Rzut kostką do integracji

Prezentacja na temat: "Rzut kostką do integracji"— Zapis prezentacji:

1 Rzut kostką do integracji
.. . … I N T E G R A C J A I n t e G R A j m y Rzut kostką do integracji CELE GRY Nasza gra o szkolną integrację nie ma charakteru specjalistycznego, ani pretensji naukowych. Jest jedynie zaproszeniem do refleksji nad potocznym/stereotypowym postrzeganiem  niepełnosprawności  i miejsca ucznia z niepełnosprawnością w szkołach masowych. Gra dotyczy nauczania języków obcych, dlatego pytania, które proponujemy mają na celu uwypuklenie wartości edukacyjnych i terapeutycznych możliwych do realizacji w trakcie nauki języka obcego. Zapraszamy do gry!

2 S T A R T M E T A 1 ABY ROZPOCZĄĆ NACIŚNIJ NA S T A R T I WYBIERZ
PIERWSZE PYTANIE M E T A

3 Na czym wg Ciebie polega integracja w szkole ogólnodostępnej?
PYTANIE 1 Na czym wg Ciebie polega integracja w szkole ogólnodostępnej? A B Na umożliwieniu uczniowi z niepełnosprawnością nauki w szkole ogólnodostępnej. Na dostosowaniu warunków pracy i nauki do indywidualnych potrzeb każdego ucznia.

4 S T A R T M E T A 1 2 NACIŚNIJ NA K O S T K Ę I WYBIERZ P Y T A N I E
N R 2 M E T A

5 PYTANIE 2 Jest początek roku szkolnego. Właśnie dowiedziałeś się, że do jednej z klas, w których masz nauczać języka obcego, będzie uczęszczało dwoje uczniów z głęboką wadą słuchu. A B C Wzywasz do szkoły rodziców uczniów z niepełnosprawnością i informujesz ich, że mogą udać się z nimi do poradni psychologiczno-pedagogicznej po orzeczenie, które zwolniłoby ich dzieci z nauki języka obcego. Zdajesz sobie sprawę, że przygotowanie się do zajęć oraz ich prowadzenie w klasach, do których uczęszczają dzieci z niepełnosprawnością będzie wymagało od Ciebie więcej czasu i zaangażowania. Mimo to, podejmujesz wyzwanie. Udajesz się do dyrekcji, aby poprosić o przydzielenie ci innych klas. Dodatkowo grozisz, że w przypadku odrzucenia Twojej prośby złożysz wypowiedzenie.

6 S T A R T M E T A 1 2 3 PRZESUWASZ SIĘ W KIERUNKU PYTANIA TRZECIEGO
TAK JAK POPRZEDNIM RAZEM KLIKNIJ NA KOSTKĘ I WYBIERZ PYTANIE M E T A

7 A B C PYTANIE 3 Jeden z uczniów uczęszczających do klasy,
w której nauczasz języka obcego ma problem z rozróżnianiem liter, poprawnym zapisem oraz czytaniem tekstów w języku obcym. Co ciekawe, podobne trudności nie ujawniają się u niego podczas pracy w języku ojczystym. A B C Konsultujesz się z pozostałymi nauczycielami i wspólnie szukacie przyczyny tych niecodziennych problemów w języku obcym. Podejrzewasz, że może mieć to związek z dysleksją. Doradzasz więc uczniowi wizytę w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Najwidoczniej problemy te wynikają z braku koncentracji (a może nawet z lenistwa). Wszystkich uczniów oceniasz jednakowo, a niskie oceny w dzienniku wskazują tych, którzy nie przykładają się do nauki.

8 S T A R T 1 2 3 4 M E T A

9 Co za niegrzeczny, niewychowany typ! Jaki ojciec, taki syn!
PYTANIE 4 Jesteś wychowawcą I klasy szkoły podstawowej. Jeden z twoich wychowanków pobił się na przerwie z kolegą z równoległej klasy. Jesteś zmuszony powiadomić o całym zajściu rodziców. Wracając z pracy spotykasz przypadkowo tatę wspomnianego ucznia. Choć nie znasz go osobiście, a jedynie kojarzysz jego twarz z rozpoczęcia roku, postanawiasz skorzystać z okazji i od razu z nim porozmawiać. Wołasz go z daleka, ten nie reaguje : A B C Podchodzisz bliżej i zauważasz aparat słuchowy. Dotykasz ramienia mężczyzny, aby zwrócić na siebie jego uwagę. Dopiero kiedy ten odwraca się w twoim kierunku rozpoczynasz rozmowę, zachowując naturalne tempo wymowy, ale za to wyraźnie artykułując wszystkie słowa. Podchodzisz do niego, przedstawiasz się i opowiadasz o zajściu w szkole. Dopiero po chwili zauważasz, ze mężczyzna nosi aparat słuchowy. Ale skoro ma aparat, to wszystko doskonale słyszy, więc kontynuujesz rozmowę. Co za niegrzeczny, niewychowany typ! Jaki ojciec, taki syn!

10 S T A R T 1 2 3 4 M E T A 5

11 PYTANIE 5 Sąsiadka prosi Cię o poradę do jakiej szkoły ma zapisać swoje dziecko z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Dziecko to właśnie otrzymało orzeczenie z poradni psychologiczno-pedagogicznej o możliwości kształcenia w szkole ogólnodostępnej. Jako nauczyciel doradzasz jej : A B C W waszej dzielnicy znajduje się najlepsze gimnazjum w mieście. Nad czym się więc tu zastanawiać? Dziecko znajdzie się w położonej niedaleko domu szkole i w towarzystwie rówieśników, których zna z podwórka. Być może środowisko, które jest mu dobrze znane, ułatwi mu odnalezienie się w nowej sytuacji. Miejsce dzieci z niepełnosprawnością jest w ośrodkach specjalnych i taką właśnie szkołę jej doradzasz. Najlepiej, żeby szkoła ta znajdowała się na drugim końcu Polski – dziecko zostanie w internacie, a biedna mama w końcu sobie odpocznie. Coś tam słyszałeś o klasach integracyjnych, ale w waszym mieście chyba takie nie funkcjonują. Więc może najlepiej byłoby postarać się o orzeczenie z poradni psychologiczno-pedagogicznej i nauczać dziecko samodzielnie w domu, aby oszczędzić mu przykrości w szkole?

12 S T A R T 1 2 3 4 M E T A 5 6

13 PYTANIE 6 Do klasy, w której uczysz uczęszcza uczeń z niepełnosprawnością. Na co zwrócisz uwagę wybierając podręcznik dla tej klasy ? A B C Będę się starał dobrać taki podręcznik, aby nie był zbyt trudny dla uczniów z niepełnosprawnością, a nie zbyt łatwy dla pozostałych uczniów. Wybiorę podręcznik z którym pracują nauczyciele języka obcego w mojej szkole. To nie ma żadnego znaczenia, przecież program nauczania jest jeden. Będę się starał, aby w podręczniku było miejsce na dodatkowe materiały, gdyż ułatwi to naukę uczniowi z niepełnosprawnością, jak i pozostałym uczniom.

14 S T A R T 1 2 3 4 M E T A 5 7 6

15 Jak najmniej, przecież to jest w końcu lekcja języka obcego.
PYTANIE 7 Czy na lekcji języka obcego w klasie, do której uczęszcza uczeń z niepełnosprawnością można używać języka ojczystego? A B Jak najmniej, przecież to jest w końcu lekcja języka obcego. Tak jak najbardziej, gdyż dzięki temu można również przybliżyć uczniowi z niepełnosprawnością jego język ojczysty.

16 S T A R T 1 2 3 4 M E T A 5 8 6 7

17 PYTANIE 8 W Twojej klasie jest uczeń z orzeczeniem o dysortografii. Jakie kryteria oceny prac pisemnych zastosujesz w jego przypadku? A B W przypadku ucznia z dysortografią, pozwolę na zastąpienie pracy pisemnej wypowiedzią ustną. Wymagania i kryteria oceny pozostawię jednak bez zmian - będą takie same jak w przypadku uczniów bez deficytów. Wymagania merytoryczne będą takie same jak w przypadku innych uczniów. Nie będę natomiast uwzględniać ortografii i estetyki zapisu. Może warto również wydłużyć czas jego pracy.

18 S T A R T 1 2 3 4 M E T A 5 9 8 7 6

19 stworzeniu odpowiednich warunków egzaminacyjnych
PYTANIE 9 Wyrównanie szans edukacyjnych osób z niepełnosprawnością podczas przystępowania do egzaminu maturalnego polega na: A B obniżeniu wymagań programowych i dostosowaniu kryteriów oceniania stworzeniu odpowiednich warunków egzaminacyjnych

20 S T A R T 1 2 3 10 4 M E T A 5 9 8 7 6

21 PYTANIE 10 Czy uczeń niesłyszący może być zwolniony z części ustnej egzaminu maturalnego z języka obcego? A B Nie. Skoro uczył się danego języka obcego i przystąpił do egzaminu z tego języka, to musi umieć się w nim porozumiewać zarówno ustnie jak i pisemnie. Można natomiast zastosować w takim przypadku specjalne, dostosowane wymagania i kryteria oceny. Tak. Umiejętność mówienia, może nie podlegać ocenie w przypadku ucznia niesłyszącego.

22 S T A R T 1 2 3 10 4 11 M E T A 5 9 8 7 6

23 PYTANIE 11 Czy według Ciebie nauka języka obcego przez ucznia z niepełnosprawnością może wpłynąć na podwyższenie jego samooceny? A B NIE TAK

24 S T A R T 1 2 3 10 4 11 M E T A 5 9 12 8 7 6

25 PYTANIE 12 Czy stopień niepełnosprawności ucznia wpływa bezpośrednio na jego możliwości edukacyjne ? B A TAK. Rozpoznanie medyczne służące określeniu rodzaju i stopnia niepełnosprawności powinno stanowić podstawę diagnostyki możliwości edukacyjnych ucznia, a zatem główne kryterium służące do opracowania odpowiednich dla niego metod i form nauczania. NIE. Sukces ucznia nie jest warunkowany parametrami wyłącznie medycznymi. Istotną rolę zdaje się tu odgrywać szereg czynników przyczyniających się do optymalizacji rozwoju ucznia, w tym oddziaływanie społeczne i predyspozycje indywidualne.

26 S T A R T 1 2 3 10 4 11 M E T A 5 9 12 8 7 6

27 GRA ZREALIZOWANA W RAMACH ZAJĘĆ SPECJALIZACYJNYCH Z DYDAKTYKI JĘZYKOWEJ PRZEZ
STUDENTKI STUDIÓW MAGISTERSKICH FILOLOGII ROMAŃSKIEJ UNIWERSYTETU im . ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU: Anita Adamska Małgorzata Drygas Paulina Jaskuła Magdalena Kaczmarek Martyna Lubik Sandra Koziej Joanna Maciejewska Magdalena Ofierzyńska Monika Pieniądz Aneta Rosa Kamila Skrodzka Katarzyna Wiertelak pod kierunkiem prof. UAM dr hab. Katarzyny Karpińskiej-Szaj Dziękujemy za rzuty kostką do integracji. Mamy nadzieję, że mimo charakteru zabawy gra spełniła swoje zadanie: zachęciła nas (autorów) i Państwa do docenienia różnorodności ludzi, którzy nas otaczają.

28 KOMENTARZ Nie wystarczy umieścić dzieci pełnosprawnych z niepełnosprawnymi w jednej klasie, aby uznać integrację za dokonaną. Istotą szkolnej integracji jest kształcenie dzieci w tym samym, choć zróżnicowanym środowisku, a podstawowym warunkiem – maksymalny rozwój na miarę jego możliwości przez włączenie go do społeczności szkolnej. Nie oznacza to, że dziecko z niepełnosprawnością będzie osiągać wyniki w nauce porównywalne z wynikami jego pełnosprawnych rówieśników. Integracja jest korzystna dla wszystkich, dlatego że uczy otwartości wobec odmienności.

29 liczą się takie same wartości.
K O M E N T A R Z Należy się starać, by uczeń z niepełnosprawnością miał jak najlepsze warunki do dorastania i nauki, choć bez wątpienia jest to trudne, gdyż nie można zapomnieć o pozostałych uczniach…. Integracja wyraża się w takim wzajemnym stosunku pełno- i niepełnosprawnych, w którym respektowane są takie same prawa i liczą się takie same wartości.

30 K O M E N T A R Z Na podstawie przepisów oświatowych poradnia może zwolnić ucznia z wadą słuchu z nauki DRUGIEGO języka obcego. Każdy uczeń, nawet uczeń z niepełnosprawnością, ma obowiązek uczenia się co najmniej jednego języka obcego.

31 K O M E N T A R Z Gratulujemy decyzji o podjęciu nowego wyzwania zawodowego. Wiele badań wykazało korzystny wpływ nauki języka obcego na dzieci z niepełnosprawnością. Nie zmienia to faktu, że praca z dziećmi z niepełnosprawnością wymaga wiele zaangażowania i cierpliwości ze strony nauczyciela.

32 K O M E N T A R Z Zachęcamy do lektury artykułów, które można znaleźć na wymienionych poniżej stronach internetowych: «Języki Obce w Szkole», Nauczanie języków obcych uczniów niepełnosprawnych, Nr 7/2011 : oraz Neofilolog 36 „Niezwykły uczeń: indywidualne potrzeby edukacyjne w nauce języka obcego”

33 K O M E N T A R Z W tym przypadku najlepiej porozmawiać z wychowawcą klasy oraz polonistą, którzy znają ucznia najlepiej. Zawsze warto też skonsultować się z pozostałymi nauczycielami. Być może niektórzy z nich mieli już do czynienia z podobnymi przypadkami bądź znają przyczynę uczniowskich trudności.

34 K O M E N T A R Z Faktycznie, po przeprowadzeniu szeregu badań, poradnia specjalistyczna może wydać orzeczenie o dysleksji. Uwaga! Poradnie udzielają pomocy jedynie dzieciom uczęszczającym do przedszkoli, szkół i placówek mających siedzibę na terenie działania poradni. Należy o tym pamiętać, aby uniknąć odmowy przyjęcia z poradni spoza regionu.

35 K O M E N T A R Z Nie zawsze jest tak, że problemy w nauce wynikają z braku chęci do pracy. Być może warto byłoby przyjrzeć się bliżej uczniowskim trudnościom i postarać się im w jakiś sposób zaradzić.

36 Może jednak warto bliżej poznać osobę, zamiast od razu ją oceniać...
K O M E N T A R Z Może jednak warto bliżej poznać osobę, zamiast od razu ją oceniać...

37 K O M E N T A R Z Pozory mogą mylić. Nawet jeśli osoba z wadą słuchu nosi aparat słuchowy, nie wszystkie dźwięki do niej docierają. Należy więc starać się mówić wyraźnie, ale i naturalnie, tak aby Twój rozmówca mógł jak najwięcej zrozumieć z tego, co do niego mówisz.

38 K O M E N T A R Z Aparat słuchowy nie gwarantuje, że do noszącej go osoby dotrą wszystkie dźwięki z otoczenia. Mówiąc naturalnie, ale i wyraźnie ułatwisz jej czytanie z ust. Ale wszystko wskazuje na to, że już o tym wiesz.

39 K O M E N T A R Z Każde dziecko ma takie samo prawo do nauki, a odpowiednie regulacje prawne umożliwiają wszystkim dzieciom, również tym z niepełnosprawnością, zdobycie jak najlepszego wykształcenia. Dlatego też ogromnie ważne jest promowanie integracji w edukacji, co pozwoli na zwalczenie strachu, który ciągle jeszcze odczuwamy na myśl o otwarciu drzwi szkół ogólnodostępnych przed dziećmi z niepełnosprawnością.

40 K O M E N T A R Z Nierozsądnie byłoby szukać innej szkoły, zwłaszcza że rejonowa szkoła ogólnodostępna powinna przyjąć uczniów z niepełnosprawnością ze swojego okręgu. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych

41 K O M E N T A R Z Czy nauczanie dziecka w domu, odebranie mu możliwości sprawdzenia siebie w warunkach szkolnych oraz pozbawienie go kontaktu z rówieśnikami jest naprawdę dobrym rozwiązaniem?

42 K O M E N T A R Z Można pracować z uczniami z niepełnosprawnością używając podręczników, które obowiązują w danej szkole. Mimo, że program jest jeden, praca z uczniem z niepełnosprawnością wymaga dodatkowych materiałów dydaktycznych.

43 K O M E N T A R Z Poziom trudności nie odgrywa tu kluczowego znaczenia. Należy zdawać sobie sprawę, że może on być różny dla każdego ucznia, nie tylko tego z niepełnosprawnością.

44 K O M E N T A R Z Przy doborze podręcznika dla ucznia z niepełnosprawnością należy zwrócić szczególną uwagę na następujące cechy: bardzo ważnie jest, aby podręcznika zawierał miejsce na dodatkowe materiały dydaktyczne podręcznik powinien zawierać miejsce na uzupełnienia o indywidualny program edukacyjny (arkusze indywidualnego programu edukacyjnego dostępne są na stronie: powinien również dawać możliwość samokontroli postępów w nauce (także w rozwijaniu kompetencji w języku ojczystym) do podręcznika często dołączane jest również portfolio dla ucznia, które ułatwi uczniowi przyswajanie bieżącego materiału

45 K O M E N T A R Z Języka polskiego warto używać w celu sprawdzenia czy uczniowie zrozumieli polecenie czy też w celu podania polskiego odpowiednika nowo poznanego słowa, konstrukcji gramatycznej, informacji o języku, które mogą sprzyjać pogłębieniu kompetencji także w języku polskim.

46 K O M E N T A R Z Używanie języka polskiego na lekcji języka obcego dogrywa ważną rolę dla ucznia z niepełnosprawnością, gdyż rozwija on nie tylko swoje kompetencje w nowo poznanym języku, ale również może doskonalić swój język ojczysty jak i ogólne kompetencje poznawcze.

47 K O M E N T A R Z Uczeń z dysortografią nie powinien być zwalniany z redagowania prac pisemnych. Należy natomiast wziąć pod uwagę wszystkie zalecenia poradni psychologiczno-pedagogicznej w zakresie dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb ucznia, takich jak poprawność ortograficzna i strona graficzna pisma.

48 K O M E N T A R Z Forma pracy pisemnej pozwala nie tylko na sprawdzenie wiedzy merytorycznej (historycznej, geograficznej, kulturowej danego kraju, itp.), ale sprzyja też rozwijaniu umiejętności planowania treści. Lepiej nie rezygnować z ewaluacji form pisemnych ucznia z dysortografią.

49 K O M E N T A R Z Nie chodzi tutaj o obniżenie wymagań, ale o możliwość osiągnięcia jak najwyższych wyników odpowiednio dostosowując warunki przeprowadzania egzaminu. W takim przypadku uczeń z niepełnosprawnością ma większą szansę na sukces w dalszym kształceniu, co przełoży się na jakość jego życia zawodowego i funkcjonowania społecznego.

50 K O M E N T A R Z W zależności od rodzaju niepełnosprawności należy odpowiednio dostosować warunki przeprowadzania egzaminu do potrzeb ucznia. Może to być np. wydłużony czas trwania egzaminu, korzystanie z niezbędnego sprzętu, obecność odpowiednich specjalistów (pedagogów specjalnych), opracowanie arkuszy uwzględniających trudności uczniów z niepełnosprawnościami, itd. Takie zabiegi zwiększają szans ucznia z niepełnosprawnością na sukces w dalszej edukacji, a także w życiu zawodowym i społecznym. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 marca 2007 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w publicznych szkołach i placówkach artystycznych możesz znaleźć na stronie szczegółowe informacje o sposobie dostosowania warunków i formy przeprowadzania egzaminu maturalnego dostępne są również na stronie

51 K O M E N T A R Z Sytuację takiego ucznia reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. z dnia 11 maja 2007 r.) §56.

52 K O M E N T A R Z Sytuację takiego ucznia reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. z dnia 11 maja 2007 r.) §56.

53 K O M E N T A R Z Obawa, iż nauka języka obcego nie spowoduje poprawy samooceny u ucznia z niepełnosprawnością wydaje się być w pewien sposób uzasadniona: uczeń z niepełnosprawnością najprawdopodobniej nie będzie posługiwać się językiem obcym w takim stopniu jak jego pełnosprawni koledzy, a w zależności od rodzaju niepełnosprawności będzie borykał się z problemami wymowy, rozumienia mowy obcojęzycznej czy też przyswajania zagadnień gramatycznych. Jednakże najbardziej frustrujące może być pozbawienie go samej możliwości uczenia się języka. Uczniowie nie mogący uczęszczać na zajęcia języka obcego, mogą czuć się mniej ważni i odrzuceni, mogą czuć żal do otoczenia, ale też do samych siebie, iż taka sytuacja spotkała właśnie ich. Warto też pamiętać o samej atmosferze na lekcji języka obcego: nikogo nie dowartościuje poczucie porażki spowodowane wyśmiewaniem się lub ignorowaniem specjalnych potrzeb ucznia… Zawsze jednak można uczyć się języka obcego na miarę swoich potrzeb i możliwości.

54 K O M E N T A R Z Poczucie dowartościowania może dać już samo uczestnictwo w zajęciach, gdyż uczeń z niepełnosprawnością może uczyć się tego, czego uczą się jego pełnosprawni koledzy, nie czuje się on wykluczony z grupy rówieśników. Na podwyższenie poczucia własnej wartości u ucznia z niepełnosprawnością wpływa również fakt, iż nie zostaje on pozbawiony szans na pełne funkcjonowanie w społeczeństwie w przyszłości. Uczeń wie, iż ma możliwość nawiązywania znajomości z osobami z zagranicy, ma szanse na lepszą pracę oraz dostęp do różnych źródeł wiedzy w publikacjach obcojęzycznych, w Internecie. To wszystko pozwala na rozwijanie samodzielności ucznia z niepełnosprawnością, a w konsekwencji na postrzeganie siebie jako pełnowartościowej jednostki tworzącej społeczeństwo, mającej takie same prawa jak inni.

55 K O M E N T A R Z Wbrew powszechnym praktykom polegającym na organizacji odpowiednich dla ucznia form pomocy wyłącznie w oparciu o treść diagnozy medycznej , należałoby zwrócić uwagę na fakt, iż indywidualne predyspozycje ucznia, jego wrażliwość językowa oraz przeszłość rehabilitacyjna połączone z odpowiednim wzmocnieniem płynącym ze środowiska pozwalają mu osiągnąć lepsze rezultaty niż wskazywałby na to zdiagnozowany stopień niepełnosprawności. Np. uczeń dotknięty głęboką wadą słuchu może radzić sobie lepiej niż jego kolega z mniejszym uszkodzeniem słuchu, ponieważ odpowiednio intensywna i wczesna ekspozycja na dźwięki mowy ułatwiła mu skuteczniejsze ich rozpoznawanie podczas komunikacji.

56 K O M E N T A R Z Wbrew powszechnym praktykom polegającym na organizacji odpowiednich dla ucznia form pomocy wyłącznie w oparciu o treść diagnozy medycznej , należałoby zwrócić uwagę na fakt, iż indywidualne predyspozycje ucznia, jego wrażliwość językowa oraz przeszłość rehabilitacyjna połączone z odpowiednim wzmocnieniem płynącym ze środowiska pozwalają mu osiągnąć lepsze rezultaty niż wskazywałby na to zdiagnozowany stopień niepełnosprawności. Np. uczeń dotknięty głęboką wadą słuchu radzi sobie niejednokrotnie lepiej niż jego kolega z lżejszym uszkodzeniem słuchu, ponieważ odpowiednio intensywna i wczesna ekspozycja na dźwięki mowy ułatwia mu skuteczniejsze ich rozpoznawanie podczas komunikacji.