Żywienie w chorobie nowotworowej

Prezentacja na temat: "Żywienie w chorobie nowotworowej"— Zapis prezentacji:

1 Żywienie w chorobie nowotworowej
Agnieszka Wójcik 1

2 Agenda Określenie głównych celów pacjentów ze zdiagnozowanym nowotworem Dolegliwości i sposoby radzenia sobie z nimi podczas choroby Wpływ niektórych składników odżywczych na organizm ludzki 2

3 Cele: Nie dopuszczenie do przerzutów/ ponownego pojawiania się nowotworu Nie dopuszczenie do niedożywienia Wzmocnienie układu odpornościowego 3

4 Niedożywienie 4

5 Niedożywienie Dotyka 40-80% pacjentów z nowotworami złośliwymi
Osłabia układ odpornościowy Zwiększa ryzyko posocznicy pooperacyjnej Zmniejsza tolerancje na terapię Obniża wskaźnik przeżycia 5

6 Wczesne rozpoznanie i likwidowanie niedożywienia zmniejsza ryzyko zachorowalności i śmiertelności
6

7 Dlaczego występuje niedożywienie?
Objawy raka wpływające na niedożywienie Hipermetabolizm Zapalenie błony śluzowej jelita Atrofia mięśni Zmniejszone przyjmowanie składników pokarmowych 7

8 Hipermetabolizm zmniejszonemu spożyciu energii nie towarzyszy spadek wydatków energetycznych. Pacjenci z rakiem mają wyższe spoczynkowe wydatki energetyczne niż osoby zdrowe 8

9 Interwencja żywieniowa DZIAŁA
Udzielanie porad żywieniowych działa. Ostatnie badania porównujące zwyczajową opiekę intensywną interwencją żywieniową wykazały lepsze rokowania i lepszą jakość życia Dotyczy to przede wszystkim osób z rakiem głowy, przewodu pokarmowego oraz szyi. British Journal of Cancer 2004 9

10 Dlaczego należy dbać o właściwe żywienie w chorobach nowotworowych?
Przewód pokarmowy i/lub okolice miednicy: biegunki, nietolerancja laktozy, zespół złego wchłaniania, utrata masy ciała Rak głowy i szyi: kserostomia, owrzodzenie powodowane radiacją, krwawienie, ból, zapalenie błony śluzowej, utrata masy ciała Zapalenie błony śluzowej w czasie chemioterapii –40% Zapalenie błony śluzowej w czasie chemioterapii i radioterapii –100% Wpływ objawów raka na spożycie pokarmu –60% pacjentów z rakiem głowy i szyi, przewodu pokarmowego doświadcza ubytku masy ciała w chwili rozpoczęcia terapii 10

11 Nudności i wymioty Należy stosować środki przeciwwymiotne
Należy unikać picia napojów orzeźwiających podczas posiłku ( może to wywołać rozdęcie) – należy poczekać z piciem co najmniej 15 minut Należy unikać tłustych i ostrych potraw z silnym zapachem – można naturalne (bez dodatków) produkty skrobiowe (ziemniaki, ciepłe zboża śniadaniowe, krakersy, precel) 11

12 Nudności i wymioty Należy powoli pić i łykać płyny przez cały dzień
Napoje imbirowe lub herbata imbirowa mogą przynieść ulgę Należy jeść produkty o temp pokojowej lub zimniejsze Należy unikać leżenia przez godzinę po jedzeniu 12

13 Nudności i wymioty Krotki spacer może zwiększyć tempo opróżniania żołądka Należy jeść lekki posiłek przed chemioterapią 13

14 Wskazania do żywienia doustnego podczas terapii antyrakowej
Problem Dieta Suplementy i pomoce Produkty niedozwolone Toksyczność ostra przewodu pokarmowego, nudności i wymioty Klarowne płyny, produkty niskotłuszczowe - Produkty mleczne, zupy śmietankowe, smażone produkty, kanapki, słodkie desery Zapalenie żołądka i przełyku Płynna i miękka dieta (zupy na bazie wywaru, melony, sałatka owocowa, gazowane napoje), zmiana konsystencji i temp Suplementy o łagodnych cechach sensorycznych, częsta higiena jamy ustnej, częste stosowanie roztworu solnego do płukania ust Soki, szczególnie cytrusowe, banany, surowe i chrupkie produkty, mięso, ostre potrawy, chleb z ziarnami, gorące i zimne produkty Produkcja śluzu, kserostomiary Miękka dieta nie powodująca drażnienia, herbata z cytryną, sałatka owocowa, soki, napoje gazowane, zupy na bazie wywaru, nie gęste zboża śniadaniowe Sztuczna ślina, częste stosowanie roztworu solnego do płukania ust, częsta higiena jamy ustnej Gęste zupy śmietankowe, żelatyna, produkty tłuste, produkty piekarnicze, gęste napoje i nektary 14

15 Wskazania do żywienia doustnego podczas terapii antyrakowej
Problem Dieta Suplementy i pomoce Produkty niedozwolone Zmniejszone wydzielanie śliny Dieta zwyczajowa z dużą zawartością wody( wywary, sosy, kurczak, ryby, melony, warzywa z sosami, napoje przy posiłkach, produkty zawierające kwas cytrynowy, sherbet) Sztuczna ślina, czynniki stymulujące wydzielanie śliny (landrynki cytrusowe), częste stosowanie roztworów solnych do płukania jamy ustnej Suche produkty piekarnicze, mięso, krakersy, banany, gorące posiłki, alkohol Trudności z połykaniem Dieta zwyczajowa mocno przyprawiona, nacisk na aromat i konsystencję Suplementy z wyraźnymi cechami sensorycznymi, częste stosowanie roztworów solnych do płukania jamy ustnej Produkty bez żadnych dodatków,mięso bez dodatków, produkty niesolone 15

16 Wskazania do żywienia doustnego podczas terapii antyrakowej
Problem Dieta Suplementy i pomoce Produkty niedozwolone Zaburzenie percepcji wrażeń smakowych Dieta zwyczajowa z dużą ilością produktów zimnych, produkty mleczne, eksperymentowanie tzn. wypróbowywanie nowych produktów jest pożądane Suplementy smakowe ( o smaku owocowym) Czerwone mięso, biała czekolada, kawa, i mocna herbata Przedwczesne odczuwanie sytości Dieta wysokokaloryczna z produktów o dużej gęstości energetycznej: mięso, ryby, drób, jaja, pełne mleko, ser żółty, jogurt pełnotłusty, warzywa ze śmietaną, kaloryczne desery, małe częste posiłki Suplementy o dużej gęstości energetycznej Niskotłuszczowe i beztłuszczowe produkty mleczne, zupy na bazie wywaru, sałatki zielone, same warzywa gotowane na parze, napoje niskokaloryczne 16

17 Wskazania do żywienia doustnego podczas terapii antyrakowej
Problem Dieta Suplementy i pomoce Produkty niedozwolone Zaparcia Dieta zwyczajowa z dodatkami błonnika pokarmowego, dodatkowe płyny Suplementy wzbogacone w błonnik pokarmowy, wypełniacze Produkty i napoje gazotwórcze Neutropenia(spadek liczby neutrofili) Bezpieczna żywność, dobrze ugotowane produkty/potrawy, eliminowanie produktów mogących zawierać patogeny Mycie rąk, bezpieczna praktyka przygotowywania posiłków Surowe ryby i mięso, niepasteryzowane sery, tempeh, miso, surowe owoce i warzywa, suszone owoce i świeżo prażone orzechy, drożdże piwowarskie, niepasteryzowany miód, przyprawy dodawane do potraw dopiero po ugotowaniu, suplementy ziołowe 17

18 Rola żywienia w trakcie leczenia
Składniki pokarmowe walczą z chorobą i infekcjami Składniki pokarmowe mogą dożywiać nowotwór 18

19 Białko Ważne z uwagi na wzmożoną pracę układu odpornościowego oraz odbudowę komórek uszkodzonych podczas leczenia Zapotrzebowanie jest większe o 15-20% Białko powinno być pełnowartościowe 19

20 Białko Proporcja pomiędzy białkiem zwierzęcym a roślinnym powinna być 1:1 Produkty: mięso, ryby, jaja, produkty mleczne, produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych Nadmierna ilość białka nie tylko nie poprawi bilansu azotowego, ale może nie potrzebnie obciążyć organizm produktami przemiany azotowej 20

21 Węglowodany Niezbędne z uwagi lepszego wykorzystania białka
Produkty: kasze, ryż, makarony, pieczywo OGRANICZYĆ : węglowodany proste: cukier, słodycze, ciasta, dżemy itp. cukry rafinowane wykorzystywane są przez nowotwór do wzrostu (szybko dzielące się komórki nowotworowe zużywają nawet kilkaset gramów glukozy na dobę) 21

22 Tłuszcze Źródłem tłuszczu w diecie powinny być: chude mięso drobiowe bez skóry, cielęcina, mięso z królika, ryby oraz oleje roślinne, orzechy i nasiona. 22

23 Zalecane dawki witamin w czasie transplantacji i chemioterapii rakowej o wysokiej dawce
Składnik Zalecenie Górna granica bezpiecznego spożycia Wit. B1 1,5 mg Mimo, że duże spożycie może nie być szkodliwe, należy rozmawiać z dietetykiem lub żywieniowcem o wysokości zapotrzebowania w niektórych stanach Wit B2 1,7mg Wit B6 2 mg Nie więcej niż 100 mg Wit B12 6mg Niacyna 20mg Nie więcej niż 35 mg Biotyna 0,3 mg Kwas pantotenowy 10mg Wit A 5.000 IU Nie więcej niż IU, nie więcej niż 2.000mg lub ekwiwalentów retinolu Wit C 60 Nie więcej niż 500mg Wit D 400IU Ne więcej niż IU lub 50mg witE 30 IU Nie więcej niż 800mg lb IU, ale nie więcej niż 100mg lub IU w terapii antykoagulacyjnej Kwas foliowy 400mcg Nie więcej niż 1000mcg lub 1 mg 23

24 Zalecane dawki składników mineralnych w czasie transplantacji i chemioterapii rakowej o wysokiej dawce Składnik Zalecenie Górna granica bezpiecznego spożycia Wapń 1000mg Nie więcej niż 2500mg Żelazo 18 mg Nie zaleca się stosowanie suplementów chyba że lekarz mówi inaczej np.. W przypadku anemii Selen K/M: 50/70 mcg Nie więcej niż 200 mcg Fosfor 1 gram Nie ma potrzeby Jod 150 mcg Ni ustalono Magnez 400 mcg Ne ustalono Cynk 15 mg 60mg Miedź 2 mg Nie ustalono 24

25 Żywność vs rak Wybrane składniki pokarmowe i niepokarmowe na które warto zwrócić uwagę podczas terapii rakowej: Kapsaicyna Koenzym Q-10 EPA (omega-3) Glutamina Oset Probiotyki Cynk 25

26 Kapsaicyna 26

27 Kapsaicyna Organiczny związek chemiczny, alkaloid, odpowiedzialny za ostry smak papryczki chili Występuje w papryce czerwonej oraz papryce chili Obecnie odkryto zastosowanie tej substancji w leczeniu nowotworów. Naukowcy z Nottingham University wykazali, że kapsaicyna pobudza komórki nowotworowe do apoptozy (samozniszczenia), atakując ich mitochondria (które odpowiadają za wytwarzanie energii). Także inne spokrewnione z kapsaicyną związki (tzw. wanilloidy) potrafią specyficznie wiązać się z komórkami nowotworowymi, nie uszkadzając zdrowych. 27

28 Koenzym Q-10 28

29 Koenzym Q-10 Organiczny związek chemiczny, występujący w mitochondriach komórek roślinnych i zwierzęcych. Występowanie: bogatym źródłem Q-10 są sardynki, oleje roślinne, brokuły Działanie: podnosi odporność organizmu w wyniku zwiększenia tzw. Fagocytów i zwiększenia zawartości immunoglobin, zwalcza wolne rodniki, 29

30 Omega-3 Stosowanie EPA/DHA należących do omega-3 jest jednym z najważniejszych interwencji dietetycznych mających na celu zwiększenie przyrostu masy ciała Kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 zapobiegają rozkładowi mięśni i tkanki tłuszczowej, zwiększają apetyt, przywracają równowagę metaboliczną Suplementy standardowe nie zawierają EPA/DHA i aminokwasów egzogennych w dużych ilościach. 30

31 Omega-3 Kwas eikozapentaenowy (EPA) (Omega-3)
NNKT mający działanie przeciwzapalne, moduljące czynności układu odpornościowego&chroniące przed kacheksją nie tylko chroni przed kacheksją, ale zwiększa przyrost masy ciała zwiększa skuteczność chemioterapii/ zwiększa odpowiedź immunologiczną Działania niepożądane: może wydłużyć czas krzepnięcia krwi, więc pacjenci z małą ilością płytek krwi oraz pacjenci stosujący terapię koaglacyjną powinni zwrócić uwagę na megadawki EPA/DHA ogólnie organizm toleruje EPA/DHA (do 0,3g EPA +DHA/kg masy ciała/dobę ale biegunki mogą się pojawić Dawka: minimalna dawka 2,2 EPA na dobę (dawka nie powodująca zaburzeń układu krzepnięcia krwi) 31

32 Omega –3 a przyrost masy ciała u pacjentów z rakiem
Wczesna interwencja ze specyficznymi składnikami pokarmowymi: badania naukowe wykazują, iż specyficzne składniki pokarmowe poprawiają jakoś życia pacjentów z rakiem: kwasy tłuszczowe z rodziny Omega-3 (EPA/DHA) hamują degradację mięśni i lipolizę, zwiększają apetyt oraz oraz przywracają normalny metabolizm. Niestety standardowe suplementy nie zawierają EPA/DHA lub aminokwasów egzogennych w ilościach wystarczających 32

33 Masa ciała LBM u pacjentów z zaawansowanym rakiem trzustki po stosowaniu suplementu wzbogaconego w EPA Źródło: Barber MD 1999 33

34 Glutamina 34

35 Glutamina Stanowi materiał energetyczny dla enterocytów błony śluzowej jelit; zapobiega atrofii błony śluzowej jelita, nie dopuszczając do translokacji bakterii; jest substratem w biosyntezie limfocytów i makrofagów – przez co wzmacnia mechanizmy odpornościowe; ma szczególne znaczenie w metabolizmie zachodzącym w mózgu i nerkach. W wyniku leczenia radio- czy chemioterapią następuje spadek jej zawartości w organizmie Występowanie: ryby, jaja, mleko, przetwory mleczne, pszenica, kapusta, buraki, fasola, szpinak, pietruszka 35

36 Oset 36

37 Oset Zawiera substancję czynną SYLIMARYNĘ (kompleks flawonolignanów).
Sylimaryna wykazuje m.in. Działanie: Przeciwzapalne, rozkurczowe, detoksykujące, żółciotwórcze, stabilizuje struktur błon komórkowych, obniża stężenie cholesterolu, chroni wątrobę przed szkodliwym działaniem trucizn, HAMUJE PODZIAŁY KOMÓREK NOWOTWOROWYCH 37

38 Probiotyki Mikroorganizmy, które po spożyciu wywierają korzystny wpływ na organizm właściciela. Równowaga mikroflory jelitowej jest ważna dla prawidłowego trawienia i wspomagania wchłaniania składników pokarmowych takich jak: żelazo, fosfor, wapń, wytwarzania wit. K i wiele innych. Równowaga mikroflory jelitowej może być zaburzona na skutek radioterapii, chemioterapii i innych stanach leczenia 38

39 Cynk Niezbędny do syntezy białek, bierze udział w tworzeniu krwinek czerwonych, w oddychaniu tkankowym, leczy rany i oparzenia. Jest elementem ponad 60 różnych enzymów odpowiedzialnych za metabolizm białek, węglowodanów i tłuszczów Źródła: mięso, mleko i jego przetwory, produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych 39

40 Kurkuma 40

41 Kurkuma Wykazuje działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, antymutagenne. 41

42 Selen 42

43 Selen Se zmniejszył nefrotoksyczność cisplastyny i zwiększył działanie przeciwrakowe tegoż leku u zwierząt W badaniach przeprowadzonych u ludzi stwierdzono, że Se zmniejszył nefrotkosyczność chemioterapii Dotychczas nie wykonywano żadnych badań wieloletnich nad wpływem stosowania suplementu Se na przeżycie pacjentów ze zdiagnozowanym rakiem Nagaumeat al.. J Pharm Dyb 1984 Hu et al.. Biol Trace Elem Res 1997 43

44 Selen w połączeniu z witaminą E działa jako antyoksydant przez co ochrania komórki, błony komórkowe oraz DNA przed uszkodzeniami przez wolne rodniki 44

45 Selen Źródła: otręby, kiełki zbożowe, produkty zbożowe, ryby morskie.
45

46 Witamina B6 Jej obecność wpływa na prawidłowy metabolizm białek i aminokwasów, węglowodanów oraz tłuszczów. Niezbędna jest ona dla prawidłowego funkcjonowania błon i wzrostu. Witamina ta jest konieczna do syntezy hormonów takich jak: serotonina i adrenalina, które mają wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Obniża stres oksydatywny, poliferację komórek, angiogenezę Źródłem B6 w diecie są produkty roślinne oraz zwierzęce. W większych ilościach znajduje się w drożdżach, kiełkach pszenicy, otrębach pszennych, nasionach roślin strączkowych orzechach, mięsie wieprzowym, mleku oraz jajach. 46

47 Witamina E 47

48 Witamina E Obok witaminy C oraz beta-karotenu pełni rolę przeciwutleniacza ochraniając organizm przed wolnymi rodnikami i nadtlenkami lipidowymi przez co zapobiega chorobom takim jak: choroba miażdżycowa, choroby nowotworowe a także przeciwdziała procesom starzenia się komórek ; Podczas przygotowywania posiłków należy pamiętać, że ilość witaminy E ulega zmianie pod wpływem utleniania, działania promieni nadfioletowych. Długie przechowywanie również wpływa niekorzystnie na jej zawartość. 48

49 Witamina E Źródłem witaminy E w diecie są oleje roślinne, zwłaszcza słonecznikowy, kiełki  i zarodki (pszenne), produkty gruboziarniste czy też warzywa liściaste np. zielona pietruszka, szpinak, sałata czy kukurydza. 49

50 Kwas foliowy Foliany uczestniczą w metabolizmie białek oraz DNA, kwas foliowy pełni kluczowa rolę w rozwoju komórek ustrojowych, pomaga on w zapobieganiu rozszczepowi kręgosłupa. Ponadto związek ten jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu krwiotwórczego. Głównym źródłem folianów w diecie są warzywa liściaste zielone (sałata, szpinak, nać pietruszki, jarmuż), brokuły, owoce cytrusowe, . Najlepiej jest je spożywać na surowo ponieważ w trakcie obróbki termicznej foliany mogą być utracone. Straty folianów mogą nastąpić również w skutek zbyt długiego przechowywania, są one podatne na utlenianie. 50

51 Witamina B12 W organizmie jest konieczna do wytwarzania krwinek czerwonych i białych. Obok kwasy foliowego bierze udział w syntezie DNA, aminokwasów oraz szpiku. Niezbędna do funkcjonowania wszystkich komórek. Niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego oraz przewodu pokarmowego. Źródłami w diecie będą przede wszystkim produkty pochodzenia zwierzęcego, głównie wątroba i nerki. 51

52 CLA 52

53 CLA Jest silnym środkiem przeciwnowotworowym
Obniża poziom cukrów i tłuszczów we krwi Stymuluje układ odpornościowy 53

54 Izotiocyjaniany 54

55 Izotiocyjaniany Nie dopuszczają do aktywowania substancji rakotwórczych Przeciwdziałają już aktywowanym substancjom rakotwórczym Przyspieszają usuwanie substancji rakotwórczych z organizmu 55

56 Estragon Jest rośliną zasobną w takie związki jak: flawonoidy, fitosterole, kumarynowce, węglowodory nasycone, garbniki. Estragon zastosowanie znalazł także jako środek wykrztuśny, grzybobójczy, pierwotniakobójczy, antybakteryjny i antynowotworowy. Rola estragonu w profilaktyce lub leczeniu nowotworów jest związana z występowaniem m.in. flawonoidów, które wykazują działanie antyoksydacyjne, a niektóre z grupy tych związków mogą blokować namnażanie komórek nowotworowych, co więcej nawet pobudzać je do samozniszczenia 56

57 Estragon Również zawartość fitosteroli może być korzystne z punktu widzenia profilaktyki bądź leczenia, sterole roślinne bowiem (oraz ich utlenione pochodne) mogą hamować proliferację (namnażanie) komórek rakowych, pojawianie się przerzutów, indukują też apoptozę lub mobilizują układ odpornościowy do działania. 57

58 Niacyna Często pacjenci z guzami NET borykają się z niedoborem Niacyny. Może to powodować zwiększenie problemów trawiennych, problemy skórne czy pelagrę. Dobrym źródłem niacyny są: mięso, drób, ryby oraz produkty pełnoziarniste. 58

59 Substancje przeciwnowotworowe występujące w żywności
Co? Gdzie? Jak? Związki allilowe Cebula, czosnek Zapobieganie przemianom azotanów w azotyny; oraz powstawaniu nitrozo amin, detoksykacja kancerogenów karotenoidy Pomarańczowe oraz żółte owoce i warzywa: brzoskwinie, morele, pomarańcze, marchew, pomidory, papryka, melony, dynia; Zielone warzywa liściaste: bruksela, szpinak, nać pietruszki, brokuły, jarmuż Antyoksydanty, zapobieganie powstawaniu ‘wolnych rodników’ , wyłapywanie ich. Witamina C Owoce cytrusowe, porzeczki, brokuły, pomidory, zielona papryka, kapusta, melony antyoksydant Kumaryny Owoce cytrusowe 59

60 Substancje przeciwnowotworowe występujące w żywności
Co? Gdzie? Jak? Błonnik pokarmowy Wszystkie owoce i warzywa Poprawa perystaltyki jelit, obniżenie stężenia kwasów żółciowych, usuwanie toksyn oraz czynników rakotwórczych flawonoidy Owoce jagodowe, cebula, chrzan, rzodkiewka, pomidory antyoksydant Kwas foliowy Zielone warzywa liściaste Zapobiega uszkodzeniom chromosomów Izotiocyjaniany Warzywa kapustne Aktywacja enzymów tkankowych o działaniu antykancerogennym 60

61 Poradnictwo żywieniowe dla zachowania żywienia doustnego
Pora posiłków : stała, 6-8 posiłków na dobę Otoczenie oraz warunki, w których spożywa się posiłki: spokojne, ciche, pokarm należy jeść powoli i na siedząco, najlepiej z osobą towarzyszącą, tłumienie silnych zapachów Jakość posiłków: małe ilości, unikanie napojów podczas posiłków, bogate produkty: miód, cukier, jaja, sery żółte, w zależności od natężenia objawów należy modyfikować teksturę posiłków(mielenie, mieszanie lub posiłki papkowate i płynne), unikanie gorących i ostrych potraw Przerwy między posiłkami: nie drzemać, należy być aktywnym fizycznie, leki należy zażywać w środku lub pod koniec posiłków. 61

62 Dieta powinna być uboga w węglowodany i uboga w tłuszcze;
Najważniejsze zalecenia żywieniowe dla osób z ZKJ (Zespołem Krótkiego Jelita) Dieta powinna być uboga w węglowodany i uboga w tłuszcze; Uzupełnić dietę w średniołańcuchowe trójglicerydy (MCT)- ich źródłem jest olej kokosowy; Zwiększyć ilość płynów do 2,5-3 litry na dobę; Ograniczyć ilość szczawianów w diecie, ponieważ mogą prowadzić do kamicy szczawianowej w nerkach. Ograniczyć: szczaw, rabarbar, botwinę, buraki, czekoladę, kawę czy mocną herbatę. 62

63 Spożywać fermentowane napoje mleczne;
Najważniejsze zalecenia żywieniowe dla osób z ZKJ (Zespołem Krótkiego Jelita) Ograniczyć produkty będące źródłem laktozy: mleko, śmietanę, sery twarogowe i dojrzewające, serki homogenizowane; Spożywać fermentowane napoje mleczne; Obserwować i notować wprowadzane produkty w celu zidentyfikowania potencjalnie nietolerowanych produktów; Produkty zalecane: buliony, zupy warzywne, soki przecierowe warzywne i warzywno-owocowe, ugotowane do miękkości kasze, ryż i makarony, pieczywo mieszane i graham, chude mięso i ryby, jaja, gotowane lub rozdrobnione warzywa, koktajle jogurtowo –owocowe. 63

64 Najważniejsze zalecenia żywieniowe dla osób z ZKJ (Zespołem Krótkiego Jelita)
Unikać alkoholu; Skonsultować z lekarzem lub dietetykiem potrzebę suplementacji witamin rozpuszczalnych w tłuszczach A,D,E,K witaminy B12, wapnia, magnezu, żelaza i cynku; 64

65 Zalecenia żywieniowe dla osób po przebytej operacji chirurgicznej w obrębie jamy brzusznej (okres pierwszego miesiąca po wyjściu ze szpitala) Należy zwiększyć ilość posiłków do 6-8 dziennie zmniejszając jednocześnie ich objętość; Dietę powinno się stopniowo rozszerzać, dostosowując ją do indywidualnej tolerancji chorego; 65

66 Należy jeść wolno, wszystko dokładnie gryząc;
Zalecenia żywieniowe dla osób po przebytej operacji chirurgicznej w obrębie jamy brzusznej (okres pierwszego miesiąca po wyjściu ze szpitala) Wszystkie potrawy musza być gotowane i rozdrabniane, a jeśli trzeba to też rozcieńczane płynami; Należy jeść wolno, wszystko dokładnie gryząc; 66

67 Zalecenia żywieniowe dla osób po przebytej operacji chirurgicznej w obrębie jamy brzusznej (okres pierwszego miesiąca po wyjściu ze szpitala) Produkty zalecane: pszenne pieczywo, biszkopty, drobne makarony i kasze, biały ryż i płatki ryżowe, gotowane warzywa: marchew, ziemniaki, pietruszka, seler, dynia, buraki, cukinia bez skórki i pestek, pieczone jabłka, rozgniecione banany i brzoskwinie, rozcieńczone soki warzywne, gotowane i rozdrobnione mięso z kurczaka, indyka i chudych ryb, gotowane jaja, zupy na wywarach warzywnych, niewielkie ilości masła i oleju roślinnego. 67

68 Zalecenia żywieniowe dla osób po przebytej operacji chirurgicznej w obrębie jamy brzusznej (okres pierwszego miesiąca po wyjściu ze szpitala) Produkty przeciwwskazane: frytki, placki ziemniaczane, kotlety smażone w panierce, pieczywo razowe, surowe warzywa i owoce, warzywa kapustne (kapusta, kalafior, bruksela, brokuły) i cebulowe (cebula, szczypior, czosnek), tłuste mięso i wędliny, tłuste sery, śmietana, smalec, majonez, ciastka, faworki, pączki, słodycze, czekolada, słone przekąski, ostre przyprawy, ocet, alkohol, kawa, kakao, mocna herbata, napoje gazowane. 68

69 Zalecenia żywieniowe dla osób po przebytej operacji chirurgicznej w obrębie jamy brzusznej (okres pierwszego miesiąca po wyjściu ze szpitala) Należy wykorzystać produkty o niskim stopniu przetworzenia (naturalne, niepoddawane marynowaniu, peklowaniu, wędzeniu itp.) nie zawierające sztucznych środków słodzących. 69

70 Jak mądrze wybierać produkty
Jak mądrze wybierać produkty? Które lepsze ekologiczne a które można kupować konwencjonalne? Owoce i warzywa o największym stężeniu pestycydów – lepiej kupować ekologiczne 1. Jabłka 2. Seler 3. Truskawki 4. Brzoskwinie 5. Szpinak 6. Nektarynki 7. Winogrona 8. Słodka papryka 9. Ziemniaki 10. Borówki 11. Sałata 12. Jarmuż 70

71 Jak mądrze wybierać produkty
Jak mądrze wybierać produkty? Które lepsze ekologiczne a które można kupować konwencjonalne? Czysta lista – owoce i warzywa o najmniejszym stężeniu pestycydów – można kupować konwencjonalne 1. Cebula 2. Kukurydza 3. Ananas 4. Awokado 5. Szparagi 6. Groszek cukrowy 7. Mango 8. Bakłażan 9. Kantalupe 10. Kiwi 11. Kapusta 12. Arbuz 13. Słodkie ziemniaki (batat) 14. Grejpfrut 15. Grzyby 71

72 Paradoks Wysiłek fizyczny może ZMNIEJSZYĆ nasilenie zmęczenia u pacjentów podczas i po terapii rakowej. Poprawia: Masę mięśniową Apetyt Wentylację płuc Pracę serca Enzymy oksydatywne w mięśniach Czynność układu odpornościowego 72