Przestępczość z użyciem przemocy oraz przestępczość pospolita

Prezentacja na temat: "Przestępczość z użyciem przemocy oraz przestępczość pospolita"— Zapis prezentacji:

1 Przestępczość z użyciem przemocy oraz przestępczość pospolita
i sposoby zapobiegania im… P_W01: Student potrafi wykazać się znajomością pojęć (terminów) służących opisowi zjawiska przestępczości P_W02: Student potrafi zdefiniować wybrane pojęcia służące opisowi metodyki zwalczania zjawiska przestępczości Z wykorzystaniem danych i wyjaśnień zawartych w Raporcie MSW/KGP o stanie bezpieczeństwa za rok 2012

2 Pojęcie przemocy Wg Słownika języka polskiego przemoc (prze-moc) to:
siła przeważająca czyjąś siłę, fizyczna przewaga nad kimś; czyny bezprawne, dokonywane z użyciem siły gwałt Pyt.: Czy siła fizyczna jest wyróżnikiem przemocy?

3 Pojęcie przemocy Ujęcie wąskie
Zakłada ono użycie przez sprawcę siły fizycznej; oznacza to wysiłek mięśni, posłużenie się „naturalnymi” środkami posiadanymi przez człowieka lub użycie przedmiotów jako wsparcia siły mięśni Ujęcie szerokie W tym przypadku chodzi także o oddziaływanie na psychikę, również groźbę użycia siły fizycznej, nawet zachowania niezwiązane wprost z pojęciem siły (np. informacje przekazywane więźniowi za pośrednictwem strażnika…- zob. przypadki samobójstw/sprawa Olewnika)

4 Przemoc: sens kryminologiczny i prawnokarny
Przemoc w sensie kryminologicznym oznacza „rzeczywiste użycie siły fizycznej wobec człowieka lub groźbę jej użycia, jeśli zamiar sprawcy obejmuje spowodowanie szkód fizycznych w postaci śmierci lub uszkodzenia ciała, bez względu na to, czy działanie sprawcy stanowiło cel sam w sobie, czy też miało charakter instrumentalny”. Przemoc w sensie prawnokarnym ma szerszy zakres: w tym znaczeniu już zagrzewanie do walki oznacza np. współudział w bójce. Zob. też art. 350 k.k.: / Błachut, Gaberle, Krajewski.../

5 Co to Przestępstwa z użyciem przemocy?
Przestępstwa, które w zespole swoich ustawowych znamion zawierają jedno z następujących: „przemoc” np. przestępstwo zgwałcenia, art. 197 § 1 k.k.: „Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego...”; „uderzanie” np. naruszenie nietykalności cielesnej, art. 351 k.k., „Żołnierz, który uderza podwładnego lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną...”

6 Przestępstwa z użyciem przemocy
„czynna napaść” np. czynna napaść na prezydenta RP, art. 135 § 1 k.k.: „Kto dopuszcza się czynnej napaści na Prezydenta RP...”; np. czynna napaść żołnierza, art. 345 § 1 k.k.: „Żołnierz, który dopuszcza się czynnej napaści na przełożonego...”) „znęcanie się fizycznie” np. przestępstwo znęcania się, art. 207 § 1 k.k.: „Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną (…) pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny...”

7 Przestępstwa z użyciem przemocy
Przestępstwami z użyciem przemocy są też takie, które w zespole ustawowych znamion nie zawierają żadnego z wyżej wymienionych: np. zabójstwo, np. udział w bójce lub pobiciu Fot. Supernowosci24.pl; Fakt.pl

8 Zabójstwo - art. 148 k.k. § 1. Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności. § 2. Kto zabija człowieka: 1) ze szczególnym okrucieństwem, 2) w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem, 3) w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, 4) z użyciem materiałów wybuchowych, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności. § 3. Karze określonej w § 2 podlega, kto jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie skazany za zabójstwo oraz sprawca zabójstwa funkcjonariusza publicznego popełnionego podczas lub w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych związanych z ochroną bezpieczeństwa ludzi lub ochroną bezpieczeństwa lub porządku publicznego. § 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

9 Zabójstwa – przestępstwa stwierdzone, w tym usiłowania

10 Kategorie miejsc, w których najczęściej dochodziło do zabójstw
W roku 2012 wśród odnotowanych zabójstw: 223 popełniono w budynku wielorodzinnym (38,3%), tj. w mieszkaniu 143 w budynku samodzielnym (24,6%), czyli głównie w domu 57 na ulicy (9,8%), 12 w parku, na skwerze (2,1%), 10 w lesie (1,7%), 8 na polu, łące (1,4%), 7 w barze, restauracji (1,2%), 7 w ogrodzie działkowym, altanie (1,2%), 6 w komórce, piwnicy, strychu (1%), 5 na parkingu (poniżej 1%), 58 w innym miejscu (10%).

11 Motywy zabójstw Sprawcy popełnionych w Polsce w 2012 roku zabójstw (w tym usiłowania) kierowali się następującymi motywami: 200 — motyw „inny”, np. chuligański, z zazdrości (w roku 2011: 194), 168 — motyw nieporozumień rodzinnych (198), 142 — motyw nieustalony (194), 57 — motyw rabunkowy (61), 8 — na zlecenie (1), 7 — motyw seksualny (14).

12

13 Bójki i pobicia Art. 158 k.k. § 1. Kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo nastąpienie skutku określonego w art. 156 § 1 lub w art. 157 § 1, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. § 2. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. § 3. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest śmierć człowieka, sprawca podlega karz pozbawienia wolności od roku do lat 10. Art. 159 k.k. Kto, biorąc udział w bójce lub pobiciu człowieka, używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

14 Bójki i pobicia

15 Kategorie miejsc, w których najczęściej dochodziło do bójek lub pobić
W 2012 r. wśród odnotowanych przestępstw udziału w bójce lub pobiciu: 4660 miało miejsce na ulicy (40,8%), 1533 w szkole podstawowej lub gimnazjum (13,4%), 685 w budynku wielorodzinnym (6%), 543 w barze, restauracji, pubie (4,8%), 292 w budynku samodzielnym (2,6%), 235 na boisku (2%), 202 w parku, na skwerze (1,8%), 183 na parkingu (1,6%), 142 na drodze, autostradzie (1,2%), 125 w domu dziecka (1,1%), 113 na przystanku komunikacyjnym (1%) 105 w internacie, bursie (poniżej 1%), 1493 w innym miejscu (13,1%).

16

17 Przestępczość rozbójnicza
Art. 280 k.k. § 1. Kto kradnie, używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. § 2. Jeżeli sprawca rozboju posługuje się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym albo działa w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu lub wspólnie z inną osobą, która posługuje się taką bronią, przedmiotem, środkiem lub sposobem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. Art. 281 k.k. Kto, w celu utrzymania się w posiadaniu zabranej rzeczy, bezpośrednio po dokonaniu kradzieży, używa przemocy wobec osoby lub grozi natychmiastowym jej użyciem albo doprowadza człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Art. 282 k.k. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, przemocą, groźbą zamachu na życie lub zdrowie albo gwałtownego zamachu na mienie, doprowadza inną osobę do rozporządzenia mieniem własnym lub cudzym albo do zaprzestania działalności gospodarczej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

18 Przestępczość rozbójnicza

19 Kategorie miejsc, w których najczęściej dochodziło do przestępstw rozbójniczych
W roku 2012 wśród odnotowanych przestępstw rozbójniczych: 8152 popełniono na ulicy (33,2%), 7024 w szkole podstawowej lub gimnazjum (28,6%), 1766 w budynku wielorodzinnym (7,2%), 948 w sklepie, butiku (3,9%), 655 w budynku samodzielnym (2,7%), 495 w domu dziecka (2%), 369 w parku, na skwerze (1,5%), 339 w internacie, bursie (1,4%), 283 w centrum handlowym (1,2%), 223 na boisku (0,9%), 206 w banku, filii banku (0,8%), 205 na stacji paliw (0,8%), 1715 w innym miejscu, niewymienionym w katalogu (7%).

20

21 Przestępstwa z użyciem przemocy - Polska
Występują częściej na terenie miast niż wsi (np. rozbój, także udział w bójce lub pobiciu – o dominacji przestępstw „sztachetowych” nad innymi rozbójniczymi trzeba już zapomnieć) Sprawcy i ofiary to często ludzie o podobnych cechach społ.-demogr. (najczęściej – młodzi mężczyźni o niskim statusie społeczno-ekonom.) i podobnym stylu życia (lokale gastronomiczne, rozrywkowe, późna pora, alkohol, narkotyki)

22 Przestępstwa z użyciem przemocy - Polska
Sprawcę i ofiarę często łączą więzy towarzyskie lub rodzinne, pomiędzy sprawcą a ofiarą istnieją nieraz resentymenty o różnym podłożu; jest to widoczne w przypadku zabójstw, bójek i pobić, uszkodzeń ciała, przemocy w rodzinie, także, choć rzadziej, zabójstw i rozbojów na tle rabunkowym (obserwacja ofiary)...

23 Pospolita przestępczość kryminalna
Przestępczość pospolita to kategoria w dużej części pokrywająca się z przestępczością z użyciem przemocy, jednak nie w pełni... Nie jest to również kategoria prawnokarna; w Kodeksie karnym, w jego części szczegółowej i wojskowej, tworzą ją przestępstwa wchodzące w skład różnych kategorii... Przestępstwa pospolite to - wg Słownika języka polskiego i podanej w nim etymologii słowa pospolity: często zdarzające się, wszędzie spotykane, powszechnie występujące; tj. jakich wiele... (por. przestępczość „uliczna”, w rejonie blokowisk) Przestępstwami pospolitymi, które wzbudzają u ludzi stosunkowo największy i trwały lęk, są: kradzieże z włamaniami, napady i rozboje, bójki i pobicia, wandalizm

24 Zwalczanie zjawisk przestępczych/policja
Polską policję tworzą generalnie nast. piony: służba prewencji (zapobieganie) służba kryminalna (wykrywczość) logistyka (zasilanie finansowo-materiałowe) Prewencja kryminalna to ogół bezpośrednich działań instytucji państwowych, społecznych i obywateli, mających na celu uniemożliwienie lub utrudnienie podjęcia akcji przestępczej, poprawę bezpieczeństwa i jakości życia osób poprzez eliminowanie ich lęku przed staniem się ofiarami...

25 Zwalczanie zjawisk przestępczych - prewencja
Aktywność policji winna koncentrować się na: rozwoju form technicznego i fizycznego (osobowego) zabezpieczania mienia obywateli poprawie infrastruktury technicznej, służącej porządkowi prawnemu i wzrostowi bezpieczeństwa osobistego obywateli w miejscach publicznych edukacji dorosłych w zakresie samoobrony przed przestępczością oraz… edukacji i wychowaniu młodzieży na rzecz bezpieczeństwa.

26 Zwalczanie zjawisk przestępczych
Kradzieże z włamaniem (do samochodów, piwnic, budynków wielorodzinnych i jednorodzinnych, sklepów, butików, ogródków działkowych) Kradzieże cudzej rzeczy (na ulicach, na parkingach, w okolicach budynków mieszkalnych, z samochodów, w restauracjach/barach, w sklepach i centrach handlowych, na obszarze kolei) Jak temu zapobiegać?

27 Zwalczanie zjawisk przestępczych - prewencja
rozpoznanie [inwentaryzacja miejsc (mapa) zagrożeń] rozwijanie fizycznej (ludzie) i technicznej ochrony przydomowych parkingów, zabezpieczenia budynków mieszkalnych służba patrolowa także uczulanie i ostrzeganie klientów i właścicieli pojazdów (materiały prewencyjne, z finansową partycypacją właścicieli obiektów handlowych, gastronomicznych)

28 Zwalczanie zjawisk przestępczych - prewencja
W ramach zabezpieczania mienia ludności: grodzenie miejsc parkingowych tworzenie parkingów strzeżonych (lub okresowej/nocnej ochrony fizycznej) poprawa oświetlenia miejsc publicznych zabezpieczenie drzwi wejśc. do klatek i piwnic kampania na rzecz troski o wózki, rowery (niepozostawiania ich na klatkach schodowych, przed blokami) oraz „sąsiedzkiego czuwania”

29 Zwalczanie zjawisk przestępczych - prewencja
ustalanie miejsc gromadzenia się tzw. elementu chuligańskiego odpowiedzialnego za akty wandalizmu w blokach, na osiedlach wzmożone oddziaływanie policji na agresywnie zachowujące się grupy młodzieżowe, osób nietrzeźwych (bo to zbiorowości potenc. sprawców) organizowanie grupom młodzieży, wespół z innymi instytucjami, czasu wolnego inspirowanie zarządców miejsc i obiektów do budowy systemów ostrzegania przed kradzieżami, oddziaływanie prewencyjne za pomocą mediów

30 Zwalczanie zjawisk przestępczych
3. Rozboje oraz kradzieże rozbójnicze i wymuszenia (uliczne, z udziałem osób pod wpływem alkoholu, w placówkach oświat.) 4. Bójki i pobicia (uliczne, w lokalach gastronomicznych, w placówkach oświatowych, w rejonach blokowisk) Jak zapobiec tym przestępstwom?

31 Zwalczanie zjawisk przestępczych - prewencja
W obliczu ww. przestępstw należy stosować: wzrost represji wobec osób zakłócających porządek prawny w miejscach publicznych, zwł. nietrzeźwych (bo to potencjalni sprawcy i ofiary); a jak jest w rzeczywistości? edukację i wychowanie (działania te powinny zmierzać do kształtowania u uczniów: poczucia obowiązku przestrzegania prawa, umiejętności unikania zagrożeń stwarzających możliwość stania się ofiarą, poszanowania zasad współżycia społecznego, szacunku dla autorytetów) monitoring i fizyczną ochronę placówek (choćby wzmożone dyżury nauczycieli) patrole policji oraz straży miejskich i rozpoznanie!

32 Zwalczanie zjawisk przestępczych - prewencja
Poprawie bezpieczeństwa osobistego sprzyjają: instalowanie monitoringu i urządzeń ułatwiających szybki kontakt z policją (dziś także nr 112, ale…) oświetlenie miejsc publicznych mapy zagrożeń i ostrzeganie osób przed tymi miejscami ustalanie miejsc grupowania się elem. chuligańskiego, represyjne oddziaływanie i neutralizowanie go wpływanie na zarządców miejsc, w których ludzie tacy się grupują, aby neutralizowali występujące zagrożenia (zob. okolice sklepów, przysklepowe parkingi)

33 Zwalczanie zjawisk przestępczych
W wyniku kradzieży z włamaniem giną najczęściej: sprzęt komputerowy, RTV, nawigacyjny; pieniądze (banknoty i monety); rowery; biżuteria i zegarki; akcesoria motoryzacyjne Kradzież tzw. zwykła to głównie zabór: pieniędzy; telefonu komórkowego; samochodu (akcesoriów samochodowych), roweru; dokumentów tożsamości Celem kradzieży rozbójniczej i rozboju są: pieniądze i telefon komórkowy; sprzęt RTV i komputerowy; samochody (ciężarowe), dokumenty tożsamości, odzież…

34 Zwalczanie zjawisk przestępczych - prewencja
System znakowania przedmiotów o cechach trwałych System ewidencji takich przedmiotów Sieć osobowych źródeł informacji, zwłaszcza związanych ze środowiskami zajmującymi się daną przestępczością oraz z miejscami ich obrotu (giełdy, lombardy) Edukacja społeczeństwa i instruowanie go Ulotki i współpraca z mediami: porady, instrukcje

35 Ściganie Ściganie to ostateczność (z punktu widzenia interesu społ.); jest bowiem podejmowane wtedy, gdy przestępstwo zostało popełnione, krzywda wyrządzona! Obejmuje ono: szeroko rozumiane rozpoznanie (tworzenie, restrukturyzacja, rozwój sieci informatorów/współprac.) nadzór nad środowiskami przestępczymi (przynajmniej nieletnich, choć nie tylko) poszukiwanie osób ukrywających się przed wymiarem sprawiedliwości czynności na miejscu zdarzenia

36 Wiktymologia: źródłosłów, twórcy dyscypliny
Wiktymologia (z łac. victima – ofiara, z gr. logos – nauka) Hans von Hentig (Uwagi na temat interakcji między sprawcą a ofiarą, 1941 r.; Przestępca i jego ofiara, 1948) Henri Ellenberg (Psychologiczne stosunki między sprawcą a ofiarą, 1954) Beniamin Mendelsohn (Nowa dziedzina nauki biopsychospołecznej: wiktymologia, 1956) Emilio Viano (Victims and Society, 1976) 1979 r. – powołanie w Münster Światowego Towarzystwa Wiktymologii Od lat 80. Rada Europy (za ONZ) zaleca uwzględnianie rezultatów badań wiktymologicznych w ustawodawstwie karnym krajów członkowskich

37 Koncepcje wiktymologii – kryterium źródła pokrzywdzenia
Wiktymologia ogólna – nauka zajmująca się wszystkimi ofiarami występującymi w społeczeństwie, niezależnie od źródeł ich pokrzywdzenia (pod uwagę bierze się zarówno przestępstwa, jak i wojny, epidemie, alkoholizm, nierówności społeczne, wypadki przy pracy, kataklizmy przyrodnicze itp.) Nowa wiktymologia (zwana też wiktymologią pogwałceń praw człowieka) – zawężenie źródła pokrzywdzenia do ludzi i ich działań (nie są przedmiotem jej zainteresowań źródła pozaludzkie, uwzględnia natomiast nadużycia władzy) Wiktymologia kryminalna – jedna z subdyscyplin kryminologii (obok teologicznej, naturalnej, ekologicznej, indywidualnej, grup społ., społecznej) zajmująca się ofiarami przestępstw.

38 Definicja ofiary (W polskim systemie prawno-karnym występuje pojęcie „pokrzywdzonego” przestępstwem) Deklaracja podstawowych zasad wymiaru sprawiedliwości odnoszących się do ofiar przestępstw i nadużyć władzy: Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 40/34 z „Ofiara oznacza osobę, która, indywidualnie lub wspólnie z innymi osobami, poniosła szkodę, włączając w to uszczerbek fizyczny lub psychiczny, dolegliwość emocjonalną, stratę materialną lub znaczące naruszenie jej podstawowych praw, w rezultacie działań lub zaniechań stanowiących naruszenie przepisów prawa karnego będących w mocy na terenie Państw Członkowskich, włącznie z przepisami zakazującymi kryminalnego nadużycia władzy”.

39 Definicja ofiary Osobę można uznać „za ofiarę w rozumieniu tej Deklaracji niezależnie od tego, czy sprawca jest zidentyfikowany, zatrzymany, prowadzone jest przeciwko niemu postępowanie karne, czy jest skazany, i niezależnie od relacji rodzinnej pomiędzy sprawcą a ofiarą. (…) Postanowienia te „będą znajdowały zastosowanie wobec wszystkich, bez różnic wynikających z kryteriów (…) takich jak rasa, kolor skóry, płeć, wiek, język, religia, narodowość, przekonania polityczne lub inne, przekonania lub praktyki kulturowe, majątek, urodzenie lub status rodzinny, pochodzenie etniczne lub społeczne i niesprawność”. można mówić o ofierze jako: pojedynczym człowieku (jednostce); grupie, instytucji (zbiorze jednostek), także porządku moralnym, prawnym

40 Typy ofiar wg Beniamina Mendelsohna
Ofiara niewinna (np. ofiary z Kamienia Pomorskiego, z Łodzi - w wyniku wjechania w nie nietrzeźwych kierujących: autem i tramwajem) Ofiara własnej ignorancji (np. osoby przebywające w „niebezpiecznych” miejscach, przechadzające się po zmroku; pyt.: czy można uznać za taką ofiarę policjanta zasztyletowanego niegdyś na przystanku tramwajowym w Warszawie?) Ofiara winna w takim stopniu, jak sprawca (np. ci, którzy idą na „ustawki”) Ofiara bardziej winna niż sprawca (np. awanturnik na zabawie, dyskotece, inicjujący bójki, sytuacje konfliktowe) Ofiara wyłącznie winna przestępstwa (np. pirat drogowy, który ulegnie wypadkowi, złodziej prądu)

41 Typy ofiar wg Stephena Schafera
osoby, które nie pozostają w żadnym związku ze sprawcą, a sprawca wykorzystuje jedynie okazję, osoby, które ze sprawcą łączą stosunki współuzależnienia, np. rodzinne (przemoc domowa), osoby prowokujące, które swoim ubiorem, zachowaniem, niefrasobliwością przyczyniają się do przestępstwa, ofiary przyspieszające, często inicjatorzy zdarzeń przestępczych, osoby słabe biologicznie z uwagi na wiek, płeć, zdrowie, ofiary słabe społecznie, które traktowane są jako mniej wartościowe (łatwiej je poświęcić lub „nie żal” im dołożyć) ofiary samowiktymizacji (to osoby, które uprzednio były sprawcami przestępstwa i doświadczają naznaczenia; także naiwni, żądni łatwych zysków – np. nabywcy tombaku), ofiary polityczne.

42 Typy ofiar Ofiara potencjalna (Hans von Hentig),
Urodzona ofiara (Henri Ellenberg, Ezzal Fattah, Leszek Lernell) - ze wzgl. na cechy biologiczne, fizjologiczne, społeczne, psychologiczne, moralne; osoby o skłonnościach masochistycznych, znudzone życiem, z syndromem Abla, o predestynacji wiktymologicznej: prowokujące, fałszywe ofiary „Ofiara uciążliwa” (osoba nadmiernie się narzucająca, „nie dająca żyć”, np. szantażysta; sprawca nie widzi innego sposobu na pozbycie się problemu, jak eliminacja osobnika); „Ofiara niewygodna” (osoba mogąca pokrzyżować czyjeś plany: świadek czy współsprawca przestępstwa, wspólnik w interesach, małżonek nie godzący się na rozwód itp.) Pojęcie wiktymności (podatności): np. okradani w sklepach…

43 Ofiara a proces wiktymizacji
Zainteresowanie ofiarami przestępstw wypływa z przekonania, że ich związek ze sprawcami często nie jest przypadkowy Uważa się, że ryzyko zaistnienia przestępstwa to niejako wypadkowa skłonności potencjalnego sprawcy do jego popełnienia i wiktymologicznej podatności ofiary Przestępstwa bez ofiar – czyn zabroniony, nie krzywdzi nikogo A zatem: Zachowanie ofiary jest jedną ze zmiennych niezależnych determinujących decyzję sprawcy „Rozpoznanie” tej zmiennej pozwala zapobiegać wiktymizacji „Udział” ofiary w przestępstwie może wpłynąć na decyzje o kompensowaniu strat poniesionych przez ofiarę Zachowanie ofiary (przed, w trakcie, po popełnieniu przestępstwa) może też wpływać na karę wymierzaną sprawcy

44 Kontrowersje co do Roli ofiary

45 Fazy i rodzaje wiktymizacji
Wiktymizacja pierwotna: stawanie się ofiarą w wyniku przestępstwa/doznanie szkody (materialnej, fizycznej, psychicznej) wiktymizacja bezpośrednia (dotyczy ofiary przestępstwa) wiktymizacja pośrednia (dotyczy osób bliskich ofiary oraz osób pokrzywdzonych w sytuacji zagrożenia przestępstwem lub zapobiegania mu) Wiktymizacja wtórna: doznanie dodatkowych (nowych) szkód, krzywd w wyniku reakcji społecznej (niezinstytucjonalizowanej, ale też zinstytucjonalizowanej, np. z udziałem organów ścigania, mediów – vide casus Nataschy Kampusch)

46 Czynniki ryzyka wiktymogennego/ryzyko wiktymizacji
czynniki przestrzenne (urbanistyczno-architektoniczne; rodzaj zabudowy, rozplanowanie jej składników, oświetlenie lub jego brak, systemy kontroli formalnej i nieformalnej) czynniki związane z charakterystyką fizyczną, psychiczną (np. upośledzeniem) i społeczną jednostki czynniki sytuacyjne (związane ze stylem życia mieszkańców, sposobem ich codziennego funkcjonowania): odsłonięcie celu (widoczność, dostępność); strzeżenie celu (zabezpieczenie); atrakcyjność (materialna lub symboliczna); bliskość [azylu] – dystans pomiędzy miejscem występowania celu a obszarem zaludnienia dającym „schronienie” sprawcy, ale też potencjalnej ofierze

47 Zmienne zwiększające i zmniejszające ryzyko wiktymizacji (badania w 14 krajach)
Stopień ryzyka wiktymogennego zwiększają: wiek poniżej 30. roku życia wysoki status społeczno-ekonomiczny miejsce zamieszkania – duże miasto (powyżej 100 tys.) „wyjściowy” styl życia przynależność do grup mniejszościowych Stopień ryzyka wiktymogennego zmniejszają: wiek powyżej 55 lat niski status społeczno-ekonomiczny zamieszkiwanie w małym mieście domatorski styl życia

48 Problematyka kary pozbawienia wolności
Wg kodeksu karnego (art. 32) karami są: grzywna (wymierzana w tzw. stawkach dziennych, których wielokrotność to 10 do 540, nie niższych niż 10 zł i nie wyższych niż 2 tys. zł) ograniczenie wolności (od miesiąca do 12 mies. + nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne: 20 – 40 godzin miesięcznie, lub potrącanie na cele społeczne 10 – 25 proc. wynagrodzenia) pozbawienie wolności (od miesiąca do 15 lat) 25 lat pozbawienia wolności dożywotnie pozbawienie wolności

49 Problematyka kary pozbawienia wolności
Zasadność kary pozbawienia wolności jako powszechnego sposobu reagowania na przestępstwo jest podważana. wskazuje się na niemożliwość efektywnego przywracania sprawcy społeczeństwu (resocjalizacji) w izolacji od tego społeczeństwa przywołuje się negatywny wpływ izolacji penitencjarnej na psychikę człowieka (na zaspokajanie jego potrzeb; stąd podkultura, „drugie życie więzienia”)

50 Problematyka kary pozbawienia wolności
Techniki radzenia sobie z dolegliwościami więzienia jako izolacji przymusowej (kryteria akceptacji porządku i sposobów ich realizacji – porównaj z rodzajami dewiacji wskazanymi przez Roberta K. Mertona): zadomowienie (typowe dla recydywistów): konwersja (konformizm); zimna kalkulacja (niby-rytualizm) wycofanie (odcięcie od otoczenia, zwrot ku sobie) hamowanie (odcięcie się, dewaluacja przeszłości) fiksacja (utrwalenie pewnych sposobów zachowania) bunt (tu: przynależność do podkultury więziennej)

51 Problematyka kary pozbawienia wolności
Pojęcie prizonizacji (twórcą Donald Clemmer, The prison community), czyli asymilacji kultury więziennej, zwłaszcza nieformalnych norm subkultury (zespołu symboli i wartości określających odrębność danej grupy od innych) więziennej Prizonizacja jest konsekwencją uczenia się specyficznych dla środowiska więźniów: postaw (w konsekwencji zachowań) zwyczajów Sprzyja jej: recydywa, czas osadzenia, osobowość, związki ze światem zewn., akceptacja świata wewn.

52 Problematyka kary pozbawienia wolności
Funkcje prizonizacji: psychologiczna - łagodzi dolegliwości więzienia (bo oswaja z nim, daje poczucie bezpieczeństwa) socjolologiczna - jest przejawem integracji ze strukturami nieformalnymi, działającymi na obrzeżach powszechnie obowiązującego systemu aksjonormatywnego, tym samym może prowadzić do akceptacji przestępczości przez utrwalanie norm i wzorów zachowań nagannych…

53 Psychiczne następstwa izolacji więziennej
Stygmatyzacja: naznaczenie skazanego jako przestępcy (wyrok, osadzenie w zakładzie karnym) Standaryzacja: unifikacja, ujednolicenie skazanych - ubiór, posiadane przedmioty, harmonogram dnia, zasady poruszania się, widzenia (swoiste „odczłowieczenie” – zob. depersonalizacja) Degradacja (poniżanie, manipulowanie, naruszanie godności skazanych) Depersonalizacja (subiektywne odczucie, ale i zamierzone oddziaływanie oraz zmiana osobowości) Zob. pojęcie instytucji totalnej Ervinga Goffmana

54 Instytucja totalna Instytucja totalna wg Ervinga Goffmana
Organizacja, która dla pewnej zbiorowości (grupy) jest miejscem długotrwałego odizolowania od społeczeństwa i pełnego podporządkowania rygorom regulującym wszystkie czynności życiowe „podopiecznych” Przykłady: więzienia, szpitale psychiatryczne, sierocińce, klasztory, garnizony wojskowe itp.

55 Instytucja totalna Pytanie zasadnicze: czy człowiek izolowany może zostać przygotowany/przywrócony do życia na wolności? Badania dowodzą destruktywnego wpływu izolacji na psychikę człowieka: wiele jego potrzeb, jako jednostki, jest stale niezaspokajanych, przeszkadza w wytworzeniu nawyków niezbędnych do życia w innych warunkach. 55

56 Cechy instytucji totalnych wg Ervinga Goffmana
Instytucja totalna Cechy instytucji totalnych wg Ervinga Goffmana życie w grupie (wszystkie czynności codzienne odbywają się w grupie złożonej z tych samych osób) „dwuczłonowa struktura” (wyraźny podział na tych, którzy rządzą, i tych, którzy im podlegają, bez możliwości wpływania na warunki funkcjonowania; ta dychotomia i stosowane mechanizmy sprawiają, że strony postrzegają się negatywnie) Zob. eksperyment Ph. Zimbardo w Stanford Univ. Kontrola środków (generalnie kontrola informacji dotyczących więźnia, pacjenta, ale i instytucji) Ograniczenie ruchliwości (poruszanie się poza wyznaczoną strefą jest zabronione; życie toczy się w niewielkiej przestrzeni) UWAGA na konflikt pomiędzy celami: sprawnego zarządzania i resocjalizacji 56

57 „Skazani na Shawshank”
Instytucja totalna W instytucjach totalnych jednolite postępowanie z podopiecznymi ułatwiają następujące mechanizmy: Obnażanie (stripping, pozbawianie tożsamości) chodzi o obnażanie szerzej rozumiane, o pozbawienie wszystkiego, co stanowiło o dotychczasowej tożsamości człowieka ubiór imię/nazwisko (numer) prawo dopytywania o najintymniejsze sfery życia konieczność zwracania się z prośbą o pozwolenie wykonania elementarnej czynności „Skazani na Shawshank” Tim Robbins i Morgan Freeman

58 Problem resocjalizacji
Resocjalizacja to proces zindywidualizowanego oddziaływania, którego celem jest przynajmniej jurydyczna poprawa przestępcy to cel minimum, którego osiągnięcie pozwala sprawcy po wyjściu z więzienia funkcjonować w zgodzie z obowiązującymi normami prawnymi cel maksimum – sprawca, po wyjściu z zakładu karnego, respektuje nie tylko normy prawne, ale też moralne

59 Podkultura więzienna To rodzaj podkultury dewiacyjnej (cechującej się brakiem lub małym respektem dla wartości i norm uważanych poza więzieniem za pożądane), utrudniającej proces resocjalizacji i stanowiącej kontrpropozycję dla zasad instytucji penitencjarnej Obejmuje (jak każda kultura): wartości, normy, wzory zachowania, sposoby komunikowania Ma charakter hierarchiczny i niejawny Zwana jest także „drugim życiem więziennym” lub „grypserą” (od języka tej podkultury)

60 Podkultura więzienna - funkcje
Zaspokajanie potrzeb więźniów: bezpieczeństwa (chroni przed agresją więźniów i daje poczucie ochrony przed naciskami personelu więziennego) stymulacji (urozmaica życie, dostarcza bodźców) seksualnej (akceptuje przemoc seksualną) agresji (zwłaszcza wobec więźniów spoza subkultury) przynależności grupowej (w zastępstwie grup z wolności) odrębności (podział na swoich i nie-swoich) uznania i aprobaty poczucia własnej wartości posiadania (akceptuje i ułatwia przemyt dóbr, umożliwia integrującą praktykę dzielenia się) wiedzy i zrozumienia (oswojenia i komunikacji)

61 Przejawy subkultury więziennej
Nieformalny kodeks postępowania więźniów jawna opozycja do systemu więziennego promowanie siły fizycznej (i jej stosowanie) odwagi i przestępczego stylu życia, agresja zwalczanie osób nienależących do subkultury wykorzystywanie więźniów spoza podkultury solidarność grupowa Podległość hierarchiczna Zasady komunikowania się (grypsera) Zachowania samoagresywne Tatuaż

62 Przeciwdziałanie podkulturze więziennej
Subkultura więzienna: utrudnia resocjalizację ma wpływ kryminogenny Można jej przeciwdziałać: zmniejszając przeludnienie rozpoznając i klasyfikując skazanych podnosząc kwalifikacje personelu urozmaicając formy aktywności więźniów tworząc większy zestaw środków szczególnoprewencyjnych, umożliwiających indywidualne podejście do sprawców (warunkowe nieorzekanie kar, częściowe lub całkowite wstrzymanie ich wykonywania - na próbę, nałożenie obowiązków, nadzór kuratora, elektroniczne „obrączki” itp.: zob. abolicjonizm, diversion)

63 Przestępczość powrotna - teorie
pozytywistyczne antynaturalistyczne pochodzenie z niskich warstw społecznych niekorzystne warunki wychowawcze w domu rodzinnym (rozpad rodziny, negatywne wzorce postępowania) niepowodzenia szkolne nadużywanie alkoholu naznaczenie wynikające z popełnienia przestępstwa i/lub skazania za nie odrzucone, często nie znajdują akceptacji w zbiorowości innej niż przestępcza stąd aktywność przestępcza

64 Przestępczość powrotna - teorie
pozytywistyczne antynaturalistyczne wobec sprawcy zastosowano niewłaściwe (nieskuteczne) środki karne i/lub Pozostawiono go w kryminogennym środowisku społecznym naznaczenie przyciąga uwagę agend kontroli społecznej i powoduje, że osoby skazane znajdują się pod szczególną kontrolą łatwiej zatem wychwycić ponowne popełnienie przez nie przestępstwa, po czym skazać

65 Przestępczość powrotna - teorie
pozytywistyczne antynaturalistyczne kara pozbawienia wolności uważana jest za bezskuteczną postuluje się ograniczenie jej stosowania, zwłaszcza w przypadku młodocianych, i położenie nacisku na efektywną resocjalizację kara pozbawienia wolności wręcz sprzyja ponownemu popełnianiu przestępstw po odbyciu kary powrót do „zdrowego” układu społecznego bywa niemożliwy to zwiększa prawdopodobieństwo powrotu do przestępczości