PSYCHOLOGIA w SZKOLE MOBBING UCZNIOWSKI przyczyny, przejawy, skutki

Prezentacja na temat: "PSYCHOLOGIA w SZKOLE MOBBING UCZNIOWSKI przyczyny, przejawy, skutki"— Zapis prezentacji:

1 PSYCHOLOGIA w SZKOLE MOBBING UCZNIOWSKI przyczyny, przejawy, skutki
i strategie interwencyjne Dr Anna Piekarska New Zealand Centre for Education, Research and Prevention of Child Abuse & Neglect NZ CERPCAN III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008

2 PLAN PREZENTACJI Wprowadzenie – czy szkole potrzebna jest psychologia?
Mobbing uczniowski – opis i analiza problemu Program „Nie winić” – skuteczne podejście interwencyjne III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008,

3 WARTO PRZECZYTAĆ K.E. Dambach, Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk 2003. M. Libiszowska-Żółtkowska, K.Ostrowska (red.), Agresja w szkole.Diagnoza i profilaktyka, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2008. G. Robinson i B. Maines, Crying for Help. The No Blame Approach to Bullying, Bristol Lucky Duck 1997. D. Olweus, Mobbing - fala przemocy w szkole: jak ją powstrzymać, Jacek Santorski i CO, Warszawa 1998 A. Piekarska, Mobbing uczniowski – groźna bomba w szkole, Charaktery – Psychologia w szkole, nr. 3, 2008 A. Piekarska, Wszystkiego co najgorsze nauczysz się w szkole, Charaktery – Psychologia w Szkole, nr. 2, 2008 K. Sullivan, The anti-bullying handbook, Oxford University Press, Auckland 2000. K. Zarzour, Gnębiciel ze szkolnego boiska, Rebis, Poznań 2006.

4 PSYCHOLOGIA - SZKOLE Szkola pełna ludzi: uczniów, nauczycieli, specjalistów, personelu pomocniczego, rodziców – ludziom potrzebna jest psychologia! Szkoła miejscem złożonych relacji i interakcji międzyludzkich oraz skomplikowanych procesów, np. uczenia, wychowania, dojrzewania, socjalizacji, rozwoju – tym zajmuje się psychologia! Uczestnicy szkolnej edukacji doświadczją rozmaitych przeżyć, pozytywnych i negatywnych – psychologia pomaga radzić sobie z tymi doświadczeniami Szkoła miejscem konfliktów, zachowań agresywnych i przemocy - psychologia potrafi im przeciwdziałać oraz interweniować Szkoła miejscem mobbingu – psychologia pomaga skutecznie rozwiązać ten problem III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008,

5 CO TO JEST MOBBING ? Termin pochodzi od ang. MOB – TŁUM, MOTŁOCH
Wrogie działanie grupy mające na celu zastraszenie, poniżenie i wykluczenie wybranej „ofiary” Zwykle intensywny i długotrwały (kilka incydentów dziennie przez kilka miesięcy albo lat) Dobrze maskowany, często zorganizowany przez prowodyrów Groźny dla ofiar oraz niekorzystny dla relacji społecznych w grupie czy szkole „Odporny” na karanie (karanie agresorów, bez uruchomienia innych działań wtórnie nasila przemoc wobec ofiar!)

6 PRZEJAWY MOBBINGU Mobbing przejawia się jawnie lub/i jest ukrywany; najczęściej jest długotrwały i intensywny Repertuar zachowań mobbingowych zawiera wszystkie formy przemocy – słowną, emocjonalną, fizyczną oraz seksualną Może mieć miejsce w klasie szkolnej, lecz najczęściej odbywa się na przerwach, na boisku, w autobusie, w domu przy komputerze! Coraz częściej do mobbingu używane są tzw. nowe media: komórki (tekstowanie), internet (czaty, maile, filmy amatorskie z komórek) Mobbing staje się groźniejszy wraz z wiekiem uczniów oraz różni się w grupach chłopców (przewaga przemocy fizycznej) i dziewcząt (przewaga przemocy psychicznej) III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008,

7 ROZMIARY MOBBINGU Mobbing jest powszechnym zjawiskiem w szkołach na całym świecie Rozmiary mobbingu są poważne: około 75% uczniów doświadczyło mobbingu, w tym około 25% ciężkiego prześladowania przez rówieśników Mobbing ma miejsce wśród młodszych uczniów (dokuczanie), ale najintensywniej przejawia się wśród młodszych nastolatków (gimnazja) Około 10% ofiar cierpi na poważne zaburzenia zdrowia – psychicznego (depresja) i fizycznego (urazy i schorzenia psychosomatyczne); w średniej wielkości szkole może być kilkudziesięciu uczniów wymagających natychmiastowej, intensywnej pomocy psychologicznej

8 SKUTKI MOBBINGU Rozległe i bardzo poważne; doraźne i długotrwałe
Dotyczą przede wszystkim poszkodowanych mobbingiem (uczniów i ich rodzin), ale też jakości relacji społecznych i bezpieczeństwa w klasie, szkole, społeczeństwie Mobbing negatywnie wpływa na proces uczenia się, socjalizacji, rozwoju, wychowania, ogólnego samopoczucia i funkcjonowania a także zdrowia – psychicznego i fizycznego Mobbing może prowadzić do samobójstw, aktów zemsty (przemocy), wycofania z życia społecznego (ofiary) lub rozwoju i utrwalenia zachowań antyspołecznych (agresorzy)

9 PRZYPADEK JURKA Przypadek ten opisany i przeanalizowany jest w artykule „Mobbing uczniowski – groźna bomba szkole” zamieszczonym w kwartalniku Psychologia w Szkole, nr. 3, 2008 Przypadek Jurka Jurek, sympatyczny, inteligentny chłopiec miał 10 lat, kiedy jego rodzina z Australii przeprowadziła się do Nowej Zelandii. Poszedł do miejscowej szkoły, w której był nie tylko „nowy”, ale też nieco „inny”. Mówił z lekkim, odmiennym akcentem, przynosił trochę inne drugie śniadanie, lubił australijskie sporty, znaczki i zwierzęta. Początkowo dzieci przywitały go z zainteresowaniem, lecz wkrótce postanowiły „zawalczyć” z jego „innością”. Zaczęło się od przedrzeźniania akcentu. Najpierw na przerwach albo na boisku, potem otwarcie w czasie lekcji przy nauczycielach w klasie. Ponieważ wychowawcy „nie słyszeli” śmiechów dzieci ani też „nie zauważyli” zawstydzonej i coraz smutniejszej twarzy Jurka, rozbawieni dowcipnisie ruszyli do zmasowanego ataku. Uznali (i słusznie) brak reakcji nauczycieli za zielone światło dla swoich popisów i wygłupów. Teraz Jurkowi dokuczano każdego dnia, na każdej lekcji, więc przestał się odzywać. Nie zastanowiło to nauczycieli, nie zareagowali w żaden sposób na milczenie ucznia, natomiast rozwścieczyło to klasowych żartownisiów. Nie mogąc drwić z akcentu, przerzucili się na śniadanie; wykradano mu je z teczki i wrzucano do śmietnika. Kiedy i te szykany chłopiec zniósł dzielnie, nie skarżąc się nikomu, rozsierdzeni prowodyrzy przeszli do zmasowanego ataku. Jurek zaczął być popychany na schodach, podstawiano mu nogę w trakcie zabaw na boisku - chłopiec nadal nie podejmował wyzwania. W końcu trójka dzieci, w tym jedna dziewczynka, znienacka zaatakowali Jurka. Przewrócili go na podłogę i bili, jednocześnie dusząc. Jurek zdał sobie sprawę, że walczy o życie. Nagły lęk i przypływ adrenaliny wyzwolił w nim siłę, dzięki której wszyscy napastnicy zostali pokonani. Ledwo Jurek otrząsnął się z napaści, na scenę wkroczył nauczyciel wezwany przez jednego z agresorów. Jurek za karę wylądował u dyrektora, a wkrótce potem wezwani tam zostali jego rodzice. Szkoła była oburzona zachowaniem chłopca, które nazwano „pobiciem dzieci”. Rodzice byli zdezorientowani a Jurek milczał, zapewne nadal wstydząc się swego akcentu. Dopiero wieczorem w domu opowiedział całą historię, opisując wszystkie incydenty z kilku miesięcy. Teraz więc do ataku ruszyli oburzeni rodzice, żądając od dyrekcji i nauczycieli szkoły wyjaśnienia całej sprawy. Konflikt trwal dość długo, ale w końcu osiągnięto kompromis. Szkoła przyznała się do zaniedbań, dzieci przeprosiły Johna, a on wybaczył im wszystkie krzywdy. Udało się nawet osiągnąć dobrą adaptację i asymilację chłopca w klasie, choć proces odbudowy zaufania trwał długo. Po kilku latach, 13- letni Jurek skończył podstawówkę i dostał się do publicznej szkoły średniej dla chłopców. Był dobrym uczniem, przejawiał wyraźne uzdolnienia językowe i spory talent pisarski. Nie miał już akcentu, a śniadanie przynosił takie samo jak wszyscy. W nowej szkole znalazło się też kilku chłopców z dawnej podstawówki Jurka. Byli oni prawdopodobnie świadkami mobbingu wobec Jurka. I znów zaczęło się tak samo - od drobnych zaczepek, publicznego wyśmiewania pod byle pretekstem, dokuczania na każdym kroku aż do poważnej eskalacji przemocy, z aktami agresji fizycznej. Tak samo jak kiedyś – nauczyciele „nie zauważali” prześladowania Jurka, nawet kiedy w czasie lekcji chłopcy odsunęli mu krzesło, gdy wezwany do odpowiedzi wstał, po czym próbując usiąść z powrotem, runął, dotkliwie uderzając głową o ławkę. Rodzice Jurka uważnie obserwowali niepokojącą sytuację, często rozmawiali z synem, a także regularnie domagali się, by wychowawca podjął środki zaradcze. Po jakimś czasie Jurek przestał mówić o jakichkolwiek incydentach wiec rodzicom wydawało się, że najgorsze za nimi. Do dnia, kiedy z powodu ulewy i huraganu odebrali Jurka ze szkoły, a ten wsiadł do samochodu, po czym bez słowa, położył się na tylnym siedzeniu. Rodzice sądzili, że chłopiec jest chory, że coś go boli. Ale zaniepokoiło ich to, że Jurek nie odpowiadał na pytania. Wtedy matka przytuliła syna, pytając co się stało, na co ten, łkając jak dziecko, skurczony w cierpieniu, z trudem wydusił z siebie: Nie mogę już tego znieść...już dłużej tak nie wytrzymam.... Rodzice wrócili natychmiast do szkoły i zażądali rozmowy z dyrektorem. Dopiero jego osobista, niemal codzienna interwencja, trwająca prawie rok, uchroniła Jurka przed dalszym, groźnym mobbingiem. Okazało się, że chłopiec był prześladowany przez małą grupę, nie tylko na terenie szkoły, ale też w szkolnym autobusie. Dyrektor, sam kiedyś ofiara mobbingu, skutecznie zastosował wszystkie możliwe środki, rozpoczynając od ogłoszenia, że najdrobniejsza forma przemocy nie będzie w szkole tolerowana. Zaangażował grupę starszych uczniów, by wraz z nauczycielami uważnie monitorowałi zachowania agresorów, raportując ich każdą napaść. Dla ofiar przemocy stworzył grupę „wsparcia i natychmiastowego reagowania”, do której zadań należało „bycie w pobliżu” Jurka (szczególnie w czasie przerw), obserwowanie zachowań agresorów, natychmiastowa interwencja/mediacja w przypadku aktów przemocy lub na wezwanie Jurka, a także regularne raportowanie wszelkich zachowań agresywnych wobec chłopca. Do współpracy wezwani zostali rodzice „mobberów”, których poinformowano o zachowaniu synów oraz ostrzeżono o ewentualnych konsekwencjach (łącznie z usunięciem ze szkoły i możliwości zgłoszenia sprawy na policję) w przypadku braku poprawy. W pracy z agresywnymi chłopcami zastosowano też elementy programu „No blame”, czyli „Nie winić”, odwołując się nie tylko do gróźb i kar, ale przede wszystkim do wzbudzenia uczuć empatii wobec skrzywdzonego. Na specjalnie zaaranżowanych spotkaniach, agresorzy wraz z innymi chłopcami z grupy wsparcia dowiedzieli się o tym jak bardzo chłopiec cierpiał z powodu mobbingu, a także dyskutowali jak sami czuli by się w podobnej sytuacji. Kolejnym celem grupy było wypracowanie systemu zachowań pomocowych i wspierających Jurka, regularnie potem raportowanych i wielokrotnie analizowanych. Systematycznie, krok po kroku agresorzy odstępowali od mobbingu a część z nich coraz chętniej nie tylko grała z nim w piłkę, ale też stawała w jego obronie w przypadkach nowych ataków. Jurek ukończył szkołę średnią względnie bezpiecznie, wcześniej od swoich rówieśników aż o dwa lata. W wieku zaledwie 16-tu lat rozpoczął studia na uniwersytecie, mając wybitne osiągnięcia w nauce języków obcych. III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008,

10 ANALIZA PRZYPADKU Agresorzy: dominują w grupie, bezwzględni wobec swych ofiar - słabszych, bezbronnych, opuszczonych przez wszystkich Dynamika mobbingu: bez prowokacji, czynniki ryzyka: np. „inność” ofiary, bez odpowiedniej interwencji - eskalacja Cechy mobbingu: angażuje coraz większą grupę, przejawia się regularnie i przez dłuższy czas, rozprzestrzenia się poza teren szkoły lub ze szkoły do szkoły, stosuje wszystkie formy przemocy w celu „wyniszczenia” ofiary Przeżycia ofiar: strach, lęk, wstyd, trauma i cierpienie; postawa „przepraszam że mnie biją” Postawy nauczycieli: od braku zainteresowania przez bagatelizowanie do milczącego przyzwolenia; lub właściwa, natychmiastowa interwencja Rola rodziców: rozpoznanie, interwencja i współpraca ze szkołą, bezwarunkowe wsparcie dla poszkodowanego dziecka.

11 Godne polecenia są tylko dwa ostatnie podejścia
ANTY - PRZEMOCOWE 3 podstawowe podejścia: przypadkowe, eklektyczne, czyli praktykuje się co popadnie, przemyślane, wybiórcze, - stosuje się specyficzne programy, najlepiej znane lub/i mające najlepszą reputację, systemowe, integracyjne, tzn. traktuje się problem szeroko, dobierając odpowiednie metody. Godne polecenia są tylko dwa ostatnie podejścia

12 PROGRAMY ANTY-PRZEMOCOWE
Do znanych zarówno w Polsce jak i na świecie należą: Trening Zastępowania Agresji , Goldsteina, Porozumienie bez Przemocy, Rosenberga, Treningi negocjacji, mediacji, asertywności oraz rozwiązywania konfliktów, Program „Nie winić” (No Blame Approach, Robinson i Maines) III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008,

13 PROGRAM „NIE WINIĆ” Program anty-mobbingowy, opracowany w latach ‘90 tych przez psychologów brytyjskich Przeznaczony specyficznie do interwencji w przypadkach mobbingu szkolnego Stosowany we wszystkich rodzajach szkół Wymagający współpracy i angażujący uczniów, nauczycieli, psychologów szkolnych i rodziców Powszechnie oceniany jako skuteczny a nawet „magiczny”

14 OGÓLNE WARUNKI SKUTECZNOŚCI
W każdym działaniu interwencyjnym liczy się CZAS; w każdym przypadku mobbingu interweniować trzeba natychmiast, przede wszystkim z uwagi na bezpieczeństwo i dobro ofiar Szybko podjęta interwencja anty-mobbingowa jest łatwiejsza i skuteczniejsza W przypadkach zaniedbanych, „ciągnących się” od miesięcy lub lat, interwencja jest trudna i wymaga działań specjalistycznych Zdarzają się „przypadki nieuleczalne”, obciążone różnorodną patologią psychospołeczną, zachowaniami kryminalnymi lub zaawansowanym zespołem stresu pourazowego ofiary; w takich przypadkach niezbędny jest udział specjalistów czy Policji

15 EMPATIA ISTOTĄ PROGRAMU
Program „NIE WINIĆ” zakłada że samo karanie i obwinianie sprawców mobbingu jest nieskuteczne a nawet wtórnie nasila przemoc Mobbingowe zachowania eliminuje się przez modyfikowanie uczuć i postaw agresorów wobec ich ofiar Istotą programu jest wzbudzenie i rozwinięcie u agresorów EMPATII – czyli współodczuwania dla przeżyć (cierpienia) ich ofiar Empatia staję się naturalnym, wewnętrznym „hamulcem” przemocy Empatia pobudza do zachowań pomocowych wobec ofiar, „magicznie” zamieniając oprawców w stróży bezpieczeństwa czasem nawet przyjaciół...

16 7 KROKÓW 1. Rozmowa z ofiarą mobbingu - poufna, identyfikująca agresorów, „biernych” uczestników oraz ewentualnych pomocników; prośba o notatkę, rysynek, list opisujacy przykre przeżycia. 2. Zorganizowanie spotkania grupy wsparcia (6-8 osób w tym prowodyrzy); ważny dobór odpowiedzialnych pomocników. 3. Przedstawienie grupie problemu jaki ma „ofiara” mobbingu wzbudzenie empatii; nie omawia się szczegółów zdarzeń ani nie wini agresorów. 4. Ujawnienie celu spotkania – nie chodzi o szukanie lub karanie winnych lecz wspólną pomoc poszkodowanemu. 5. Grupa wypracowuje sposoby pomocy – każdy uczestnik przedstawia własne zaczynając od – „Ja zrobię to i to.... „ 6. Oddelegowanie grupy - wyrażenie pochwały, zaufania i nadziei że grupa uczyni pozytywą zmianę 7. Monitorowanie - regularne, indywidualne spotkania z wszystkimi uczestnikami grupy oraz ofiarą.

17 OCENY PROGRAMU Skutecznie i szybko rozwiązuje większość (80%) przypadków szkolnego mobbingu Najtrudniejsze przypadki mogą wymagać dodatkowych odziaływań w dłuższym czasie Większość poszkodowanych bardzo pozytywnie ocenia efekty interwencji Nawet specjaliści zdumieni są efektywnością programu i jego niemal „magicznym” działaniem III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008,

18 INFORMACJE o PROGRAMIE www.luckyduck.co.uk
Informacje o programie w języku angielskim (książki, materiały pomocnicze, filmy instruktażowe, itd.) znajdują się na autorskiej stronie internetowej Opis programu znajdzie się wkrótce w kwartalniku - Psychologia w Szkole

19 OFERTA SZKOLENIOWA Dr Anną Piekarską Szkoły zainteresowane
warsztatowym przeszkoleniem nauczycieli, pedagogów i psychologów szkolnych proszone są o kontakt z Dr Anną Piekarską III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008,

20 SERDECZNIE DZIĘKUJĘ  ZAPRASZAM DO DYSKUSJI oraz ZADAWANIA PYTAŃ
Kontakt - Anna Piekarska - lub przez Redakcję - Psychologia w Szkole III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008,