POMORSKA KRAINA W KRATĘ

Prezentacja na temat: "POMORSKA KRAINA W KRATĘ"— Zapis prezentacji:

1 POMORSKA KRAINA W KRATĘ
Opracowanie: Marzenna Mazur, etnograf Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku

2 OBSZAR KRAINY W KRATĘ Nie można dzisiaj precyzyjnie określić granic "Krainy w Kratę„. Umowne granice wyznaczone są w pasie nadmorskim długości około 80 km - poczynając od Łeby w kierunku zachodnim do miejscowości Darłowo, szerokości około km w głąb lądu, na południu ograniczone drogą krajową nr 6 Gdańsk-Szczecin. Granice te są jednak płynne; bowiem tradycyjne budownictwo charakteryzujące teren "Krainy w Kratę" obejmuje również znaczną część województwa zachodniopomorskiego, w kierunku Szczecina, opierając się głównie na południu o wspomnianą drogę krajową nr 6 Szczecin- Gdańsk. Dominującym na terenie Pomorza układem przestrzennym wsi były owalnice, okólnice i ulicówki. Wiele z tych wsi do dnia dzisiejszego zachowało swój pierwotny układ.

3 POMORSKA KRAINA W KRATĘ
Dominującym elementem krajobrazu wiejskiego na Pomorzu było budownictwo szkieletowe. W kwatery drewnianych konstrukcji budynków wstawiano dyle, które owijano powrósłami słomianymi i oblepiano gliną. Powierzchnię kwater bielono wapnem na biało, a belki drewniane zabezpieczano smołą. W ten sposób budowano chałupy mieszkalne, zabudowania gospodarcze, kuźnie, szkoły, kościoły i dwory, dużo z nich zachowało się do dnia dzisiejszego w W wielu gminach nadmorskich (Darłowo, Sławno, Malechowo, Postomino, Ustka, Słupsk, Kobylnica, Smołdzino, Wicko). Tego typu konstrukcje były także widocznym elementem krajobrazu architektonicznego pomorskich miast i uzdrowisk (Słupsk, Sławno, Darłowo, Ustka, Jarosławiec). Cała Europa północna, zwłaszcza kraje basenu Morza Bałtyckiego, była w omawianym okresie podobna pod względem architektonicznym. Symetryczny układ konstrukcji szkieletowej oraz wypełnienia kwater bielone wapnem nadały budynkom efekt wizualny przypominający kratownicę, stąd też teren, na którym zachowały się duże skupiska tego typu budownictwa nazwano " Krainą w Kratę".

4 POMORSKA ZAGRODA CZWOROBOCZNA
Główny element pejzażu wsi pomorskiej w XIX wieku stanowiła zagroda czworoboczna, w której budynek mieszkalny posadowiony jest w głębi, zwrócony licem do drogi; po obu jego stronach budowana była stodoła i budynek inwentarski, a cało¶ć zagrody zamykał - od strony drogi - budynek bramny. Gdzieniegdzie trafiały się zagrody typu otwartego pozbawione budynku bramnego. Na terenach bogatych w urodzajne gleby rolne budynki mieszkalne były większe gabarytowo, zwykle posiadały piętro mieszkalne, a w połaci dachu znajdowały się dwa piętra gospodarcze. W tych zagrodach - oprócz wyżej wspomnianego budynku mieszkalnego - także budynki inwentarskie i gospodarcze były dużych rozmiarów, dostosowane do areałów gospodarstwa. Dotyczy to obszarów położonych na zachód od rzeki Słupi (wsie: Swołowo, Starkowo, Możdżanowo, Bruskowo Wielkie, Bierkowo), gdzie dominują urodzajne gleby pszeniczno-buraczane i duże gospodarstwa chłopskie. Wymienione wsie posiadają średniowieczny rodowód osadniczy z zachowanym układem przestrzennym i kilkuwieczną ciągłość zasiedlenia.

5 RYBACKIE ZAGRODY W SKANSENIE W KLUKACH
W samym pasie nadmorskim, na ziemiach mniej urodzajnych i we wsiach rybackich, budynki mieszkalne są parterowe, zaś budynki inwentarskie i gospodarcze o wiele mniejsze.

6 POMORSKA KRAINA W KRATĘ
Inna sytuacja miała miejsce na wschód od rzeki Słupi, gdzie przeważała wielka własność ziemska z wsiami folwarcznymi i wsiami powstałymi w wyniku akcji parcelacyjnych. Niezwykle ciekawe zagadnienie stanowi na omawianym obszarze budownictwo związane z pomorskimi dobrami szlacheckimi. Mowa o XIX wiecznych pałacach i założeniach parkowych wokół nich. Jedynym takim obiektem zachowanym do dnia dzisiejszego na terenie "Krainy w Kratę" jest XVIII wieczny dwór w Swochowie, nazywany przez dawnych właścicieli "Alt Kloster". Pod koniec XIX wieku właściciel tego folwarku wybudował sobie nową murowaną siedzibę z elementami konstrukcji szkieletowej, stary dwór przebudował na cztery osobne mieszkania dla robotników. Ten dwór do dnia dzisiejszego ma zachowany oryginalny układ ogniowy z kopulastym murowanym kominem i czterospadowym dachem.

7 POMORSKA KRAINA W KRATĘ
Architektura sakralna na terenie "Krainy w Kratę" reprezentowana jest przez kilkanaście kościołów gotyckich. Do dnia dzisiejszego zachowały się głównie wieże. Kościoły te murowane były z cegły i głazów polnych, otoczone kamiennym ogrodzeniem ze starodrzewem, a przy nich znajdowały się cmentarze. Tylko niektóre kościoły były zbudowane z drewna w konstrukcji szkieletowej. Obecnie takie budowle możemy spotkać we wsi Krupy (około połowy XVI w.), Objazda z 1607 roku i późniejsze z XVIII w. w Charnowie, Staniewicach i Wytownie. Z dawnego szkieletowego budownictwa przemysłowego zachowało się do czasów współczesnych niewiele obiektów. Są to młyny w: Zamełowie, Starkowie, Bydlinie, Kobylnicy oraz Czarnym Młynie koło Bukowa; są one nieczynne, w znacznym stopniu zdewastowane. Do niedawna miejscową architekturę wiejską wzbogacały też stare szkieletowe kuźnie.

8 POMORSKA KRAINA W KRATĘ
Interesujące walory dawnego budownictwa szkieletowego, zwykle z XIX i pierwszej połowy XX wieku, prezentuje część nadmorskich miejscowości uzdrowiskowych i wypoczynkowych. W dawnych wsiach rybackich, pełniących obecnie zazwyczaj funkcje wypoczynkowe, zachowało się sporo dawnych chałup i całych zagród (np. Jarosławiec, dawniej Rowy). Kolejnym przykładem może być uzdrowisko Ustka; oprócz zabytkowych rybackich chałup, w latach dwudziestych XX wieku przy nadmorskim deptaku powstało kilka większych obiektów o charakterze wypoczynkowym oraz willi, które są zbudowane w całości lub posiadają elementy konstrukcji szkieletowej. W wielu wsiach położonych na terenie "Krainy w Kratę" udział budynków wzniesionych po 1945 roku stanowi obecnie niewielki procent ogółu budynków. Dzięki temu wsie te zachowały swój dawny układ przestrzenny i charakter zabudowy.

9 POMORSKA KRAINA W KRATĘ
Według dr Elżbiety Szalewskiej, w pasie nadmorskim od Łeby po Darłowo znajduje się jeszcze około 1500 budynków szkieletowych: w Swołowie - 70; w Starym Jarosławiu - 69; w Bierkowie - 52; w Krzemienicy - 51; w Starkowie - 50; Tak duże - niespotykane nigdzie indziej w Europie - natężenie zabytkowej architektury wiejskiej podkreśla unikalny charakter tego terenu, wzmacnia jego potencjał i daje duże możliwości wykorzystania w kulturze i turystyce.

10 SWOŁOWO EUROPEJSKA WIEŚ DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

11 SWOŁOWO STOLICA KRAINY W KRATĘ
O Swołowie zrobiło się głośno mniej więcej od połowy lat 90- tych XX wieku, przy okazji organizowanej 18 stycznia 1995 r. przez Słupski Oddział Towarzystwa Opieki Nad Zabytkami oraz dr Elżbietę Szalewską - wystawy fotograficznej w Międzynarodowym Klubie Prasy i Książki EMPIK w Słupsku. Miejsce te wypełnione zostało fotogramami ukazującymi piękno tradycyjnego budownictwa pomorskiej wsi w tym m.in. Swołowa. Wieś ze względu na swój unikalny charakter już w latach 70-tych i 80-tych XX w., była obiektem zainteresowań słupskich etnografów, jednak ówczesne władze komunistyczne niezbyt przychylnie patrzyły na wszelkie przejawy ratowania spuścizny po poprzednich-niemieckich mieszkańcach tych terenów. Na początku lat 80-tych XX w. pracownicy słupskiego Muzeum H. Soja i E. Wójtowicz opracowali na zlecenie słupskiego konserwatora zabytków tzw. białe karty konserwatorskie dla kilkudziesięciu obiektów w Swołowie. Zawierały one informacje o właścicielu, użytkowniku, położenie budynków, ich wielkość, rzuty poziome i pionowe, opis konstrukcji, materiału, stan zachowania oraz fotografie.

12 POŁOŻENIE SWOŁOWA GMINA SŁUPSK WOJEWÓDZTWO POMORSKIE

13 SWOŁOWO STOLICA KRAINY W KRATĘ
Swołowo jest starym miejscem osadniczym co dokumentuje wiele znalezisk, z których część jest w posiadaniu Muzeum w Koszalinie. Należy do nich kompleks 5 obiektów z okresu wpływów rzymskich które wykopano podczas badań prowadzonych w latach 30-tych i 40-tych XX wieku, w tym m.in. szklany pucharek oraz srebrną czarkę z pierwszych wieków n.e. Wieś należy do najstarszych w regionie słupskim, a pierwsze pisemne wzmianki o niej pochodzą z 1230 roku, kiedy to sławieński książę nadał ją zakonowi Joannitów sprowadzonemu do Starego Sławna. W dalszym okresie wieś należała do rodów szlachty pomorskiej, następnie przeszła pod Zarząd Dóbr Królewskich w Słupsku.

14 SWOŁOWO STOLICA KRAINY W KRATĘ
Swołowo położone jest na Pomorzu Środkowym, w zachodniej części województwa pomorskiego około 14 km na północny-zachód od Słupska. Niecały kilometr od wsi przebiega droga ze Słupska do Darłowa wybudowana pod koniec XVIII wieku, co spowodowało iż Swołowo pozostało na uboczu zachowując w nienaruszonym stanie swój układ przestrzenny. Stanowi go średniowieczny układ lokacyjny w kształcie owalnicy położonej na osi wschód-zachód, wzdłuż niewielkiego strumyka tzw. Zielonej Strugi wypływającej niedaleko zabudowań wiejskich.

15 SWOŁOWO STOLICA KRAINY W KRATĘ
Intensywny rozwój i rozbudowa trwa od połowy XIX w. W tym okresie wzniesiono większość zachowanych do dziś budynków wchodzących w skład zagród bogatych chłopskich gospodarzy, a także budynków dla robotników rolnych, budynek na sprzęt pożarowy czy też zbudowano miejscowy kościół. W 1851 roku we wsi było 31 domów zamieszkanych przez osób, a w 1885 roku ilość domów powiększyła się ponad dwukrotnie (66), zamieszkiwało w nich 499 osób.

16 SWOŁOWO STOLICA KRAINY W KRATĘ
Kartka pocztowa ze Swołowa, lata 30-te XXw. We wsi istniało towarzystwo oszczędności i pożyczek, spółdzielnia mleczarska, sklep towarów mieszanych. . Po obu stronach wsi (od strony wschodniej i zachodniej) stały 2 wiatraki Na początku marca 1945 roku do wsi (w której oprócz stałych mieszkańców przebywali dodatkowo uciekinierzy m.in. z Prus Wschodnich), wkroczyły wojska radzieckie pozostawiając Swołowo w nienaruszonym stanie. Władze polskie przejęły oficjalnie władzę roku. Od tego czasu następuje stopniowe zasiedlanie wsi przez polskich osadników.

17 SWOŁOWO STOLICA KRAINY W KRATĘ
W latach międzywojennych XX wieku po wschodniej stronie Swołowa wybudowano nowy budynek szkolny (1931 r.) Do wsi doprowadzono elektryczność, wybrukowano wiejską drogę, dno stawu pośrodku wsi uszczelniono gliną i kamieniami, wyprofilowano rowy cieków, a miejsca wilgotne odwodniono.

18 SWOŁOWO STOLICA KRAINY W KRATĘ
Swołowo na początku XX w. Czworoboczne zagrody bogatych pomorskich chłopów (rozłożone od strony północy i południa), po obu stronach brukowanej drogi zamknięte były budynkiem bramnym z szeroko frontowym domem posadowionym w głębi podwórza oraz spinającymi całość po bokach budynkiem inwentarskimi i stodołą - sprawiając wrażenie samodzielnie funkcjonujących dworów. K. H. Pagel wymienia, iż przed II wojną światową powierzchnia wsi wynosiła hektarów, a liczba ludności to 315 osób (stan na 17.V.1939 r.)

19 URZEKAJĄCE PIĘKNO SWOŁOWA – STOLICY POMORSKIEJ KRAINY W KRATĘ

20 URZEKAJĄCE PIĘKNO SWOŁOWA – STOLICY POMORSKIEJ KRAINY W KRATĘ

21 URZEKAJĄCE PIĘKNO SWOŁOWA – STOLICY POMORSKIEJ KRAINY W KRATĘ

22 URZEKAJĄCE PIĘKNO SWOŁOWA – STOLICY POMORSKIEJ KRAINY W KRATĘ

23 URZEKAJĄCE PIĘKNO SWOŁOWA – STOLICY POMORSKIEJ KRAINY W KRATĘ

24 URZEKAJĄCE PIĘKNO SWOŁOWA – STOLICY POMORSKIEJ KRAINY W KRATĘ

25 URZEKAJĄCE PIĘKNO SWOŁOWA – STOLICY POMORSKIEJ KRAINY W KRATĘ

26 URZEKAJĄCE PIĘKNO SWOŁOWA – STOLICY POMORSKIEJ KRAINY W KRATĘ

27 ZABYTKOWA ZAGRODA W SWOŁOWIE PRZEKAZANA
W 2002 R. PRZEZ ZARZĄD WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO DLA MUZEUM POMORZA ŚRODKOWEGO W SŁUPSKU STAŁA SIĘ SZANSĄ NA OŻYWIENIE GOSPODARCZE I TURYSTYCZNE REGIONU O WYSOKIM STOPNIU BEZROBOCIA.

28 Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku w 2002 roku stało się właścicielem jednej z zabytkowych zagród w Swołowie. Obiekt wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem A-367/1-4. Zagroda pochodzi z XIX wieku i jest przykładem budownictwa szkieletowego. Posiada charakterystyczny kształt zamkniętego czworoboku, w skład którego wchodzi: chałupa z II połowy XIX w., budynek bramny z tego samego okresu, budynek inwentarski oraz stodoła z 1858 r. W latach mgr Marzenna Mazur i inż. Andrzej Łopaciuk przygotowali program rekonstrukcji i adaptacji zabytkowej zagrody w Swołowie. Projekt zakłada stworzenie na bazie zagrody centrum kulturotwórczego w najszerszym tego słowa znaczeniu. Jesienią 2003 roku powstał zespół, który rozpoczął pracę nad wnioskiem do ZPORR. Przygotowany projekt zakłada wiele cennych innowacyjnych rozwiązań w zakresie upowszechniania kultury. Doskonale wpisuje się w strategię gminy Słupsk, Powiatu Słupskiego oraz Województwa Pomorskiego. Zyskał akceptację Ministra Kultury, Marszałka Województwa Pomorskiego, Starosty Słupskiego i Wójta Gminy Słupsk. Projekt zakłada wykorzystanie w 75% funduszy unijnych na realizację zadania ze Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego na lata 2004 – 2006.

29 MUZEALNA ZABYTKOWA ZAGRODA NR 8 W SWOŁOWIE WIDOK BUDYNKU BRAMNEGO I SZCZYTU STODOŁY STAN Z ROKU 2000

30 MUZEALNA ZABYTKOWA ZAGRODA NR 8 W SWOŁOWIE CHAŁUPA MIESZKALNA – STAN Z ROKU 2000

31 MUZEALNA ZABYTKOWA ZAGRODA NR 8 W SWOŁOWIE CHAŁUPA MIESZKALNA – WIDOK OD STRONY OGRODU – STAN Z ROKU 2000

32 MUZEALNA ZABYTKOWA ZAGRODA NR 8 W SWOŁOWIE BUDYNEK OBORY Z GALERIĄ – STAN Z ROKU 2000

33 MUZEALNA ZABYTKOWA ZAGRODA NR 8 W SWOŁOWIE BUDYNEK OBORY BEZ GALERII– STAN Z ROKU 2004

34 MUZEALNA ZABYTKOWA ZAGRODA NR 8 W SWOŁOWIE STAN Z ROKU 2004

35 SWOŁOWO STOLICA KRAINY W KRATĘ

36 MUZEALNA ZABYTKOWA ZAGRODA NR 8 W SWOŁOWIE DOSKONALE ZACHOWANA KONSTRUKCJA STODOŁY – STAN Z ROKU 2000

37 Jakie funkcje pełnić będzie muzealna zagroda
po zakończeniu inwestycji?

38 ekspozycja sprzętu rolniczego i pokaz magazynowania zboża
CHAŁUPA MIESZKALNA na parterze ekspozycja muzealna wnętrza z XIX w. na piętrze sala konferencyjna, pokoje gościnne, biura – miejsce spotkań regionalistów, badaczy i pasjonatów kultury regionalnej na poddaszu magazyny etnograficznych obiektów kultury materialnej STODOŁA XVIII W. ekspozycja sprzętu rolniczego i pokaz magazynowania zboża

39 OBORA - ekspozycja obrazująca hodowlę zwierząt (w tym mała żywa zagroda) pracownie rękodzielnicze udostępniane miejscowym rzemieślnikom galeria wystawowa punkt sprzedaży rękodzieła i pamiątek regionalnych informacja turystyczna BUDYNEK BRAMNY część administracyjna, socjalna magazyny zabytków etnograficznych

40 Funkcja użytkowa, biura.
GOSPODA funkcja użytkowa - stylowa gospoda z tradycyjnym chłopskim jadłem - miejsce organizacji stylowych biesiad folklorystycznych Kotłownia Funkcja użytkowa, biura.

41 OGRÓD - plenerowe kino letnie, estradowe prezentacje i przeglądy zespołów folklorystycznych, plenerowe spotkania rozmaitych grup zainteresowań, itp.

42 Jakie cele chcemy osiągnąć?
Wzrost potencjału turystycznego wykreowanego już produktu markowego „Kraina w Kratę”, jako czynnika stymulującego rozwój gospodarczy gminy, powiatu i województwa. Uratowanie i zachowanie Swołowa jako wsi europejskiego dziedzictwa kulturowego. Wzrost atrakcyjności turystycznej i kulturowej regionu. Powstanie licznych punktów gastronomicznych i agroturystycznych - rozwój i ożywienie regionu. Aktywizacja społeczności lokalnej poprzez rozwój tradycyjnych rzemiosł wiejskich i rękodzieła w oparciu o program „ginących zawodów”, produkcja i sprzedaż wyrobów pamiątkarskich. Wydłużenie sezonu turystycznego w regionie – wyjście z całoroczną ofertą o charakterze kulturalnym i turystycznym. Zwiększenie turystyki przyjazdowej – wprowadzenie oznaczeń na mapach turystycznych. Ułatwienie dostępu do kultury i turystyki.

43 W jaki sposób zamierzamy zrealizować postawione cele?
Utworzenie tętniącego życiem Ośrodka Animacji Kultury Pomorza w zabytkowej zagrodzie w Swołowie. Utworzenie warsztatów tradycyjnego rzemiosła i rękodzieła ludowego oraz nieodpłatne udostępnienie ich miejscowej ludności. Stworzenie nowoczesnej propozycji prezentacji kultury ludowej. Utworzenie bazy noclegowej i ciekawej oferty kulturalnej przyciągających turystów. Organizacja szeregu cyklicznych imprez : filmowych, muzycznych, rękodzielniczych, itp. Organizacja konferencji naukowych we współpracy z ośrodkami akademickimi.

44 Wymierne korzyści z realizacji projektu.
Powstanie prężnego, z solidnym zapleczem merytorycznym, Ośrodka Animacji Kultury Pomorza w zachodniej części województwa pomorskiego. Uratowanie przepięknej architektury zagrody (2034 m2 zrekonstruowanej powierzchni obiektów zabytkowych). Podniesienie rangi wsi i regionu poprzez powstanie w Swołowie Filii słupskiego Muzeum - instytucji mającej wieloletnią tradycję i znakomite osiągnięcia w zarządzaniu tego typu placówką (dla porównania - Skansen w Klukach). Utworzenie kilkunastu nowych stanowisk pracy dla miejscowej ludności. Tworzenie miejsc noclegowych w samej zagrodzie oraz ożywienie ruchu agroturystycznego we wsi i regionie. Rozwój wsi i regionu ze względu na wzmożony ruch turystyczny (motele, parkingi, drogi dojazdowe, stacje benzynowe, bary szybkiej obsługi, usługi pamiątkarskie itp.). Wzrost atrakcyjności turystycznej regionu. 100% wzrostu ilości imprez odbywających się w odbudowanych obiektach.

45 Jakie będzie oddziaływanie projektu w przeciągu krótkiego czasu?
Uratowanie wsi przed degradacją i zniszczeniem. Rozwój wsi i regionu. 20 utrzymanych miejsc prac. osób rocznie uczestniczących w imprezach kulturalnych. turystów rocznie odwiedzających obiekty. osób odwiedzających domenę internetową.

46 MUZEALNA ZABYTKOWA ZAGRODA W SWOŁOWIE CENTRUM KULTUROTWÓRCZYM POMORSKIEJ KRAINY W KRATĘ

47 MUZEALNA ZABYTKOWA ZAGRODA W SWOŁOWIE CENTRUM KULTUROTWÓRCZYM POMORSKIEJ KRAINY W KRATĘ

48 MUZEALNA ZABYTKOWA ZAGRODA W SWOŁOWIE CENTRUM KULTUROTWÓRCZYM POMORSKIEJ KRAINY W KRATĘ

49 MUZEALNA ZABYTKOWA ZAGRODA W SWOŁOWIE CENTRUM KULTUROTWÓRCZYM POMORSKIEJ KRAINY W KRATĘ

50 MUZEALNA ZABYTKOWA ZAGRODA W SWOŁOWIE CENTRUM KULTUROTWÓRCZYM POMORSKIEJ KRAINY W KRATĘ

51 MUZEALNA ZABYTKOWA ZAGRODA W SWOŁOWIE CENTRUM KULTUROTWÓRCZYM POMORSKIEJ KRAINY W KRATĘ

52 SWOŁOWO STOLICA KRAINY W KRATĘ
Pracownicy Muzeum Pomorza Środkowego przejmując zagrodę nr 8 zdawali sobie sprawę jakiego wyzwania się podejmują. Wieloletnie, żmudne starania o pozyskanie unijnych środków zostały zakończone sukcesem jaki stanowi ło podpisanie umowy na przełomie 2005/6 roku z Wojewodą Pomorskim o współfinansowanie jej remontu w ramach programu ZPORR. Chcemy, aby rekonstrukcja zabytkowej zagrody będącej przykładem gospodarstwa bogatego pomorskiego chłopa z początków XX w. stanowiła zalążek naszych działań na rzecz ratowania niepowtarzalnego charakteru Swołowa. Opracowaliśmy w tym celu muzealną koncepcję zagospodarowania wsi na lata i mamy głębokie przekonanie że uda nam się zrealizować większość pomysłów jakie w tej koncepcji zawarliśmy.

53 Swołowo zaprasza…

54 LOGO MUZEALNEJ ZAGRODY W SWOŁOWIE