski, arch. Mariusz Grafowski, arch. Maciej Wercv 38

39 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Konkurs na twórcze prace projektowe: Studium programowo-przestrzenne rejonu Chwaliszewa w Poznaniu (2005 r.) Wyróżnienie Honorowe. zespół w składzie: arch. Jerzy Gurawski, arch. Urszula Kijek, arch. Paweł Piechnik, arch. Mikołaj Wower

40 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Konkurs: Studium funkcjonalno-przestrzenne rzeki Warty wraz z Ostrowem Tumskim i Śródką (2006 r.) Pierwszą nagrodę otrzymał zespół, któremu przewodniczył prof. Dimitrij Mladenowicz ( zespół: prof. arch. Dimitrije Mladenowicz, dr hab. inż. arch. prof. nadzw. Rober Ast, dr inż. arch. Borys Siewczyński, mgr inż. arch. Anna Rybarczyk, mgr inż. arch. Jagoda Banasiak, Urszula Błochowiak stud. V roku architektury)

41 POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Konkurs: Studium funkcjonalno-przestrzenne rzeki Warty wraz z Ostrowem Tumskim i Śródką (2006 r.)

42 Kontrowersyjny plan „Na cyplu” (2008 r.)
POZNAŃSKI WĘZEŁ WODNY Kontrowersyjny plan „Na cyplu” (2008 r.)

43 Zakole Chwaliszewskie
Problemy odkopania zakola (Starego Koryta): przy bardzo małych przepływach za mało wody do napełnienia wszystkich koryt przy przepływach wielkich konieczność ochrony przeciwpowodziowej Starego Miasta i Chwaliszewa czym zasypano koryto

44 Zakole Chwaliszewskie
Zestawienie przepływów wykorzystanych do obliczeń układu zwierciadła wody Oznaczenie przepływu Opis Natężenie przepływu, m3/s SNQ Średni Niski Przepływ 39,6 SQ Przepływ Średni 102,0 SWQ Średni Wielki Przepływ 305,0 Q1% „Woda stuletnia” 835,0 Q0,1% „Woda tysiącletnia” 1120,0

45 Zakole Chwaliszewskie - koryto szer. 36 m

46 Zakole Chwaliszewskie - koryto szer. 70 m

47 Zakole Chwaliszewskie – Wariant I

48 Zakole Chwaliszewskie – Wariant II

49 Zakole Chwaliszewskie – Wariant III

50 Zakole Chwaliszewskie – Wariant IV

51 Zakole Chwaliszewskie – Wariant Max
OŚ KORYTA

52 Zakole Chwaliszewskie - Podsumowanie i wnioski

53 Zakole Chwaliszewskie
Zakole Chwaliszewskie - Podsumowanie i wnioski Przepływ obliczniowy Zakole Chwaliszewskie Przepływ Pole przekroju Prędkość m3/s % m2 m/s 39,6 9,95 25,13 44,02 0,23 102 25,99 25,48 65,95 0,39 305 60,59 19,87 125,75 0,48 835 125,64 15,05 204,51 0,61 1120 164,25 14,67 231,20 0,71 Parametry hydrauliczne – Wariant I

54 Zakole Chwaliszewskie - Podsumowanie i wnioski
Rozdział przepływu SQ = 102 m3/s między koryta PWW: 1- Zakole Chwaliszewskie, Warta, koryto główne, 3 - kanał Cybiny, kanał ulgi

55 Zakole Chwaliszewskie - Podsumowanie i wnioski
Rozdział przepływu Q0,1% = 1120 m3/s między koryta PWW: 1- Zakole Chwaliszewskie, Warta, koryto główne, 3 - kanał Cybiny, kanał ulgi

56 Zakole Chwaliszewskie - Podsumowanie i wnioski

57 XII Poznańskiego Festiwalu Nauki i Sztuki
DZIĘKUJMY ZA UWAGĘ  ? XII Poznańskiego Festiwalu Nauki i Sztuki Poznań, 29 maja 2009 r. 57

58 STRONY INTERNETOWE Festung Posen i nie tytlko ... czyli stary Poznań na fotografii. Konkurs na twórcze prace projektowe: .Studium programowo-przestrzenne rejonu Chwaliszewa w Poznaniu. Miesięcznik Stowarzyszenia Architektów Polskich Komunikat, grudzień 2005 r. Poznań – moje miasto. Poznań – miasto na pięciu wyspach. FLOOS.PL Portal Żeglugi Śródlądowej „Warta Poznania warta” czyli dalej o projekcie zagospodarowania przestrzennego brzegów Warty. FLOOS.PL Portal Żeglugi Śródlądowej Wojciechowski M., Biesiadka J.: System wodny twierdzy Poznań. Portal: FORTYFIKACJE POLIGONALNE XIX WIEKU TWIERDZE PRUSKIE I NIEMIECKIE LITERATURA IMGW (2007): Operat hydrologiczny wykonany na zlecenie Urzędu Miasta Poznania. Karolczak W. (2002): Warta w Poznaniu. Od X wieku do współczesności. Muzeum Narodowe w Poznaniu Przedwojski B., Kałuż T., Zawadzki P. (2007): Analiza układu zwierciadła wody rzeki Warty na odcinku Poznańskiego Węzła Wodnego. Maszynopis 22/2007/U, Katedra Budownictwa Wodnego, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu. Zawadzki P., Kałuża T. Laks I. (2008): Hydrauliczne uwarunkowania odtworzenia zakola Chwaliszewskiego w obrębie Poznańskiego Węzła Wodnego. Konferencja naukowa: Bliskie naturze projektowanie dolin rzecznych, Poznań – Będlewo. Praca w druku. 58