Podstawy krytycznego myślenia

Prezentacja na temat: "Podstawy krytycznego myślenia"— Zapis prezentacji:

1 Podstawy krytycznego myślenia
Ćwiczenia 2 Wypowiedzi argumentacyjne

2 I. Zdania Zdanie w sensie logicznym jest to wyrażenie jednoznacznie stwierdzające, na gruncie reguł danego języka, iż tak a tak jest albo że tak a tak nie jest. Każda wypowiedź, która posiada orzeczenie jest zdaniem w sensie gramatycznym. Jeśli brakuje orzeczenia mówimy o równoważniku zdania (np. Nie palić! Piękna pogoda. Cisza.).

3 Trzy rodzaje zdań oznajmujące obligujące pytające

4 Zdanie oznajmujące przyjmują wartość logiczną (stwierdzają określony stan rzeczy, można im przypisać prawdę lub fałsz). Prawda lub fałsz ma wartość obiektywną, nie zależy więc od czyjejś opinii, poglądów, humoru czy nastroju. Jesteśmy w stanie rozpoznać czy zdanie jest prawdziwe czy fałszywe nawet wówczas, gdy nie wiemy jaką akurat ma wartość.

5 Przykłady zdań Np. Liczba gwiazd jest parzysta – to stwierdzenie, które może być albo prawdziwe albo fałszywe, innego wyjścia nie ma i choć nie wiemy jak jest naprawdę to stwierdzenie to jest zdaniem w sensie logicznym .

6 Zdaniami nie są: pytania – Która godzina? powitania – Cześć!
rozkazy – Zamknij okno! prośby – Proszę daj mi notatki z ostatniego wykładu propozycje – Chodźmy do kina instrukcje – Wciśnij przycisk i naciśnij OK. wykrzyknienia – O rany! Zdaniami w sensie logicznym nie są też prognozy, nadzieje, życzenia, rady i ostrzeżenia.

7 Które zdanie jest zdaniem w sensie logicznym?
Polska leży w Europie. Bezpieczeństwo wewnętrzne to jeden z kierunków studiów. Te ćwiczenia kończą się egzaminem. Czy Piotr lubi logikę? Zamknij drzwi, Piotrze! Przed godziną prosiłem Anię, by pożyczyła mi książkę. Wielkoduszność to wielka cnota. Kara śmierci jest zła. Co za głupek! Żadna planeta nie jest gwiazdą. Deszcz jest pożyteczny.

8 Które zdanie jest zdaniem w sensie logicznym?
Polska leży w Europie. Bezpieczeństwo wewnętrzne to jeden z kierunków studiów. Te ćwiczenia kończą się egzaminem. Czy Piotr lubi logikę? Zamknij drzwi, Piotrze! Przed godziną prosiłem Anię, by pożyczyła mi książkę. Wielkoduszność to wielka cnota. Kara śmierci jest zła. Co za głupek! Żadna planeta nie jest gwiazdą. Deszcz jest pożyteczny.

9 II. Zdania obligujące Zdania obligujące to takie, które zobowiązują adresata do określonych zachowań określonej sytuacji (do działań lub ich zaniechania).

10 Zdania obligujące różnią się podstawą obowiązywania
Normy prawne – przymus, wprowadzają je państwa; jest rodzajem reguły postępowania obowiązującej na tej podstawie, że została ustanowiona lub uznana przez państwo i której przestrzeganie jest zagwarantowane przez państwo. Podstawą obowiązywania norm prawnych jest przymus. Dyrektywy techniczne – mocne przeświadczenie o niezawodności – zrób tak, a tak, i będzie dobrze. Dyrektywy techniczne są natomiast opisem skutecznej metody posługiwania się określonymi środkami dla uzyskania określonego celu. Podstawą obowiązywania dyrektyw technicznych - mocne przeświadczenie o ich niezawodności. Reguły tetyczne – umowa społeczna – dotyczą norm postępowania, np., zachowanie przy stole. reguły (ustanawiające czynności) tetyczne, takie jak wszelkie zasady gier, zachowań w miejscach publicznych, czy na towarzyskich przyjęciach, spotkaniach itp. Reguły tetyczne wiążą również - pod groźbą nieważności - przebieg wszelkiego rodzaju ważnych dyskusji, rozpraw, procedur legislacyjnych czy procedury sądowej.

11 Przykłady Podczas wykładu studenci nie powinni rozmawiać ze sobą
Nie zabijaj Janek powinien po każdym posiłku wypijać lekarstwo. Każdy kierowca, który skręca w lewo, powinien włączyć lewy kierunkowskaz. Mężczyźni powinni kłaniać się pierwsi kobietom. Aby uruchomić komputer należy włączyć przycisk „start”.

12 Które zdania są zdaniami obligatoryjnymi?
Królowa angielska powinna zawsze nosić suknię koloru złotego. Przed wycieczką kajakową powinno się poddać szczepieniu przeciwko durowi brzusznemu. Tu nie wolno palić. Osoby rejestrujące samochód powinny wnieść opłatę rejestracyjną. Każdy dorosły obywatel RP powinien posiadać dowód osobisty. Powinienem się wreszcie wyspać. Anna powinna być tu już dawno temu.

13 III. Wypowiedzi argumentacyjne
Wypowiedź argumentacyjna jest to wypowiedź, w której za pomocą jednych zdań (przesłanek) uzasadnia się jakieś inne, z założenia kontrowersyjne, zdanie (konkluzję). Wyodrębniony z wypowiedzi argumentacyjnej układ zdań złożonych z przesłanek i konkluzji nazywamy argumentem.

14 Przykłady a. Kowalski musi być winny, skoro sąd apelacyjny w pełni uznał dowody prokuratora (P1) sąd apelacyjny w pełni uznał dowody prokuratora (K) Kowalski jest winny

15 b. Liczba 231093 jest podzielna przez 3, bo suma cyfr tej liczby jest podzielna przez 3.
(P1) Suma cyfr liczby jest podzielna przez 3. (K) Liczba jest podzielna przez 3

16 c. Skoro zwierzęta potrafią instynktownie wynajdywać rośliny lecznicze i używać ich w czasie choroby, a ludzie wywodzą się od zwierząt, więc i oni muszą posiadać takie same, choć być może głęboko ukryte, zdolności. (P1) zwierzęta potrafią instynktownie wynajdywać rośliny lecznicze i używać ich w czasie choroby (P2) ludzie wywodzą się od zwierząt (K) ludzie posiadają zdolności, być może głęboko ukryte, wynajdywania roślin leczniczych

17 d. Nie istnieją nieomylni ludzie
d. Nie istnieją nieomylni ludzie. Sędziowie, choć zazwyczaj roztropni, skrupulatni i ostrożni, popełniają błędy i zawsze będą popełniać. Jeśli więc prawo dopuści stosowanie kary śmierci, na pewno zdarzać się będą przypadki stracenia niewinnych ludzi. (P1) Nie istnieją nieomylni ludzie (P2) Sędziowie, choć zazwyczaj roztropni, skrupulatni i ostrożni, popełniają błędy i zawsze będą popełniać (K) Jeśli prawo dopuści stosowanie kary śmierci, zdarzać się będą przypadki stracenia niewinnych ludzi

18 e. Polska ma być krajem demokratycznym, a w kraju demokratycznym rządzi większość. Zatem w Polsce powinny rządzić katolicy, skoro to oni stanowią większość. (P1) Polska ma być krajem demokratycznym (P2) w kraju demokratycznym rządzi większość (P3) w Polsce katolicy stanowią większość (K) w Polsce powinny rządzić katolicy

19 f. Praktyka dowodzi, że każda nowa technologia ma dwie strony, te jasną i tę ciemną: mamy więc oczywiste i – oszałamiające nieraz – korzyści płynące z zastosowania nowych wynalazków, ale i zagrożenia, których na początku po prostu się nie dostrzega. Tak było z nawozami sztucznymi, motoryzacją, antybiotykami, środkami ochrony roślin, inżynierią genetyczną… Z pewnością będziemy odkrywać i wdrażać coraz większą liczbę nowych technologii, zatem na pewno staniemy w obliczu wzrastającej liczby zagrożeń spowodowanych ubocznymi skutkami coraz to nowszych wynalazków. (P1) Praktyka dowodzi, że każda nowa technologia ma dwie strony, te jasną i tę ciemną: technologie dają bowiem oczywiste i oszałamiające korzyści, ale i zagrożenia, których często na początku się nie dostrzega. (P2) Jasną i ciemną stronę miały: nawozy sztuczne, motoryzacja, antybiotyki, środki ochrony roślin, inżynieria genetyczna (P3) będziemy odkrywać i wdrażać coraz większą liczbę nowych technologii (K) staniemy w obliczu wzrastającej liczby zagrożeń spowodowanych ubocznymi skutkami coraz to nowszych wynalazków

20 Jak rozpoznawać wypowiedzi argumentacyjne?
Na to, że wypowiedź zawiera argument, wskazywać może: jej kształt użycie specyficznych słów (wskaźników) okoliczności, w których przedkładana jest wypowiedź.

21 Słowa-wskaźniki Używając wskaźników mamy do czynienia z dwoma sytuacjami: a. Przesłanka(i) więc, a zatem  konkluzja wskaźniki: więc, skoro… więc; … a zatem; … dlatego; … skąd wynika, że… b. Konkluzje  bo, skoro przesłanka(i) wskaźniki: … bo, … ponieważ; … albowiem; … skoro

22 Przesłanka(i) więc, a zatem  konkluzja
Człowiek nie decyduje o swoich narodzinach, a zatem nie powinien też decydować o swojej śmierci. Skoro przyjęliśmy jako zasadę tolerancję wobec wszelkich poglądów, nawet tych, z którymi się kategorycznie nie zgadzamy, a tolerancja oznacza rozwiązywanie konfliktów wyłącznie na drodze perswazji, więc nie powinniśmy popierać zwalczania ruchu satanistów siłą.

23 Konkluzje  bo, skoro przesłanka(i)
Oskarżenie pod adresem Kowalskiego powinno zostać wycofane, bo nie złapano go przecież nigdy na kłamstwie, a wszystkie zarzuty oparte są na domysłach. Nowak będzie umiał pomóc Ci w lekcjach, ponieważ jako inżynier musi znać matematykę

24 Słowa-wskaźniki jako wskazujące na przyczynę
Księżyc świeci, bo odbija światło słoneczne [wiadomo, że księżyc świeci – to zdanie podaje przyczynę] Pocisk wylatuje z lufy, ponieważ działa na niego siła parcia gazów prochowych [podana jest przyczyna dlaczego pocisk wylatuje z lufy] Jan nie przestawił zegarka i dlatego ma już godzin spóźnienia [wiadomo, że Jan się spóźnia, podaje się wyjaśnienie dlaczego tak jest] Rano zgubiłem klucze do mieszkania, później pokłóciłem się z dozorcą, w czasie narady potłukłem akwarium w gabinecie dyrektora, więc teraz nie tryskam humorem [podaję przyczyny mojego złego humoru]

25 Wypowiedzi argumentacyjne bez wskaźników; standaryzacja argumentu
Nie wszystkie wypowiedzi argumentacyjne mają wskaźniki. Często samo zestawienie myśli i kontekst (np. w dialogu), każe domyślać się intencji uzasadnienia jakiegoś kontrowersyjnego zdania innymi zdaniami. Np. Zabieg usunięcia ciąży jest w istocie tym samym co morderstwo – płód od chwili poczęcia jest istotą ludzką. Wegetarianizm wcale nie jest zdrowy – aż 40% wegetarian w wieku 50 lat choruje na różne przewlekłe choroby.

26 Jak więc rozpoznać wypowiedź argumentacyjną?
opinie, które budzą kontrowersje, bądź w danym kontekście traktowane są jako kontrowersyjne intencje nadawcy: w jakiej sprawie się wypowiada, za jakim stanowiskiem, przeciw czemu w jakiej sytuacji pada wypowiedź (kto mówi, w czyjej obecności, gdzie zamieszczony jest tekst, do kogo skierowany) co zostało powiedziane wcześniej (w dialogu).

27 Etapy badania argumentu
1. stwierdzamy, czy dana wypowiedź jest argumentacyjna 2. identyfikujemy przesłanki i konkluzje 3. opracowujemy treści przesłanek i konkluzji oraz zestawiamy ich w odpowiedniej formie – ten etap jest nazwany standaryzacją argumentu.

28 Standaryzacja argumentu
polega na wyodrębnieniu z wypowiedzi argumentacyjnej przesłanek i konkluzji oraz ich zwięzłym, jasnym a także emocjonalnie neutralnym przedstawieniu w postaci samodzielnych, pełnych zdań. Standaryzacja ułatwia wgląd w treść argumentu, oddziela przesłanki i konkluzje od innych składników wypowiedzi (uwag wstępnych, wyjaśnień, zwrotów wyrażających stosunek do innych, np. przeciwników, zdarzeń, itp.).

29 Przesłanki i konkluzje powinny być wyrażone:
zwięźle – przy zastosowaniu minimalnej ilości słów jasno – należy unikać niejednoznaczności, mętności, nieprzejrzystości, skomplikowanych składni, niezrozumiałych słów, metafor, zwrotów o nieznanym kontekście, W miarę możliwości neutralnie pod względem emocjonalnym (np. dziennikarz –zamiast pismak; rząd – zamiast banda złodziei) Poszczególne zdania powinny w miarę możliwości stanowić zamkniętą całość, dlatego należy: unikać odwoływania się do „powyższego”, „poniższego” unikać używania zaimków anaforycznych (on, ten, wówczas) odnoszących się do innego zdania unikać stosowania wyrażeń okazjonalnych, czyli takich, których znacznie jest precyzowane przez kontekst wypowiedzi, np. dzisiaj, tutaj, ja, nasz.

30 Przykłady standaryzacji
We wrześniu 1939 nikt nie chciał „umierać za Gdańsk” – nie pomogła nam Anglia, nie pomogła nam Francja – sojusznicy przyglądali się z bezpiecznej odległości naszej klęsce. Myślę, że samo wspomnienie tamtych wydarzeń wzbudza poważne wątpliwości – czy obecnie nasi sojusznicy z NATO wyślą do Polski swoje dywizje, gdyby znowu któryś z sąsiadów zechciał nas wyzwolić.

31 Przykłady standaryzacji
(P) Podczas kampanii wrześniowej w 1939 r. państwa sojusznicze, Anglia oraz Francja, nie udzieliły Polsce żadnej pomocy (K) Jest wątpliwe, czy obecnie kraje sojusznicze Polski z NATO udzielą Polsce zbrojnej pomocy w razie ataku na nią.

32 Kara śmierci była konieczna, jest konieczna i konieczną pozostanie
Kara śmierci była konieczna, jest konieczna i konieczną pozostanie. Jest tak, ponieważ tylko ona daje gwarancje, iż morderca nie popełni powtórnie zbrodni. Jeśli, w imię wzniosłych wartości, wyrzekniemy się tego prawa, zdarzać się będą na pewno przepadki, gdy po odsiedzeniu względnie krótkiego, wydanego przez liberalnego sędziego, wyroku, nie zasługujący na litość zwyrodnialec wyjdzie na wolność i będzie dalej zabijał.

33 (P1) Tylko kara śmierci daje gwarancje, iż morderca nie popełni powtórnie zbrodni.
(P2) Jeśli zrezygnuje się z kary śmierci, zdarzać się będą przypadki, gdy morderca po odbyciu kary więzienia, będzie wychodził na wolność i dalej zabijał. (K) Stosowanie kary śmierci to konieczność.

34 Problemy w odnajdywaniu przesłanek i konkluzji
Brak konkluzji Pytania Dyrektywy Dialog Powtórzenia Ironia

35 Brak konkluzji Gdyby PZPR była organizacją przestępczą, znaczyłoby to, że mamy w kraju dwa miliony przestępców. (K) PZPR nie była organizacją przestępczą

36 Pytania Jak jest możliwe, by promieniowanie leczyło raka, skoro wiadomo, że w wyniku napromieniowania wielokrotnie wzrasta ryzyko zachowania na nowotwory? Skoro Jan nie jest zazdrosny, to dlaczego wciąż śledzi swoją narzeczoną? Pozbawienie życia i przez to skrócenie cierpień konającego w bólu wiernego psa uważam za zwykły, humanitarny gest. Czy uczynienie tego samego względem człowieka jest zbrodnią? Tych, którzy wołają „kara śmierci dla morderców”, pytam: czy zabicie mordercy przywróci życie jego ofierze?

37 Dyrektywy Mówisz, że zwierzęta mogą rozumieć człowieka – to naucz złotą rybkę wykonywania rozkazów (P) Nie da się nauczyć złotej rybki wykonywania rozkazów (K) Zwierzęta nie mogą rozumieć człowieka

38 Dialog Sokrates: Cóż? Czy ten, który nauczył się sztuki budowania, nie jest budowniczym? Czyż nie? Gorgiasz: Tak. Sokrates: Zatem ten, kto nauczył się medycyny, jest lekarzem, i tak samo z innymi sztukami? Jeśli ktoś nauczy się jakiejś sztuki, nabywa też umiejętności, jakie każda z nich obejmuje? Gorgiasz: Bez wątpienia. Sokrates: W myśl tej zasady ten, kto wie, czym jest sprawiedliwość, jest sprawiedliwy. [Platon, Gorgiasz] (P1) Kto nauczył się sztuki budownictwa jest budowniczym (P2) Kto nauczył się medycyny, jest lekarzem (P3) Kto nauczył się jakiejś sztuki, nabywa też umiejętności, jakie ta sztuka obejmuje (K) Kto wie, czym jest sprawiedliwość, jest sprawiedliwy.

39 Dialog A: Wkrótce komputery będą zdolne do samodzielnego rozwiązywania zadań. B: Nie sądzę. Komputer zawsze będzie w stanie myśleć tylko na tyle, ile wcześniej włożył w niego programista. (P) Komputer zawsze będzie w stanie myśleć tylko na tyle, ile wcześniej włożył w niego programista. (K) Nieprawda, że już wkrótce komputery będą zdolne do samodzielnego rozwiązywania zadań

40 Powtórzenia Pragniemy, by w naszym kraju wszyscy byli równi wobec prawa. Chcemy, by zasady sprawiedliwości odnosiły się w tym samym stopniu do każdej osoby ludzkiej, niezależnie od płci, narodowości, wyznania czy poglądów politycznych. W polityce nie ma przyjaciół. Polityk nie może liczyć, ani polegać na bezinteresownej pomocy innego życzliwego polityka. Łacina nie jest wcale językiem martwym. To język żywy.

41 Ironia Prawica ma rację: zwiększenie kar wpłynie na zmniejszenie przestępczości. To pewne: podwyższmy kary dwukrotnie – dwukrotnie spadnie przestępczość. Proponuję podnieść kary dziesięciokrotnie: za kradzież kury – dwadzieścia lat więzienia, za poważniejsze występki – dożywocie. Wtedy po jakimś czasie o przestępstwach i przestępcach czytać się będzie wyłącznie w pożółkłych annałach. Znakiem ironii bywa często przesada, jawna fałszywość, absurdalne wypowiedzi.