Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu

Prezentacja na temat: "Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu"— Zapis prezentacji:

1 Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2 Jak pisać o miłości? Kobieta pisząca (1665) Johannes Vermeer,
National Gallery of Art, Washington

3 Wstęp – kilka słów o liryce.
Liryka to jeden z trzech rodzajów literackich (liryka, epika, dramat). Prawdopodobnie szybko skojarzysz to słowo z utworami wierszowanymi. Termin ,,liryka” wywodzi się ze starożytnej Grecji (gr. lyrikos = lirowy, lyra=lira) i nawiązuje do instrumentu muzycznego, którego używano do akompaniamentu podczas śpiewu pieśni i recytacji. Ogólnie, przedmiotem (tematem) utworów lirycznych są uczucia, emocje, wrażenia wewnętrzne, przeżycia i przemyślenia jednostki, ukazane w sposób subiektywny. Osoba wypowiadająca się w wierszu – zwierzająca się ze swych przeżyć, opisująca jakąś sytuację – to podmiot liryczny (pamiętaj, podmiot liryczny nie jest tym samym co autor utworu, który może wcielić się w dowolną postać i opisywać czyjekolwiek uczucia). Jeżeli podmiot liryczny wypowiada się bezpośrednio w pierwszej osobie (,,ja czuję, kocham, żałuję…” itp.) to mówimy o liryce bezpośredniej, natomiast liryka pośrednia zakłada ,,ukrytą” obecność wypowiadającej się w wierszu osoby.

4 Liryka miłosna, czyli? Podział liryki ze względu na sposób wypowiadania się podmiotu lirycznego, jest dużo bardziej szczegółowy, na razie zapamiętaj dwa pojęcia: liryka pośrednia i bezpośrednia. Jeżeli wziąć pod uwagę tematykę utworu (o jakich przeżyciach mówi podmiot liryczny), to możemy wydzielić następujące rodzaje liryki: Miłosna Religijna (z elementami autobiograficznymi) Autotematyczna Patriotyczno – obywatelska Refleksyjno - filozoficzna LIRYKA

5 Miłość i cała gama uczuć związana z tym stanem (nadzieja, wątpliwości, oczarowanie, tęsknota) to zdecydowanie najwdzięczniejszy temat wierszy. Liryki miłosne były z pewnością jednymi z pierwszych utworów tworzonych przez starożytnych. Ale czy pisanie o miłości to taka prosta i oczywista rzecz? Mamy prosty (żeby nie powiedzieć: banalny) temat i potrzebę wyrażenia swoich uczuć, ale nie każdy potrafi to zrobić tak, by zaciekawić czytelnika, zwrócić jego uwagę i skłonić do refleksji. Zobaczmy w jaki sposób wykorzystali ten temat znani polscy poeci, czym chcieli przykuć uwagę, jakie ,,chwyty” stylistyczne (lub kompozycyjne) zastosowali i wreszcie – czy udało im się wzruszyć czytelnika? Podczas tej lekcji dokonamy analizy i interpretacji następujących utworów: ,,Do M***” Adama Mickiewicza, ,,Miłość”, ,,Ogród”, ,,Listy” Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, ,,Dwie krople” Zbigniewa Herberta.

6 Panna Maryla – muza poety.
Zanim zapoznasz się z tekstem wiersza, chciałabym przedstawić Ci jego (domniemaną) adresatkę. Historia nieszczęśliwej miłości pomiędzy młodym Mickiewiczem a Marylą Wereszczakówną obrosła literacką legendą, dużo w niej domysłów i niedopowiedzeń. Faktem jest, że obydwoje poznali się prawdopodobnie latem 1819 roku, gdy Mickiewicz przyjechał wraz z przyjacielem Tomaszem Zanem do majątku w Tuhanowiczach. 19-letnia Maryla, (według przekazów przyjaciół poety i znajomych rodziny) nie wyróżniała się urodą, ale miała w sobie dużo naturalnego wdzięku. Była oczytana, grywała w szachy, lubiła jazdę konną i samotne wycieczki. Szybko oczarowała młodego poetę, ale uczucie tych dwojga nie miało szansy na spełnienie. Maryla była już zaręczona z zamożnym hrabią Wawrzyńcem Puttkamerem i szybko wzięła z nim ślub. Courtship (1903), Edmund Blair Leighton źródło: detail.php?ID=22565

7 Nieszczęśliwa miłość – inspiracją.
Zrozpaczonemu Mickiewiczowi pozostały wspomnienia wspólnych rozmów, zabaw i ostatniego, dramatycznego pożegnania. Wiadomo, że poeta do końca życia zachował przy sobie pamiątki z tamtego okresu a postać ukochanej stała się inspiracją dla wielu późniejszych utworów poety (m.in. ,,Dziadów cz. IV”). Zapoznaj się z jednym z nich… Adam Mickiewicz ,, Do M*** ” Precz z moich oczu!... posłucham od razu, Precz z mego serca!... i serce posłucha, Precz z mej pamięci!... nie tego rozkazu Moja i twoja pamięć nie posłucha. Jak cień tym dłuższy, gdy padnie z daleka, Tym szerzej koło żałobne roztoczy, - Tak moja postać, im dalej ucieka, Tym grubszym kirem twą pamięć pomroczy.

8 Na każdym miejscu i o każdej dobie,
Czy książkę weźmiesz, gdzie smutnym wyrokiem Gdziem z tobą płakał, gdziem się z tobą bawił, Stargane ujrzysz kochanków nadzieje, Wszędzie i zawsze będę ja przy tobie, Złożywszy książkę z westchnieniem głębokiem, Bom wszędzie cząstkę mej duszy zostawił. Pomyślisz sobie: ach! to nasze dzieje... Czy zadumana w samotnej komorze A jeśli autor po zawiłej probie Do arfy zbliżysz nieumyślną rękę, Parę miłośną na ostatek złączył, Przypomnisz sobie: właśnie o tej porze Zagasisz świecę i pomyślisz sobie: Śpiewałam jemu tę samę piosenkę. Czemu nasz romans tak się nie zakończył?... Czy grając w szachy, gdy pierwszymi ściegi Wtem błyskawica nocna zamigoce: Śmiertelna złowi króla twego matnia, Sucha w ogrodzie zaszeleszczy grusza Pomyślisz sobie: tak stały szeregi, I puszczyk z jękiem w okno załopoce... Gdy się skończyła nasza gra ostatnia. Pomyślisz sobie, że to moja dusza. Czy to na balu w chwilach odpoczynku Tak w każdym miejscu i o każdej dobie Siędziesz, nim muzyk tańce zapowiedział, Obaczysz próżne miejsce przy kominku, Pomyślisz sobie: on tam ze mną siedział.

9 ,,Do M***” – sytuacja liryczna
Co zwróciło Twoją uwagę po przeczytaniu tego wiersza? Jakie uczucie w nim dominuje? Jakimi słowami określiłbyś temat tego wiersza, wspomnienie, wyrzut a może właściwie wyznanie? Zacznijmy od bohaterów. Podmiot liryczny utworu wypowiada się w swoim własnym imieniu (1 os., l.poj.) – ,,posłucham”, ,,będę”, ,,gdziem płakał”, ,,bom zostawił” – mamy więc do czynienia z liryką bezpośrednią. Kim jest podmiot liryczny? Z pewnością jest to zakochany, nieszczęśliwy mężczyzna, który został oddzielony od obiektu swoich uczuć. Wiersz ma formę nietypowego (istniejącego tylko w wyobraźni mężczyzny) ,,dialogu” z ukochaną. Co prawda, podmiot liryczny wypowiada monolog, ale jest on skierowany do konkretnej osoby. Wydaje się, że naprawdę rozmawia z kimś, kto stoi tuż obok i reaguje na jego słowa. Zwróć uwagę na powtórzony trzykrotnie rozkaz: ,,Precz z moich oczu!... posłucham od razu, / Precz z mego serca!... i serce posłucha, Precz z mej pamięci!... nie tego rozkazu / Moja i twoja pamięć nie posłucha.”

10 Wydaje się, że to właśnie kobieta postanowiła zakończyć nieszczęśliwy związek. On również zgadza się na ,,wyrzucenie” jej z serca, pozostaje jednak pamięć przeszłych wydarzeń. Wspomnienia nie da się ,,zabić”, pomimo upływającego czasu i dzielącej zakochanych odległości. Podmiot liryczny wierzy, że przeszłe wydarzenia zostawiły swój niezatarty ślad w każdym z miejsc, które było świadkiem narodzin uczucia. Trzecia strofa wiersza jest prawdziwym wyznaniem miłości trwałej i niezniszczalnej: ,,Na każdym miejscu i o każdej dobie, Gdziem z tobą płakał, gdziem się z tobą bawił, Wszędzie i zawsze będę ja przy tobie, Bom wszędzie cząstkę mej duszy zostawił.” To samo wyznanie zostało powtórzone w ostatniej zwrotce, podkreślając dobitnie przekaz utworu. Pierwsze trzy zwrotki opisują stan podmiotu lirycznego, po ucieczce od ukochanej. Kolejne przywołują wspomnienia wspólnie spędzonych chwil. Mężczyzna zastanawia się w jaki sposób ukochaną dotknęła ich rozłąka, czy pamięta? czy wciąż kocha?

11 Kolejno następujące po sobie obrazy
poetyckie łączą wspomnienia przeszłości (wspólne zabawy) i domysły na temat teraźniejszego życia ukochanej: ,,Czy zadumana w samotnej komorze Do arfy zbliżysz nieumyślną rękę, Przypomnisz sobie: właśnie o tej porze Śpiewałam jemu tę samę piosenkę.” dźwięk harfy ma przypomnieć ukochanej śpiewaną niegdyś piosenkę, układ figur na szachownicy przywoła wspomnienie wspólnej gry, puste miejsce przy kominku wprawi w zadumę podczas hucznego balu, a może wspomnienie zostanie obudzone podczas lektury romansu, gdy czytająca zauważy podobieństwo do dziejów nieszczęśliwych bohaterów? nawet nocny głos puszczyka może obudzić smutek za tym, co na zawsze zostało utracone. Con Amore (XIX w.), Edmund Blair Leighton Źródło ilustracji:

12 Budowa wiersza. Każda ze strof ,,wspomnieniowych” ma podobną budowę, powtarzającą te same zwroty: opis sytuacji, nagła myśl ukochanej i jej domniemana reakcja, kończąca zwrotkę puentą: ,,tak stały szeregi, gdy się skończyła nasza gra ostatnia”, ,,on tam ze mną siedział”, ,,ach! to nasze dzieje”. W wierszu zwracają uwagę liczne powtórzenia, pojedynczych wyrazów (precz, czym, tym, gdziem, pomyślisz) albo całych fraz. Utwór posiada także wyraźnie słyszalny rym (układ krzyżowy – a b a b) i rytm, wyznaczony przez jednakową ilość sylab w wersie (sprawdź i policz!), przypomina więc w pewnym stopniu piosenkę. Powtórzenie – środek stylistyczny, polegający na dwukrotnym lub wielokrotnym użyciu tego samego elementu językowego (głoska, wyraz, zdanie). Uwaga: elementem powtarzającym się w utworze może być także podobny schemat budowy tekstu – wers, strofa, składnia – posługujemy się wtedy pojęciem paralelizmu.

13 ,,Wszędzie i zawsze będę ja przy tobie,
Rytm, rym, dialogizacja, powtórzenia – wszystkie te elementy dodają ekspresji wypowiedzi podmiotu lirycznego. Jego uczucia wydają się autentyczne, gorące, wciąż żywe i obecne w jego pamięci. ,,Do M***” to jeden z najpiękniejszych liryków miłosnych Mickiewicza, realizujący założenia romantycznej, nieszczęśliwej miłości. Jest to wyraz głębokiej tęsknoty i przekonania o ,,braterstwie pokrewnych dusz”, zamknięty klamrą prostego wyznania dozgonnej pamięci: ,,Wszędzie i zawsze będę ja przy tobie, Bom wszędzie cząstkę mej duszy zostawił.”

14 Maria Pawlikowska-Jasnorzewska
Pisanie o skomplikowanych uczuciach nie zawsze wymaga skomplikowanej formy. O talencie poety świadczy czasem umiejętność zwięzłego i trafnego ujmowania przekazu swych wierszy. Takimi dziełami zasłynęła Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, utalentowana poetka tworząca w okresie dwudziestolecia międzywojennego (pocz. XX w.). Wszechstronnie wykształcona, pochodząca ze znanej rodziny Kossaków wydała kilkanaście tomików poezji, pierwszy z nich ,,Niebieskie migdały” (1922 r.), zwrócił uwagę odważną tematyką i nowatorskim podejściem. Krótko, zwięźle, błyskotliwie – czy da się tak pisać o miłości? Sprawdź. ,,Miłość” Nie widziałam cię już od miesiąca. I nic. Jestem może bledsza, trochę śpiąca, trochę bardziej milcząca, lecz widać można żyć bez powietrza!

15 Jest w ogrodzie raz ciemniej, raz jaśniej.
,,Ogród” Gdy wiosna zaświta, Jest w ogrodzie raz ciemniej, raz jaśniej. Wciąż coś zakwita, przekwita. Wczoraj kwitło moje serce. Dziś jaśmin. ,,Listy” Do pieca, miłosny zeszycie! Do pieca, listy – stos cały! A żeście z ognia powstały, więc w ogień się obrócicie! Oblubienica ( ), Dante Gabriel Rossetti, Tate Britain Londyn

16 Tym razem podmiot liryczny (zakochana kobieta) jest ,,oszczędny” w swoich wyznaniach. Każe się raczej domyślać, sugeruje coś, ,,ukrywa się” za opisywaną sytuacją: ,,jestem może bledsza, trochę śpiąca”, ,,jest w ogrodzie raz ciemniej, raz jaśniej” po to, by w ostatnim wersie zabłysnąć puentą i odkryć przed czytelnikiem sens całego utworu. Znajdź te wersy i zauważ, że puenta nie jest tym samym co morał (związany np. z bajką). ,,Puenta, pointa (franc. pointe = szpic, ostrze) – wyraziste zamknięcie wypowiedzi, m.in. literackiej, jakimś niespodziewanym efektem znaczeniowym i stylistycznym: trafnym konceptem, odwróceniem oczekiwanego zakończenia, paradoksem, zaskakującym dowcipem, nagłym zwrotem w rozumowaniu lub w biegu zdarzeń (…).” (Podręczny słownik terminów literackich, red. J.Sławiński, Warszawa 1996)

17 Wracając do uczuć… Siłą tego typu liryki miłosnej, jest paradoksalnie – unikanie bezpośredniego mówienia o miłości. Podmiot liryczny pierwszego utworu (,,Miłość”) opisuje rozstanie kobiety z bliską osobą, ,,nie widziałam cię” i pozornie ,,nic” się nie dzieje, więc skąd ten żal i niepokój? Dopiero finałowe wyjaśnienie ,,widać można żyć bez powietrza” odkrywa głębię uczucia. W kolejnym (,,Ogród”) przeżycia wewnętrzne bohaterki odbijają się na tle budzącej się przyrody. I tym razem wystarczyło jedno porównanie, jedna przenośnia ukazująca przemijalność uczucia – ,,wczoraj kwitło moje serce. Dziś jaśmin” – by pozostałe wersy nabrały znaczenia. Z kolei krótki, ekspresyjny wiersz o palonych miłosnych listach obraca się wokół znanego sformułowania – ,,z prochu powstałeś i w proch się obrócisz”– oczywiście w odpowiednio przekształconej przez poetkę formie. Całość doprawiona jest szczyptą humoru, czasem ledwie wyczuwalnej ironii. Jak widać, o miłości można pisać lekko i przyjemnie, a przy tym wciąż przekonująco.

18 Zbigniew Herbert – ,,Dwie krople”
Co zrobić, gdy miłość poddawana jest próbie? jak zachować się wobec prób ,,ostatecznych” – cierpienia, wojny i śmierci? O tym pisze Zbigniew Herbert w przejmującym wierszu p.t. ,,Dwie krople” Zbigniew Herbert – ,,Dwie krople” Lasy płonęły - a oni na szyjach splatali ręce Jak bukiety róż ludzie zbiegali do schronów - on mówił że żona ma włosy w których się można ukryć

19 okryci jednym kocem szeptali słowa bezwstydne litanię zakochanych Gdy było bardzo źle skakali w oczy naprzeciw i zamykali je mocno tak mocno że nie poczuli ognia który dochodził do rzęs do końca byli mężni do końca byli wierni do końca byli podobni jak dwie krople zatrzymane na skraju twarzy

20 ,,on mówił że żona ma włosy / w których się można ukryć”
Tym razem podmiot liryczny relacjonuje historię dwojga kochanków. Jest świadkiem sytuacji, nie wypowiada się bezpośrednio w swoim imieniu, mamy więc do czynienia z liryką pośrednią. Na pewno zwróciłeś uwagę na bohaterów wiersza. Nie wiemy kim byli, nie znamy ich imion ani szczegółów dotyczących ich życia (i prawdopodobnie śmierci). Ważne jest tylko uczucie łączące tych dwojga i sceneria, w jakiej przyszło im walczyć o przetrwanie. ,,Lasy płonęły”, ,,ludzie zbiegali do schronów”, ,,nie poczuli ognia który dochodził do rzęs” – tłem miłości bohaterów jest wojna. Autor podkreśla kontrast pomiędzy rosnącym zagrożeniem a więzią, dającą namiastkę bezpieczeństwa:  ,,on mówił że żona ma włosy / w których się można ukryć” Miłość to azyl dwojga ludzi, jest krucha i delikatna jak ,,bukiety róż”. Nie ocali życia, ale do końca będzie dawać nadzieję. Ostatnia strofa wiersza to piękny hymn na cześć ludzkiej miłości, wiernej i niepokonanej: ,,do końca byli podobni / jak dwie krople / zatrzymane na skraju twarzy”

21 podział na 6 nieregularnych strof (wiersz nieregularny, wolny),
Budowa utworu: podział na 6 nieregularnych strof (wiersz nieregularny, wolny), wiersz biały, czyli pozbawiony rymów, strofy wyznaczają podział tematyczny utworu, środki stylistyczne: porównania (,,na szyjach splatali ręce jak bukiety róż”), epitety (,,słowa bezwstydne”), metafory (,,skakali w oczy naprzeciw”), powtórzenia (,,do końca”), budowa utworu – oszczędna, przejrzysta – wzmacnia jego przekaz, porównanie zawarte w ostatnich trzech wersach wiersza: ,,do końca byli podobni / jak dwie krople / zatrzymane na skraju twarzy”. To już ostatni z omawianych utworów. Jak widzisz tematyka miłości to niekończące się źródło poetyckiej inspiracji. Mam nadzieję, że podana interpretacja pomogła Ci w zrozumieniu przesłania wybranych wierszy. A przecież to zaledwie maleńki ułamek wielkiego zbioru polskiej liryki miłosnej. Zatem – czytaj, szukaj i odkrywaj, starając się samodzielnie docierać do sensu poznawanych wierszy. Zapewniam: warto!