Psychologia społeczna – człowiek i społeczeństwo

Psychologia społeczna – człowiek i społeczeństwo
Podstawy psychologii Psychologia społeczna – człowiek i społeczeństwo Dr Adam Klasik

Konformizm

Konformizm – uleganie grupie i autorytetom
Konformizm jest jednym z najlepiej zbadanych zjawisk społecznych, definiowanym jako zmiana w zachowaniu spowodowana rzeczywistym lub wyimaginowanym wpływem innych ludzi. Najbardziej spektakularne przejawy konformizmu to uleganie autorytetom i uleganie grupie. Mechanizmy, o których mowa zostały potwierdzone licznymi badaniami, z których najbardziej znane to eksperymenty Salomona Ascha oraz Stanleya Milgrama.

Milgram przystąpił do pracy nad uleganiem autorytetom inspirowany zeznaniami niemieckich oprawców, którzy podczas II wojny światowej wymordowali miliony niewinnych ludzi. Pytani, dlaczego to robili, odpowiadali, że wypełniali jedynie polecenia swoich przełożonych i wodza narodu. Mieli czyste sumienie, wcale nie czuli się odpowiedzialni za rzeź, której byli sprawcami. Niektóre źródła donoszą, że Milgram zastanawiał się nawet, czy Niemcy nie posiadają jakichś narodowych cech predysponujących do zachowań agresywnych – przecież to oni wywołali dwie światowe wojny.

Przyjmując takie założenie, Milgram chciał prowadzić swoje badania dwuetapowo. Pierwszy miał się odbyć w Stanach Zjednoczonych, drugi w Niemczech. Milgram spodziewał się istotnych różnic miedzy wynikami uzyskanymi w obu krajach na korzyść Amerykanów. Przewidywał – wsparty zresztą opiniami znanych psychiatrów, iż nie więcej niż 2% badanych będzie kontynuowało procedurę do końca. Po zakończeniu eksperymentów na terenie Ameryki Milgram zrezygnował z dalszych prób i nigdy nie przeprowadził ich w Niemczech. Wyniki, które uzyskał zaskoczyły wszystkich.

Milgram skonstruował laboratorium badawcze i zaprosił do współpracy zupełnie przypadkowych ludzi. Jednym losowo przydzielono rolę nauczyciela inni zostali uczniami. Zadaniem ucznia było wyuczenie się par słów, zadaniem nauczyciela - odpytanie ucznia. Kiedy odpowiedź nie została udzielona lub zawierała błędy, uczeń był karany uderzeniami prądu. Do ich wymierzania użyto urządzenia zawierającego 30 przycisków od 0 do 450 volt. Nad odpowiednimi przyciskami umieszczono napisy: „nieznaczny szok”, „niebezpieczeństwo”, „ciężki szok” oraz „uderzenie śmiertelne”.

Nauczyciel był pouczony, iż każdorazowo po pojawieniu się błędu musi aplikować coraz silniejsze uderzenia. Eksperyment przeprowadzano w dwóch pomieszczeniach: w jednym znajdował się nauczyciel i eksperymentator, w drugim miał znajdować się uczeń. Uczestnicy badania nie widzieli się, lecz mogli się słyszeć. W miarą trwania badania uczeń popełniający kolejne błędy zaczynał skarżyć się na swoją sytuację. Wydawał oznaki bólu, krzyczał, że ma tego dosyć, domagał się przerwania badania, prosił, żeby go wypuścić.

Kiedy nauczyciel wahał się przed aplikowaniem kolejnego uderzenia, eksperymentator przypominał, że kontynuowanie procedury jest absolutnie konieczne. Ulegając wpływowi autorytetu, mimo wyraźnych próśb „uczniów” oraz mając pełną świadomość zagrożenia, jakie niesie naciskanie kolejnych klawiszów, aż 65% badanych kontynuowało procedurę do końca. Milgram tak opisuje zachowania jednego z badanych: „Dojrzały, początkowo zrównoważony przedsiębiorca wszedł – z pewnością siebie i uśmiechem na ustach do laboratorium. W ciągu 20 minut obrócony został w trzęsący się i jąkający wrak człowieka” (Wojciszke, 2002).

Badanie Milgrama zainspirowało wiele innych pomiarów, w których jednoznacznie wykazano uleganie autorytetom. Ustalono, że pewne elementy sprzyjają poddawaniu się poleceń wydawanych przez osoby, które gotowi jesteśmy uznać za autorytety.

Konformizm przejawia się nie tylko w uległości wobec grupy. Dowodów na istnienie tego zjawisko dostarczył między innymi niezwykle pomysłowy eksperyment Salomona Ascha. Pokazywał on grupie badanych planszę z trzema odcinkami A, B i C. Następnie prosił, aby wskazali, która liniajest tej samej długości, co odcinek X. Proszę, dokonaj wyboru

B X C A

Tak też początkowo myśleli uczestnicy eksperymentu Ascha. Do czasu. Kiedy wśród kilku badanych pojawiał się pomocnik eksperymentatora i mówił, że X jest tej samej długości co A, na twarzach pozostałych osób pojawiał się uśmiech niedowierzania. Nadal trwali przy swoich opiniach. Do czasu. Kiedy wśród uczestników badania był tylko jeden badany, a resztę stanowili pomocnicy sytuacja zmieniała się diametralnie. Pierwszy pomocnik wskazywał A, drugi, trzeci, czwarty i piąty także, aż przyszła kolej na badanego.

Jak myślisz, czy badany nadal trwał przy swoim zdaniu? Niestety, w większości przypadków – nie. Aż 76% badanych uległo presji grupy przynajmniej w jednej próbie i podano błędną odpowiedź.

Okazuje się, że ludzie ulegają naciskom grupy, dlatego że obawiają się odrzucenia, braku akceptacji, kompromitacji i opinii głupków. Ciekawe w badaniach Ascha było to, że ludzie obawiali się krytycznych opinii na swój temat artykułowanych przez obce osoby, nie te, które dobrze znali i na których im zależało.

Wyjaśnienie zachowań uległych można znaleźć w opisach zachowań grupy, która spotkała się z „odszczepieńcem”. Stanley Schachter przeprowadził eksperyment obrazujący przebieg procesów grupowych, w którym obok badanych uczestniczył jeden pomocnik eksperymentatora. Miał on za zadania nie zgadzać się z opinią grupy na temat nieletniego przestępcy Johnny’ego Rocco. Kiedy grupa zorientowała się w sytuacji, natychmiast skierowała uwagę na „odszczepieńca”.

Członkowie grupy właśnie do niego adresowali najwięcej komentarzy, uwag i opinii. Tak było przez cały czas spotkania. Grupa starała się go przekonać do swoich racji. Kiedy to się nie udawało, strategia uległa zmianie. Ludzie zaczęli go ignorować. Po spotkaniu każdy uczestnik miał wybrać jedną osobę, której nie zaprosiłby do następnej dyskusji. Wybór padł na „odszczepieńca” (Aronson i inni, 1997).

Konformizm na co dzień Normatywny wpływ społeczny działa w wielu dziedzinach naszego życia. Przykładem jest moda, która dyktuje, co należy ubierać, a co zakładać na siebie pod żadnym pozorem nie wolno. Wielcy kreatorzy wpływają na nasze gusta i kieszenie. W latach sześćdziesiątych mężczyźni nosili wąskie spodnie, klapy w marynarkach i krawaty.

Konformizm na co dzień W latach siedemdziesiątych wszystko się zmieniło. Obecne trendy zachęcają do ubierania szerokich spodni ledwie opierających się na biodrach. Najlepiej tak, aby przydeptywać nogawki. Kobiety obowiązkowo odsłaniają brzuchy, nawet wtedy, gdy temperatura spada poniżej zera. Nie wiadomo, jakie pomysły w przyszłości zafundują nam wielkie domy mody. Jedno jest pewne – każde kolejne pokolenie będzie się dziwić, jak można było ubierać się i czesać w ten sposób?

Są nimi tytułu i ubranie. Kiedy polecenie wydaje człowiek posiadający te atrybuty ludzie tracą zdrowy rozsądek. Okazało się, że doświadczone i posiadające odpowiednią wiedzę pielęgniarki gotowe są aplikować pacjentom zupełnie absurdalne dawki leków, tylko dlatego, że jakiś obcy człowiek przedstawiający się jako lekarz, wydał takie polecenie. Piloci samolotów popełniają kardynalne błędy i gotowi są narażać własne życie i życie pasażerów, tylko dlatego, że bezkrytycznie wykonują polecenia kapitana. Właśnie dlatego uleganie autorytetom jest nazywane „kapitanozą” (Cialdini, 2001).

Konformizm na co dzień Innym przykładem, o którym warto wspomnieć są „dziwactwa”. W latach pięćdziesiątych był nim hula-hop, w latach osiemdziesiątych kostka Rubika, a współcześnie piercing lub szczupłe, umięśnione ciało, do którego należy dążyć poprzez dietę i intensywne ćwiczenia fizyczne (Głębocka, Kulbat, 2005).

Czynniki nasilające konformizm
Psychologowie zidentyfikowali co najmniej kilka czynników, które szczególnie go nasilają. Jednym z najbardziej podstawowych jest sytuacja, w której ludzie zachowują się konformistycznie. Im bardziej niejasna – nowa, nietypowa, tym bardziej jesteśmy skłonni podglądać zachowania innych. Kiedy wyjeżdżamy do kraju o różnych od naszych tradycji i kulturze, możemy czuć się niepewnie. Zwłaszcza wtedy, gdy na przykład podczas kolacji na stole pojawi się danie, którego nie potrafimy nazwać, ani w znany nam sposób skonsumować. Jedynym ratunkiem są dla nas gospodarze, których zachowania możemy naśladować, nie narażając się na uśmiechy innych uczestników uczty (Aronson i inni, 1997)‏

Nacisk grupy jest szczególnie silny w sytuacji dużej jednomyślności jej członków. Jeżeli tylko jedna osoba ma inną opinię, istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, iż podporządkuje się grupie. Wystarczy jednak, aby odmienne zdanie miała jeszcze jedna osoba, aby zdecydowanie podnieść przekonanie tej pierwszej o słuszności jej poglądów. Jeden sprzymierzeniec wystarcza, aby wprowadzić zamęt w zgodności grupy.

Powinni o tym pamiętać ci, którzy zamierzają wprowadzić zmiany w organizacji, strukturze lub światopoglądzie swojej grupy (może to być grupa nieformalna, zespół pracowniczy lub jakakolwiek inny zbiór ludzi wchodzących w interakcje społeczne). Mogą oni spodziewać się akceptacji, tylko wtedy, gdy znajdziesię choć jeden człowiek popierający ich inicjatywę. Kiedy go nie ma, dalszy oddziaływanie na grupę staje się niemożliwe. Należy się raczej spodziewać, że grupa będzie dążyć do wyeliminowania takiej osoby ze swojego grona.

Posiadanie choćby jednego sprzymierzeńca otwiera drogę do dalszych „negocjacji”. Warto pamiętać, iż siła jednomyślności grupy nie ma zbyt dużego związku z jej liczebnością. Badania wykazały, że nacisk zgodnej w opiniach grupy jest tak samo znaczący wtedy, gdy liczy ona trzy osoby, jak i wtedy, gdy składa się w szesnastu osób (Aronson, 1987; Aronson i inni, 1997).

Drugim czynnikiem sprzyjającym konformizmowi jest skład grupy. Zdecydowanie łatwiej podporządkować sobie jednostkę, kiedy grupę stanowią specjaliści. Wyobraźmy sobie studenta III roku ekonomii, który jest przekonany, iż interwencja w Iraku była pomyłką i kraje wspomagające działania Stanów Zjednoczonych powinny cofnąć swoje poparcie i odwołać stacjonujących tam żołnierzy. Wyobraźmy sobie, iż ów student – zaangażowany politycznie – często wyraża swoje opinie w gronie kolegów i członków rodziny. Pewnego dnia dowiaduje się, że na uniwersytecie, na którym studiuje odbędzie się spotkanie z przedstawicielami nauki i władz państwowych na temat sytuacji polskich żołnierzy w Iraku.

Czy student odważy się wyrazić w tym gronie swoje poglądy? Jeżeli przedstawiciele nauki i polityki są dla niego specjalistami, to raczej mało prawdopodobne, aby miał odwagę przeciwstawić się ich opiniom. Nie znaczy to bynajmniej, że zmieni natychmiast zdanie i stanie się gorącym orędownikiem wojny. Raczej oznacza to, że powstrzyma się od ich wyrażania – głównie z obawy przed krytyką specjalistów i ostracyzmem grupowym.

Oprócz stopnia kompetencji członków grupy czynnikiem nasilającym konformizm jest poziom ich ważności dla jednostki. Jeżeli oceniamy inne osoby jako ważne, to jesteśmy bardziej gotowi podporządkować się ich opiniom, oczekiwaniom czy wskazówkom. Stąd większe prawdopodobieństwo, iż posłuchamy rodziców czy bliskich przyjaciół niż sąsiadów.

Chyba, że będą oni spełniali trzecie bardzo istotne kryterium – podobieństwa. Istnieją liczne dowody na to, że z większą przychylnością wysłuchamy opinii kogoś, kto jest do nas podobny pod względem wyglądu zewnętrznego, poziomu intelektualnego, pochodzenia, czy doświadczenia życiowego. Jednym słowem młoda matka chętniej przyjmie rady o pielęgnacji i wychowaniu dziecka od innych matek niż bezdzietnych studentek marketingu i zarządzania.

Trzecim czynnikiem, który wpływa na pojawienie się uległości wobec grupy jest osobowość jednostki. Szczególnie podatne na wpływy innych są osoby o niskiej samoocenie, niepewne swojej wiedzy, pozycji w grupie oraz stopnia afiliacji starają się za wszelką cenę przypodobać otoczeniu. Skrajnym przypadkiem takich postaw w relacjach interpersonalnych są jednostki o osobowości zależnej.

Charakteryzują się one: podporządkowaniem własnych potrzeb potrzebom innych, od których są zależne oraz nadmiernym uleganiem ich życzeniom, ograniczonymi zdolnościami do podejmowania codziennych decyzji bez zbędnego radzenia się i upewniania,

zachęcaniem innych lub przyzwalaniem na przejęcie odpowiedzialności za osobiste, ważne decyzje życiowe, niechęcią do stawiania nawet racjonalnych wymagań osobom, od których są zależne, poczuciem niewygody i bezradności w sytuacji osamotnienia, wynikającym z nadmiernej obawy przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie (Rosenhan, Seligman, 1994).

Następstwa wpływu społecznego
Uleganie – podporządkowanie się oczekiwaniom otoczenia (jednostki, bądź grupy) motywowane pragnieniem uzyskania nagrody lub uniknięcia kary. Trwałość takiego zachowania jest bardzo ograniczona. Zazwyczaj zanika ono natychmiast po usunięciu źródła gratyfikacji.

Identyfikacja – powielanie przekonań, opinii, stylu życia jednostki, którą uważa się z pewnych względów za ważną. Często proces ten, typowy dla młodych ludzi, wiąże się z dużym poziomem braku krytycyzmu wobec zachowań „Idola”.

Internalizacja – uwewnętrznienie wartości oraz przekonań i uznanie ich za własne. Jeżeli dojdzie do internalizacji, źródłem nagród staje się dla siebie sama jednostka, a system zasad i wartości bardzo trudno zmienić (Aronson, 1987).

Obserwowanie i naśladowanie zachowania innych osób może prowadzić do uczenia się zachowań pożądanych (zasady dobrego wychowania) oraz niepożądanych (zachowania agresywne). Mechanizmem uczenia się nowych zachowań jest modelowanie. Wyróżniamy kilka skutków tego procesu:

Efekt wyniku, mówimy o nim wtedy, gdy uczymy się tego, że pewne zachowania prowadzą do określonego wyniku, np. zdrowy tryb życia prowadzi do dobrego samopoczucia Efekt rozhamowania, ma miejsce wówczas, gdy, pod wpływem obserwacji patologicznych zachowań innych dochodzi do utraty kontroli nad własnym zachowaniem (inni piją, to ja też!) Efekt zahamowania, czyli rezygnacja ze szkodliwego zachowania, za które jednostka zostaje ukarana Efekt facylitacji, przejmowanie zachowań lubianego, bliskiego „modelu”

Agresja

Agresja – zły człowiek czy złe środowisko?
Agresja jest definiowana jako akty wyładowania gniewu na osobach lub rzeczach, zachowania ukierunkowane na spowodowanie fizycznej lub psychicznej szkody (Aronson i inni, 1997). Niektórzy autorzy podkreślają intencjonalny charakter zachowań agresywnych inni koncentrują się na jego skutkach, rozróżniając dwa rodzaje agresji : agresję wrogą, której celem jest zadanie bólu lub zranienie przy wcześniejszym uczuciu gniewu i agresję instrumentalną, która ma umożliwić agresorowi dojście do konkretnego celu.

Bardzo żywo dyskutowana jest nadal kwestia sprowokowanych aktów agresji, z którymi mamy do czynienie w sytuacjach napadu, naruszenia nietykalności innych osób. Czy takie zachowania jednoznacznie zmierzające do zadania innej osobie bólu, a czasami nawet do odebrania jej życia, lecz podejmowane w obronie własnej osoby lub najbliższych, powinny być traktowane tak samo jak zachowania mordercy, który decyduje o ataku na drugą osobę powodowany niskimi pobudkami? Takie rozterki powodują brak zgodności w rozumieniu zachowań agresyjnych.

Różne podejścia do definicji agresji prowadzą do konstruowania licznych klasyfikacji. Jedną z najbardziej obszernych i wyczerpujących jest zaproponowana przez znakomitych badaczy Bussa i Durkee.

Rodzaje agresji Wyróżniają oni:
agresję fizyczną – skierowaną na drugiego człowieka w postaci aktów fizycznego napadu, agresję słowną – której celem jest zranienie drugiego człowieka poprzez negatywne określenia, przekleństwa, werbalne poniżanie,

Rodzaje agresji agresję pośrednią – która przybiera dwie formy: niekontrolowanego ataku na przedmioty lub inne obiekty z otoczenia z wyłączeniem ludzi, oraz plotek, pomawiania, szargania opinii o danym człowieku za jego plecami, bez jego wiedzy, w taki sposób, aby nie miał możliwości obrony, podejrzliwość i wrogość – jako stany emocjonalne i mentalne poprzedzające oraz towarzyszące wymienionym powyżej aktom agresji

Rodzaje agresji opór wobec autorytetów – stanowiący podstawowy warunek nie podporządkowywania się obowiązującym w środowisku zasadom, łamania reguł współżycia społecznego. poczucie winny – włączony przez Bussa i Dukree wymiar nie związany bezpośrednio z zachowaniami agresywnym, lecz pozwalający zdiagnozować ogólną postawę jednostki wobec takich zachowań.

Agresja w rodzinie Psychologowie zwracają także uwagę, iż agresja może przybierać różne formy w zależności od zewnętrznych możliwości jej okazywania. Jeżeli środowisko nie stawia żadnych ograniczeń w ujawnianiu wrogich impulsów poprzez akty agresji, często do nich dochodzi. Dzieje się tak na przykład w rodzinach, w których jeden ze współmałżonków, najczęściej mąż, prowokuje pozostałych członków rodziny do kłótni i awantur, które zwykle kończą się pobiciem.

Agresja w rodzinie Według Jana Strelaua (1999) przemoc domowa to działania lub rażące zaniedbania dokonywane przez jednego z członków rodziny przeciwko pozostałym, wykorzystujące istniejącą lub stworzoną przez okoliczności przewagę sił lub władzy i powodujące u ich ofiar szkody lub cierpienie.

Agresja w rodzinie Przemoc w rodzinie charakteryzuje się następującymi właściwościami: intencjonalnością – jest zamierzona i ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie sobie ofiary, nierównomiernie rozłożonymi siłami - jedna ze stron ma zdecydowaną przewagę nad drugą. Ofiara jest słabsza a sprawca silniejszy. naruszaniem praw i dób osobistych - sprawca wykorzystuje przewagę siły narusza prawo ofiary do nietykalności fizycznej, godności, szacunku. cierpieniem i bólem bezpośredniej ofiary oraz pozostałych członków rodziny.

Agresja w rodzinie Analizując przyczyny agresji w rodzinie nie sposób nie wspomnieć, iż jest ona często kierowana na osoby najbliższe, choć w istocie nie one stanowią źródło wrogich impulsów. Nieraz gniew i frustrację wywołują inni ludzie, na przykład przełożeni w pracy. Ich jednak zaatakować nie jest tak łatwo, jak kogoś z rodziny. Agresor wie, że nie wolno mu tego zrobić, że z pewnych względów jest to dla niego niebezpieczne lub nieopłacalne.

Agresja Jeżeli dochodzi do zablokowania aktów agresji i jednostka nie może wyładować wrogich impulsów na nikim z otoczenia, wtedy często przybiera ona formę agresji przeniesionej. Człowiek wyobraża sobie wtedy, że zadaje ciosy lub snuje scenariusze, w których znienawidzonego człowieka spotykają nieszczęścia – wypadki, kradzieże, zdrady współmałżonków, itp.

Agresja W innych wypadkach agresja może być kierowana do siebie. Często zdarza się tak w zakładach karnych, wśród więźniów o niskiej pozycji w więziennej strukturze. Samookaleczenia nie wynikają bowiem tylko z chęci spędzenie kilku tygodni poza celą. Są także efektem frustracji i gniewu, którego w żaden inny sposób nie da się rozładować.

Trójkąt dramatyczny Zawiera on elementy skryptowych relacji i ról (trójkąt dramatyczny Karpmana)‏ RATOWNIK PRZEŚLADOWCA OFIARA

Trójkąt dramatyczny W życiu społecznym często jedna osoba potrzebuje pomocy, a druga osoba jest gotowa jej udzielić Istotną sprawą jest jednak odróżnić pomoc mającą na celu zaspokojenie potrzeb tego, któremu jest udzielana, od innej formy pomocy tzw. ratownictwo (Bern)‏ Ratownictwo w odróżnieniu od pomagania lub autentycznego ratowania uprawiamy wówczas, gdy korzyść odnosimy my, a u drugiej strony pozostaje poczucie niższości i niemocy Pomaganie stało się wdzięcznym terenem do uprawiania gier psychologicznych, mających na celu ukryty osobisty cel skryptowy Dotyczy ono gier i transakcji, które mogą trwać latami, a nawet całe życie

Trójkąt dramatyczny Ratownictwo nie może przebiegać w próżni społecznej (konieczny jest partner)‏ Różnorodność ról skryptowych można sprowadzić do trzech podstawowych: Ratownika, Ofiary i Prześladowcy Specyfika tych ról polega na tym, iż wejście w jedną z nich pociąga za sobą uruchomienie dwóch pozostałych, zarówno w innych jak i w nas samych Istnieje zatem komplementarność ról trójkąta dramatycznego: Jeśli ktoś ma tendencję do wchodzenia w rolę Ofiary, to prawdopodobnie będzie szukał partnera z tendencjami do wchodzenia w rolę Ratownika lub Prześladowcy Jeśli ktoś ma zwyczaj wchodzenia w jakąś rolę, to bardzo prawdopodobne, że będzie wchodził także w dwie pozostałe role

Przykład komplementarności ról
On: Uważaj trochę patrząc na mapę, jeśli chcesz dalej mi pilotować (Prześladowca)‏ Ona: To nie moja wina, tu jest niewyraźnie napisane (Ofiara)‏ On: Ciągle muszę zawracać. To bardzo męczące (Ofiara)‏ Ona: To nic, przecież mamy czas, jesteśmy na wakacjach (Ratownik)‏ On: No dobra, nie przejmuj się, zdenerwowałem się, ale wiem, że starasz się jak możesz (Ratownik) i … wykończyły mnie te miejskie korki (Ofiara)‏ Ona: Powinieneś się odprężyć, zawsze jesteś z czegoś niezadowolony (Prześladowca)‏ On: Staram się jak mogę, ale ostatnio prowadzę taki męczący tryb życia (Ofiara)‏

Rola Ratownika Opiera się na pewnych mistyfikacjach kulturowych: odmowa ratownictwa nie jest postrzegana jako zachęta do samodzielności , ale jako obraza i odrzucenie W przeciwieństwie do prawdziwego pomagania czy ratowania, rola Ratownika dostarcza nam poczucia wyższości i dominacji w stosunku do innych, pozwala uniknąć roli Ofiary (czasami jest to jedyny powód jej uruchomienia)‏ Osoba w roli Ratownika usiłuje pod pretekstem udzielania pomocy uzależnić innych od siebie

Rola Ofiary Opiera się na przekonaniu, że nie jesteśmy OK. – bezradni, gorsi, mniej zdolni, słabsi, podczas gdy inni są OK. – silni, lepsi, bardziej zaradni czy mądrzejsi Jest to wykorzystywanie sytuacji zależności do potwierdzenia własnych przekonań na temat świata i samego siebie Taka postawa natychmiast wzbudzi u partnera tendencję do demonstrowania swojej wyższości i gotowości do pomocy (Ratownik) lub do krytyki (Prześladowca)‏ Dopiero powtarzające się, bardziej lub mniej świadome współdziałanie w tworzeniu własnej sytuacji sugeruje wchodzenie w taką rolę Ofiara może występować z pozycji bezsilności, co jest adresowane do ewentualnego Ratownika, lub z pozycji prowokacji, skierowanej do Prześladowcy Ofiara nie musi być słaba i lamentująca (pozory siły, aby potem nasilić dramatyczny wymiar swojej roli)‏ Staje się ona sprzymierzeńcem Prześladowcy, gdy nie rozpoznaje powstających w niej emocji i nie stara się zmienić sytuacji

Rola Prześladowcy Jest to występowanie z pozycji siły – ja jestem OK., ty nie jesteś OK. Rola ta jest nieuchronnym dopełnieniem dwóch poprzednich ról Każda pomoc udzielana komuś, kto sam nie chce sobie pomóc i zdecydowany jest trwać w roli Ofiary, musi spowodować złość (wszelkie transkrypcje Ratownik – Ofiara, kiedyś muszą przekształcić się w Prześladowca – Ofiara)‏ Prześladowca to osoba, która poniża innych wyznaczając im zbyt wąskie granice lub przestrzegając norm w sposób nadmiernie surowy i krytykancki – dąży do wzmocnienia swojej pozycji

Trening bezsilności Rodzina jest naturalnym terenem do odgrywania ról trójkąta dramatycznego Rodzice mają wszelkie warunki do uruchamiania ról Prześladowcy i Ratownika, dzieci zaś – do roli Ofiary Trening bezsilności wynika ze sposobów ingerencji dorosłych w trzy podstawowe obszary dziecięcych możliwości: Obszar miłości (zdolności nawiązywania więzi)‏ Obszar poznania (eksploracji i rozumienia świata)‏ Obszar odczuwania (czerpania radości z reakcji własnego ciała)‏ Powyższe obszary odpowiadają prezentowanym wcześniej skryptom (Bez Miłości, Bez Rozumu i Bez Radości)‏ Zablokowanie zdolności odbioru doznań, ekspresji emocjonalnej i rozumienia oraz realizowania tych potencjałów, zmuszają dzieci do wejścia w rolę Ofiary wobec rodziców

Trening bezsilności Rodzice stają w roli Prześladowców – karzą za podejmowane próby Rodzice stają w roli Ratowników – usiłują wyręczać dziecko na swój własny sposób Uzasadnione ograniczenia powinny wynikać z właściwie pojętej potrzeby zapewniania dziecku bezpieczeństwa, a nie z własnych działań skryptowych Jeśli w tzw. „dobrej wierze” rozciągamy naszą opiekę poza oczywiste w danym wieku rozwojowym wymagania, czyniąc to bardziej dla własnego spokoju niż dla ochrony dziecka, wypracowujemy w nich bezsilność Jeśli aktywność dziecka uruchamia nasze własne lęki i represjonujemy ją ze względu na własne uczucia skryptowe, to pozbawiamy dzieci naszej akceptacji dla ich naturalnego rozwoju

Trening bezsilności - przykłady
Dziecko płacze z powodu rozbitego kolana „Nie płacz, przecież to nie boli” – Negacja i unieważnienie informacji i doznań, które sygnalizuje ciało Chłopiec jest przygnębiony: „Rusz się, bądź prawdziwym mężczyzną” Wartościujemy negatywnie uczucie smutku i uczymy dewaloryzacji własnych emocji Dzieci wychowywane jako Ofiary prezentują w dorosłym życiu różne stopnie „poczucia niemożności”, prowadzące do większego lub mniejszego ograniczenia autonomii, braku poczucia wpływu, bierności

Trójkąt dramatyczny w rodzinie
Klasyczna rodzina nuklearna: Ojciec – Prześladowca Matka – Ratownik Dziecko – Ofiara Dopuszczalna rotacja ról Sytuacjami sprzyjającymi uruchamianiu przez rodziców gier ratowniczych są wszelkie próby zadośćuczynienia dzieciom za własne porażki Utrzymująca się w rodzinie dynamika trójkąta dramatycznego sprawia, że w przyszłości dzieci będą znały tylko bardzo ograniczony wachlarz relacji społecznych (dominujący – zdominowany)‏

Trójkąt dramatyczny w rodzinie - przykład
Syn (Prześladowca): Wiesz doskonale, że nie znoszę szpinaku, a ty go znów zrobiłaś na obiad!!! Matka (Ofiara): Zawsze masz coś przeciwko mnie… Ojciec (Ratownik matki, Prześladowca syna): Jak ty śmiesz tak mówić do matki!!! Wynoś się… Syn we własnym pokoju (Ofiara): Najpierw mi każą mówić wszystko co czuję, a potem się na to wkurzają Matka idzie do syna z tacą jedzenia (Ratownik): Nic nie mów tacie. Tyle hałasu o nic. Matka wraca do męża (Prześladowca): Jesteś zbyt surowy dla niego. Teraz siedzi sam i ma do ciebie pretensje Ojciec (Ofiara): No wiesz kochanie. Chciałem Ci pomóc, a ty teraz jesteś przeciwko mnie? Syn (Ratownik): No dobra już mamo, daj spokój. Ojciec jest po prostu zmęczony.

Próby uniknięcia ratownictwa
Wyjście z roli Ofiary wymaga uświadomienia sobie własnych uczuć i oczekiwań oraz jasnego wyrażania ich wobec osób Ratowników Prowadzenie dobrej terapii wymaga postrzegania pacjenta jako osoby zdolnej do wzięcia na siebie odpowiedzialności za własne życie (uznanie siebie i drugą stronę za będące OK. )‏ Pomaganie może być wolne od trójkąta dramatycznego, gdy: Zachowując pozycję „ja jestem OK., ty jesteś OK.” jesteśmy zdolni do rozpoznawania, co mieści się w możliwościach osoby wspomaganej, a co nie Na prośbę osobę zainteresowanej pomagamy jej w uruchomieniu własnych możliwości, a celem jest odzyskanie przez nią autonomii

Próby uniknięcia ratownictwa
Każda sytuacja, w której jedna osoba potrzebuje pomocy drugiej, sprzyja uruchomieniu gier ratowniczych Gra ratownicza ma miejsce wtedy, gdy jedna osoba przyjmuje postawę protekcjonalną, neguje lub ogranicza u drugiej osoby zdolność pomagania sobie, akceptuje prośbę o pomoc mimo braku zaangażowania drugiej osoby lub narzuca pomoc, mimo że wcale o nią nie proszono

Teorie wyjaśniające zachowania agresywne
Psychologowie dopatrują się przyczyn agresji we wrodzonych właściwościach organizmów lub wpływie środowiska. Jedni uczeni twierdzą, że ludzkość musi się pogodzić z tym, że ludzie nie są z natury dobrzy i przejawiają wrogie impulsy wobec otoczenia, inni uważają, że tak nie jest. Twierdzą, że winę za powstawanie wszelkich form patologii, w tym także okrutnych zachowań zmierzających do wyrządzenia innym krzywdy, ponosi środowisko.

Teoria hydrauliczna Jednym z najbardziej znanych przedstawicieli pierwszego nurtu jest Zygmunt Freud twórca teorii hydraulicznej oraz popędu śmierci tanatos odpowiedzialnego za wszelkie agresywne zachowania. Energia popędu śmierci gromadzi się w człowieku, aż do chwili, w której nie jest on w stanie dłużej tolerować nieprzyjemnego napięcia. Energia agresywna musi znaleźć ujście, w przeciwnym razie człowiek popadnie w chorobę.

Teoria hydrauliczna Rolą społeczeństwa jest dostarczanie jednostce akceptowanych społecznie dróg rozładowywania napięcia – sublimowania niszczycielskiej energii w pożyteczne formy aktywności. Freud opisał te sposoby w popularnej przez wiele lat teorii katharsis. Oczyszczanie organizmu w wrogiej energii miało następować chociażby poprzez aktywność fizyczną. Zamiast niszczycielskich tendencji rozładowywanych w bezpośrednich atakach fizycznych Freud proponował sportowe współzawodnictwo.

Teoria hydrauliczna Aktywność fizyczna oraz szlachetne współzawodnictwo miały stanowić antidotum na gniew, złość i agresję. To przekonanie jest popularne do dziś. Niestety badania wykazały, że jest ono błędne. Arthur Patterson dostarczył empirycznych dowodów na to, że rozgrywane w czasie sezonu mecze nasilają uczucia wrogości u badanych zawodników. Także wśród ciężarowców nie uzyskano rezultatów potwierdzających koncepcję katharsis (Aronson i inni, 1997).

Biologiczne podłoże agresji
Zwolennikami koncepcji wrodzonych predyspozycji do zachowań agresywnych są neuropsycholodzy, którzy zauważyli związek między aktywnością ciała migdałowatego a agresją. Jego drażnienie wywołuje zachowania agresywne nawet u bardzo spokojnych osobników. Zauważono także, że drażnienie ciałka migdałowatego u małpy wywołuje różne reakcje w zależności od tego, kto znajduje się w pobliżu. Jeżeli jest to osobnik o niższej pozycji społecznej, nastąpi atak, jeżeli wyższej – ucieczka.

Biologiczne podłoże agresji
Zachowania agresywne wiąże się także z gospodarką hormonalną organizmu – męskiego hormonu o nazwie testosteron. Badacze stwierdzili wyższy poziom testosteronu u osobników zdradzających cechy psychopatyczne, skazanych za przestępstwa z użyciem przemocy fizycznej (Pospiszyl, 199).

Frustracja jako przyczyna agresji
Zgodnie z teorią frustracja - agresja Dollarda przyczyną zachowań agresywnych są przeszkody, które uniemożliwiają nam dojście do celu. Każdy człowiek doświadczał nie raz uczucia złości, gdy spiesząc do pracy dowiadywał się, że pociąg jest opóźniony 30 minut, gdy chciał kupić upragnioną płytę, ale ktoś zabrał mu ją sprzed nosa, gdy planował pójść na spotkanie z przyjaciółmi, ale najbliżsi kazali mu najpierw skończyć prace domowe. Choć czuliśmy się zirytowani, nie zawsze okazywaliśmy na zewnętrz gniew.

Okazuje się, że istnieje kilka czynników, które szczególnie sprzyjają frustracji. Są to: Dystans jaki dzieli nas od osiągnięcia celu - im bliżej jesteśmy, tym większej doświadczamy frustracji, gdy pojawi się przeszkoda, np. istnieje większe prawdopodobieństwo, że na intruza starającego się wepchnąć do kolejki zareaguje osoba stojąca przy kasie, a nie na końcu kolejki.

Nagły i niespodziewany charakter frustracji – zdecydowanie łatwiej jest nam pogodzić się z przeszkodą, której mogliśmy się spodziewać, niż z ograniczeniami, które spadły na nas jak przysłowiowy grom z jasnego nieba, np. z większą spolegliwością przyjmiemy podwyższenie podatków, które od miesięcy zapowiadał minister finansów, niż nagłe zmiany w systemie podatkowym, które diametralnie obniżą nasze roczne dochody.

Wygląd i odległość od osoby, która stanowi źródło frustracji – istnieje większe prawdopodobieństwo, że okażemy wściekłość komuś, kogo widzimy po drugiej stronie rzeki (jest daleko i wydaje się taki malutki) niż komuś, kto przewyższa nas o głowę i groźnie patrzy nam prosto w oczy (Wojciszke, 2002). Nadmierne zagęszczenie, które prowadzi do naruszania własnego terytorium przez innych osobników (Zimbardo, 1994).

Frustracja nie prowadzi automatycznie do agresji. Nie prowadzi do niej także deprawacja, a więc występowanie pewnych braków. Ludzie, którzy nigdy nie byli na wakacjach na Wyspach Bahama, nie są z tego powodu szczególnie nieszczęśliwi. Inaczej rzeczy się mają wśród tych, którzy regularnie wyjeżdżali na letni wypoczynek i nagle z powodu trudności finansowych nie mogą sobie dalej na to pozwolić (Aronson i inni, 1997).

Niesłychanie ważnym warunkiem pojawienia się zachowań agresywnych jest wzbudzenie złości i gniewu, a więc emocjonalnych reakcji na zablokowanie możliwości zaspokojenia potrzeb i osiągnięcia celu.

Teoria społecznego uczenia agresji
Zgodnie z tą teorią zachowania agresywne są nabywane w dzieciństwie w drodze naśladownictwa. Dzieci obserwują dorosłych i przejmują ich sposób bycia. Jeżeli rodzice wykazują stałą tendencję do reagowania gniewem, wrogością czy agresją, istnieje duże prawdopodobieństwo, iż ich dzieci będą powielały te wzorce. Ciekawe, że te same osoby, które w dzieciństwie przeżywały chwile strachu przed rodzicami, bólu i cierpienia psychicznego i fizycznego z powodu przemocy w rodzinie, kiedy dorosną, zachowują się identycznie wobec własnego potomstwa.

Teoria społecznego uczenia agresji
Badania naukowe potwierdzają, że najczęściej kary cielesne jako środek wychowawczy stosują te osoby, które same były bite w młodości. Opisane zjawisko zostało udokumentowane empirycznie. W klasycznych już badaniach Bandura wykorzystał nadmuchaną powietrzem lalkę Bobo. Na oczach dzieci dorosły chwytał lalkę, zaczynał ją bić, kopać i uderzać drewnianym młotkiem. Następnie pozwolono dzieciom bawić się tą samą lalką. Okazało się, że dzieci nie tylko powtarzały zaobserwowane wcześniej zachowania, ale jeszcze wprowadzały innowacje oraz tymi samymi sposobami atakowały inne zabawki (Arnoson i inni, 1997).

Wpływ mediów na kreowanie zachowań agresywnych
Brutalizacja przekazów telewizyjnych spowodowała lawinę dyskusji na temat wpływu mediów na rosnącą stale przestępczość, akty wandalizmu i agresji wobec innych ludzi, których coraz częściej dopuszcza się młodzież a nawet dzieci. Liczne badania udowodniły silną korelację miedzy liczbą oglądanych filmów, przedstawiających sceny agresji, a skłonnością do zachowań agresywnych. Współwystępowanie obu zjawisk nie pozwala rozstrzygnąć, które jest skutkiem a które przyczyną.

Można przyjąć, iż oglądanie brutalnych scen w telewizji zwiększa gotowość do reagowania agresją, ale dlaczego nie przyjąć odwrotnego założenie, że to właśnie osobnicy o tendencjach agresywnych ze szczególnym zainteresowaniem oglądają filmy pokazujące przemoc. Jak udowodnił w swoich badaniach Josephson oglądanie brutalnych scen wywiera szczególne wrażenie na dzieci mające skłonności do okazywania agresji. Prawdopodobnie oglądanie takich scen sprzyja wewnętrznemu przyzwoleniu na wyrażanie negatywnych impulsów.

Są także dowody na to, że stałe i częste pokazywanie dzieciom brutalnych filmów potęguje gotowość do okazywania agresji nawet u tych dzieci, u których takie tendencje wcześniej nie występowały. Jest to szczególnie ważna uwaga, którą należałoby skierować do rodziców z prośbą o to, aby bardziej sumiennie kontrolowali, co oglądają na ekranach ich dzieci. Może w ten sposób udałoby się zmniejszyć zatrważające statystyki, które mówią, iż przeciętny 12 latek zdążył obejrzeć w telewizji ponad 100 000 aktów agresji.

Zachowania prowokacyjne
Jednym z najskuteczniejszych sposobów wywołania agresji jest prowokacja. Przybiera ona formę bezpośredniego ataku fizycznego lub werbalnego i jest efektywna z trzech powodów: wzbudza gniew i cierpienie skłania do rewanżu podważa dobre mniemanie i reputację atakowanych (Wojciszke, 2002).

Jak radzić sobie z agresją?
Jest kilka sposobów radzenia sobie z agresją i towarzyszącymi jej uczuciami. Należą do nich: zaniechanie tłumienia wrogich impulsów, które zepchnięte do podświadomości i tak będą oddziaływały na naszą psychikę, powstrzymywanie się od jawnych aktów agresji, ujawnianie gniewu bez stosowania przemocy, np. poprzez zakomunikowanie komuś z otoczenia, że jesteś na niego zły za to co zrobił, podzielenie się negatywnymi uczuciami z inną osobą, dopuszczenie do świadomości, że nasze zachowanie może prowokować innych do gniewu, prowadzące do zdolności przyznania się do błędu i przeprosin.

Jak radzić sobie z agresją?
W skrajnych przypadkach, w których kontrola wrogich impulsów sprawia duże trudności zaleca się modelowanie nieagresywnego zachowania, proces przebiegający pod nadzorem wychowawcy bądź terapeuty oraz treningi asertywności, budowania właściwych relacji interpersonalnych i rozwiązywania problemów.

Techniki wpływu społecznego

Wpływ społeczny Wywieranie wpływu na innych jest celem wielu ludzi, ponieważ daje nad nimi kontrolę, a tym samym władzę. Jest też integralną częścią życia społecznego, gdyż z jego mechanizmami i skutkami spotykamy się dosłownie na każdym kroku: w domu, w pracy, w sklepie czy na ulicy. Każdy wiele razy był obiektem wpływu społecznego i nie raz próbował wpływać na otoczenie, przekonywał kogoś do podjęcia decyzji, podpisania petycji, poparcia kandydata w wyborach czy zakupu „niesamowicie atrakcyjnego” towaru.

Wpływ społeczny Celem wpływu społecznego jest doprowadzenie drugiego człowieka do uległości. W niektórych przypadkach takie podporządkowanie przybiera formę hiperuległości. Ludzie robią wtedy rzeczy zupełnie niezrozumiałe i sprzeczne z własnym interesem - zapisują majątki charyzmatycznym przywódcom, popełniają zbiorowe samobójstwa w imię sobie tylko zrozumiałych idei, zakochują się w porywaczach, albo mordercach (Doliński 2005).

Wpływ społeczny Zdecydowana większość eksperymentów psychologicznych mających na celu poznanie technik wpływu społecznego bada zachowania ludzi w życiu codziennym, które nie są tak szokujące jak zjawisko hiperuległości. Tylko niewielka część technik wpływu została wymyślona przez psychologów, większość ma korzenie po prostu w życiu społecznym.

Reguły podstawowe Jeden z największych autorytetów w dziedzinie wpływu społecznego Robert Cialdini po latach badań sklasyfikował techniki wpływu społecznego w sześć kategorii i choć Doliński (2005) zauważa, że czasem trudno jest stwierdzić, na której regule opiera się skuteczność danej techniki, a w wielu wypadkach trudno jest przyporządkować daną technikę do konkretnej kategorii, gdyż niektóre techniki opierają się na mechanizmach wykraczających poza te kategorię, podział ten wydaje się przejrzysty.

Reguła wzajemności Reguła, nazwana regułą startową społeczeństw, której istota polega na poczuciu obowiązku, odwdzięczenia się za otrzymane dobra. (Gouldner ,1960 por za Doliński, 2005) opiera się na założeniu, że nowoczesne społeczeństwa mogły uformować się dopiero wtedy, gdy zaczęły przestrzegać jej zasad. Wyświadczanie przysług innym jest nie tylko opłacalną inwestycją, ale może również cementować różne układy.

Reguła wzajemności Reguła ta jest na tyle ważna, że prawie wszyscy ludzie starają się jej przestrzegać, daje bowiem poczucie, że czyniąc dobro innym zyskujemy gwarancję na pomoc, gdy sami jej potrzebujemy. Na dezaprobatę otoczenia narażone są osoby, które jej nie przestrzegają lub przeszkadzają innym w możliwości odwdzięczenia się. Reguła wzajemności może być bardzo ważnym i skutecznym narzędziem wpływu społecznego, ale nie zawsze jest łatwa do zauważenia, oparta na oddziaływaniach bardziej złożonych może być bardziej skuteczna.

Reguła wzajemności Przykład pierwszy:
Do przechodnia podchodzi wyznawca Kriszny i wręcza drobny upominek np. kwiat, czasopismo stowarzyszenia. Dar wydaje się bezinteresowny, więc przechodzień przyjmuje go. Problem zaczyna się kilkanaście metrów dalej, gdzie inny przedstawiciel tego ruchu prosi o datek na organizację. Ulegając wewnętrznemu przymusowi, przechodzień zgadza się na prośbę w myśl zasady, że skoro oni zrobili coś dla mnie to muszę się odwdzięczyć.

Reguła wzajemności Przykład drugi
Eksperymentator wysłał kartki świąteczne do losowo wybranych obcych ludzi, a na następne święta otrzymał od nich wiele kartek z życzeniami. Ludzie ci poczuli się zobowiązani do rewanżu. Przykład trzeci Hostessy w hipermarketach, które częstują nas produktami spożywczymi wcale nie martwią się tym, że jesteśmy głodni. Tak na prawdę podając mały kawałeczek sera, liczą na naszą wdzięczność i na poważne zakupy.

Reguła zaangażowania i konsekwencji
Istotą tej reguły jest pułapka konsekwencji. Jeśli zaangażujemy rozmówcę w rozmowę (np. zapytamy go o samopoczucie, porozmawiamy o pogodzie) to tym trudniej będzie mu odmówić naszej prośbie. Ludzką skłonność do angażowania się i konsekwencji można z powodzeniem wykorzystywać w wywieraniu wpływu. Wspomniany wcześniej Robert Cialdini opisuje dwie techniki opierające się na zaangażowaniu i konsekwencji: „stopa w drzwiach” i „stopa w ustach”.

Pierwsza polega na zachęcaniu kogoś do spełnienia prośby, której pewnie by nie spełnił, przez uprzednie nakłonienie do spełnienia prośby małej i łatwej. Po spełnieniu jednej banalnej wręcz prośby będzie bardziej skłonny do spełnienia prośby drugiej, ale już o wiele trudniejszej, czyli tej, o którą nam naprawdę chodziło. Druga technika (stopa w ustach) polega na zapytaniu o samopoczucie przed wystosowaniem prośby, czyli uwikłanie w dialog. Osoby, które publicznie mówiły o swoim dobrym samopoczuciu czują się w obowiązku sprawić, aby inni też czuli się dobrze i spełniają prośbę.

Przykład pierwszy W stanie Iowa postanowiono wdrożyć program oszczędności gazu ogrzewającego domy. Nazwiska osób, które przystąpią do programu miały być opublikowane w prasie jako przykład obywateli godnych naśladowania. Licząc na takie wyróżnienie mieszkańcy oszczędzali średnio o 13 metrów gazu więcej, niż osoby pozbawione takiej motywacji. Co ciekawe, kiedy w prasie pojawiła się informacja, że do publikacji listy przykładnych obywateli jednak nie dojdzie osoby na niej umieszczone nadal oszczędzały gaz.

Przykład drugi Pierwsza grupa badanych pytana była o wskazanie ulicy, której w rzeczywistości nie ma . Po chwili inny eksperymentator prosił o popilnowanie ciężkiej torby przez kilkanaście minut. Aż 58% osób zgodziło się na spełnienie drugiej prośby. W grupie, w której wcześniej badani nie byli pytani o ulicę, jedynie 34% zgodziło się pilnować torbę.

Przykład trzeci Eksperymentator dzwoniąc do badanych przedstawia się jako przedstawiciel fundacji ds. zwalczania głodu. Bezpośrednio po tym proponuje kupno ciasteczek, z których dochód ma być przeznaczony na świąteczny posiłek dla głodujących. W drugiej grupie przed propozycją zakupu ciasteczek badacz pyta o samopoczucie, czyli nawiązuje dialog. Ludzie pytani o samopoczucie kupowali ciastka zdecydowanie częściej niż pozostali.

Reguła społecznego dowodu słuszności ( konformizm )‏
Reguła ta polega na uleganiu opiniom innych ludzi i naśladowaniu ich zachowań, ponieważ zachowania te traktowane są jako źródło informacji o niejasnej rzeczywistości. Reagowanie tak jak inni i naśladowanie ich jest sposobem na udowodnienie własnej racji, (skoro inni postępują właściwie, to naśladując ich, mam rację). Szczególnie skłonni jesteśmy uznać, że inni mają rację, jeśli sami znajdujemy się w sytuacji niepewności, nie jesteśmy ekspertem w danej dziedzinie. Naśladowanie innych może być czasem automatyczne, a wręcz nieświadome (Doliński 2000a).

W ten sposób ludzie chcą podtrzymać więzi z grupą lub je w ogóle uzyskać, chcą być akceptowani lub nie chcą narażać się na dezaprobatę (konformizm). Jest to spowodowane pragnieniem nieodróżniania się od innych członków grupy, upodobnianiem się do nich. Konformizm jest bardzo istotnym narzędziem wpływu społecznego, często można kogoś przekonać stwierdzeniem, że inni tak właśnie postępują.

Przykład pierwszy Książka Joe Simpson będąca opowieścią o jego przygodach w Andach, gdzie omal nie zginął, poniosła zupełną klęskę. Dziesięć lat później, kiedy wobec potencjalnych nabywców wykorzystano zjawisko uległości, stała się bestsellerem, a nawet doczekała się ekranizacji. Wielkie księgarnie internetowe zwykle stosują automatyczny system rekomendacji - przy dowolnym zakupie polecają jakąś książkę jako tę, którą chętnie kupują inni. Również w tym przypadku tak się stało. Ludzie kupowali książkę wierząc, że podoba się innym. Przykład drugi Obserwowanie ludzi w restauracji, jakie sztućce stosują do konkretnych potraw i jak jedzą skomplikowane dania.

Reguła lubienia i sympatii
Zdecydowanie częściej spełniamy prośby ludzi, których lubimy. Akceptujemy ich pomysły, propozycje, ponieważ atrakcyjność interpersonalna wzbudza sympatię, co z kolei zwiększa szanse na uległość. Informacja o drugim człowieku, która dociera do nas jako pierwsza, to wygląd zewnętrzny. Często jest to jedyna informacja, jaką mamy o danej osobie i tylko na niej się opieramy.

Badania potwierdzają, że urodziwym ludziom przypisujemy pozytywne cechy, chętniej i uważniej ich słuchamy, częściej z nimi przebywamy. Okazuje się również, że lubimy ludzi podobnych do nas samych lub podobnych tylko pod względem jakiejś konkretnej cechy (np. szybkie mówienie). Jest to kolejna reguła będąca potężnym narzędziem wpływu społecznego.

Przykład pierwszy Sprawdzano, jaki wpływ ma uroda wolontariuszek zbierających pieniądze na cele charytatywne na wysokość darowizn. Ładne wolontariuszki zebrały zdecydowanie więcej pieniędzy niż ich mniej urodziwe koleżanki Przykład drugi Przy okazji wyborów burmistrza Nowego Yorku w 1975, wyborcy pytani byli o to, na kogo będą głosować, pytano ich również ile mają wzrostu. Okazało się, że większość respondentów, którzy byli wysocy, zamierzała poprzeć kandydata wyższego niż jego rywal.

Reguła autorytetu Cialdini w swoich licznych eksperymentach psychologicznych udowodnił, że polecenia wydawane przez autorytet spełniane są w zdecydowanej większości. O uznaniu kogoś za autorytet decyduje często wiedza o jego pozycji społecznej lub drogie auto czy drogie ubranie, a tytuł naukowy działa jak wyzwalacz posłuszeństwa. Słynny już eksperyment S. Miligrama, w którym polecenia wydawane przez autorytet powodowały, że większość badanych (ponad 65%) wciskała przycisk do końca powodując uderzenie prądem o sile 450 wolt, dowodzi słuszności tej tezy.

Reguła autorytetu Zaniepokojenie może budzić zjawisko tzw. kapitanozy, sytuacji zaobserwowanej podczas badań na symulatorach lotu. Choć kapitan popełniał ewidentne błędy załoga nie ma odwagi zwrócić mu uwagi. Gdyby sytuacja zdarzyła się naprawdę wszyscy ludzie na pokładzie zginęliby. Inna stroną tej pułapki autorytetu jest zbytnia ostrożność czy wręcz nieufność w stosunku do osób bez statusu i autorytetu. Natomiast ufność w autorytety często może pomagać w podjęciu słusznych decyzji.

Reguła autorytetu Przykład pierwszy
W przeciętnym amerykańskim szpitalu 12% medykamentów ordynowanych pacjentom jest przepisanych błędnie, nikt nie kwestionuje decyzji lekarzy będących przecież autorytetem. Przykład drugi Maszynopis książki „Schody” Jerzego Kosińskiego wysłano pod innym tytułem i z innym nazwiskiem do 28 wydawictw, dziesięć lat po tym jak odniosła wielki sukces wydana przez wydawnictwo Random House. Wszystkie wydawnictwa odrzuciły tekst w tym również Random House.

Reguła niedostępności
Jeśli człowiek traci swobodę wyboru lub staje w obliczu jej zagrożenia, to doświadcza nieprzyjemnego napięcia emocjonalnego (reaktancji). Dotkliwość tego stanu zależy od ważności niedostępnych możliwości, a konsekwencją tego jest chęć odzyskania swobody wyboru i wzrost atrakcyjności utraconej swobody. Niedostępność dóbr czy informacji powodują, że stają się one cenniejsze, dlatego bardziej o nie zabiegamy. Pożądane zatem stają się rzeczy nie ładniejsze ale rzadsze. Jest to kolejne potężne narzędzie wpływu społecznego, często wykorzystywane w sprzedaży. Podanie komunikatu, że liczba artykułów jest ograniczona, wpływa na atrakcyjność tego towaru.

Przykład pierwszy Importer mięsa wołowego dzwonił do swych stałych odbiorców z ofertą mrożonego mięsa. Do niektórych klientów kierował informację, że niedługo spadnie ilość dostaw wołowiny z zagranicy i jest to informacja poufna uzyskana prywatnymi kanałami. Odbiorcy, którzy otrzymali wiadomość o ograniczeniu importu zamówili dwa razy więcej mięsa niż ci, którzy składali normalne cykliczne zamówienie i nic nie wiedzieli o ograniczeniach.

Przykład drugi W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych w Polsce uważano, że piwo w puszce jest lepsze od butelkowego tylko dlatego, że puszki były rzadkością. Również w tym samym czasie trudno było kupić dobrą książkę, dlatego jeśli udało się pożyczyć ją na kilka dni, był to niewątpliwy sukces, a wskaźniki czytelnictwa były znacznie wyższe niż obecnie, kiedy książki są łatwo dostępne.

Inne techniki sekwencyjne
“Drzwi zatrzaśnięte przed nosem” to technika polegająca na zastosowaniu sekwencji próśb od bardzo trudnej do spełnienia, poprzez trudną i na relatywnie łatwej kończąc. „Karate” jest techniką zawierającą dwie prośby o takim samym stopniu trudności, gdyż ponawianie prośby ma dać sygnał społeczny, że proszącemu bardzo zależy. „Niska piłka” bazuje na poczuciu zobowiązania. Jeśli człowiek podejmuje jakieś zachowanie w warunkach swobodnego wyboru i sądzi, że to on sam, bez żadnych nacisków zewnętrznych angażuje się w osiągnięcie jakiegoś celu, to nawet jeśli zmienią się warunki czuje się on zobowiązany do kontynuacji działań.

Inne techniki sekwencyjne
Warto w tym miejscu wspomnieć też o „huśtawce emocji”, która polega na doznaniu uczucia silnego strachu i nieoczekiwanym zniknięciu bodźca wywołującego ten strach. Nagłe zniknięcie lęku powoduje uległość a nawet bezrefleksyjność wobec kierowanych próśb w chwilę później (Doliński, 1998).

Wzajemna atrakcyjność

Czynniki decydujące o powstawaniu sympatii
Każdy z nas nieraz zadawał sobie pytanie, dlaczego jednych ludzi lubi bardziej a innych mniej. Badania naukowe wykazały, że o powstaniu wzajemnej sympatii decydują następujące czynniki: atrakcyjność fizyczna, częstość kontaktów, podobieństwo, komplementarność.

Atrakcyjność fizyczna
W badaniach Elaine Hatfield 752 studentom wyznaczono ślepe randki. Mieli oni spotkać się na zabawie tanecznej z osobą, której wcześniej nie znali. Choć wcześniej przeprowadzono szereg pomiarów osobowości i intelektu, faktycznie osoby badane połączone zostały w pary losowo. Po spędzonym wspólnie wieczorze badani mieli ocenić, jak bardzo chcieliby spotkać się z tą samą osobą ponownie.

Badacze spodziewali się, że z wielu cech, które mogą decydować o powstaniu wzajemnej sympatii największe znaczenie powinny mieć: inteligencja partnera, męskość- kobiecość, dominacja – uległość, zależność – niezależność, wrażliwość, szczerość, atrakcyjność fizyczna.

Jak się okazało, atrakcyjność fizyczna partnera była jednym wymiarem, który decydował o chęci ponownego spotkania. Eksperyment potwierdził, że wygląd odgrywa ważną rolę w procesie powstawania sympatii zwłaszcza wtedy, gdy niewiele wiemy o drugiej osobie (Aronson i inni, 1997).

Lubimy osoby atrakcyjne, ponieważ sądzimy, iż są one bardziej: seksowne, uprzejme, szlachetne, otwarte, opiekuńcze, wrażliwe, interesujące i uspołecznione, choć nie ma żadnych dowodów naukowych na to, że atrakcyjni fizycznie ludzie posiadają te cech w większym zakresie niż osoby nieatrakcyjne. Przypisywanie innym pozytywnych cech na podstawie wyglądu zewnętrznego nazywa się zjawiskiem aureoli. Zostało ono opisane po raz pierwszy przez Karen Dion w artykule pod znamiennym tytułem „What is beautiful is good”.

Piękne jest dobre to stereotyp, który czasami nie funkcjonuje. Ładne kobiety są często uznawane za bardziej próżne i egoistyczne, a przystojni mężczyźni są często oceniani jako mniej inteligentni. Atrakcyjność fizyczna jest określana poprzez stopień zgodności wyglądu z obowiązującym w danej kulturze wzorcem. Zgodnie ze stereotypem urody w kulturze zachodniej kobiety powinny mieć jasne oczy i włosy a mężczyźni dla odmiany ciemne włosy i jasne bądź brązowe oczy. Potwierdzeniem obowiązujących stereotypów są wyniki badań przeprowadzonych przez Rich i Casha, które wykazały, że 39% kobiet chciałoby mieć jasne włosy, a aż 84% wierzy, że mężczyźni wolą blondynki (Ostrowska, 1999).

Obecnie w kulturze zachodniej liczy się ciało: proporcjonalne, szczupłe i umięśnione. Jego idealne wymiary ulegały zmianom na przestrzeni ostatniego stulecia. Proporcje obwodu w biuście i pasie, które uznawano za najbardziej istotne dla fizycznej atrakcyjności kobiet wynosiły na początku XX wieku - 2.1, wskaźnik zmniejszył się w 1925 roku do 1.1, by od 1965 do dziś utrzymywać się na stałym poziomie około Przeprowadzone później przez hinduskiego psychologa Singha badania wykazały, że najważniejszą rolę w urodzie kobiecych ciał odgrywa proporcja obwodu w pasie i biodrach, która powinna wynosić 0,7 (Głębocka, Karolczak, 2005).

O tym, jak ułożą się kontakty interpersonalne w dłuższym okresie czasu, decyduje nasza postawa wobec nowo poznanej osoby. Wyobraź sobie, że kilkakrotnie spotykasz Jana. Kiedy polubisz go najbardziej? 1. Gdy podczas każdego spotkania będzie się zachowywał wobec Ciebie pozytywnie? 2. Gdy podczas każdego spotkania będzie się zachowywał wobec Ciebie negatywnie? 3. Gdy początkowo Jan zachowuje się negatywnie, ale potem jego zachowanie staje się coraz bardziej pozytywne? 4. Gdy początkowo Jan zachowuje się pozytywnie, ale potem jego zachowanie zmienia się na negatywne?

Prawidłowa odpowiedź brzmi 3. Opisane zjawisko opiera się o efekt zysku i strat, który polega na tym, że bardziej lubimy daną osobę, jeżeli więcej wysiłku musimy włożyć w zmianę jej pierwotnej opinii o nas (Aronson i inni, 1997).

Częstość kontaktów Efekt częstości kontaktów to zjawisko polegające na tym, że im częściej widzimy i kontaktujemy się z drugą osobą, tym większe prawdopodobieństwo, że zostanie ona naszym przyjacielem. Prawidłowość ta odnosi się do ludzi w każdym wieku – od przedszkolnego do późnej starości. W latach 50. Leon Festinger, Stanley Schachter oraz Kurt Back przeprowadzili badania nad powstawaniem przyjaźni między studentami mieszkającymi w miasteczku studenckim.

Częstość kontaktów Zgodnie z efektem częstości kontaktu 65% badanych wskazało jako najbliższych przyjaciół osoby mieszkające w tym samym budynku, a aż 41% osób wskazało swych sąsiadów. Opisane prawidłowości wynikają z efektu czystej ekspozycji - zjawiska polegającego na tym, że im częściej jesteśmy wystawieni na ekspozycję bodźca, tym bardziej jesteśmy skłonni go polubić.

Podobieństwo czy komplementarność
William Griffitt przeprowadził badania, w których manipulował dwiema zmiennymi: podobieństwem oraz premią. W pierwszym etapie badań dokonano pomiaru postaw studentów. Kilkanaście tygodni później badani zostali poproszeni o ocenę atrakcyjności nieznanej osoby. Podstawą oceny nieznajomego miał być wypełniony przez niego kwestionariusz. W rzeczywistości kwestionariusz został spreparowany tak, by w jednej grupie 25% postaw było zgodnych z postawami badanych, a w drugiej grupie 75%.

Ponadto połowie badanych powiedziano, że otrzymają premię, ponieważ eksperyment, w którym uczestniczą został uznany przez władze uczelni za bardzo ważny. Druga połowa musiała zadowolić się zwyczajną, niewielką zapłatą. Jakie były wyniki opisanego eksperymentu? Bardziej atrakcyjni okazali się nieznajomi o wyższej zgodności postaw. Osoby badane, które uzyskały dużą premię, oceniały wyżej nieznajomego.

Już w 1961 roku słynny psycholog Theodore Newcomb odkrył, że ludzie są dla siebie bardziej atrakcyjni, gdy mają zbliżone poglądy, podobne postawy oraz gdy pochodzą z tych samych środowisk. Istnieje zatem większe prawdopodobieństwo, że naszym przyjacielem zostanie ktoś, kto pochodzi z tej samej klasy społecznej (jego rodzice i nasi prowadzą gospodarstwo rolne), jest tego samego wyznania i popiera tą samą partię polityczną co my, niż ktoś, kto pochodzi w zupełnie innego kręgu kulturowego i ma całkowicie różne od naszych doświadczenia życiowe. To nie oznacza jednak, że przyjaźń ludzi różnych ras, tradycji, religii czy przekonań jest niemożliwa.

Naukowcy twierdzą, że znajomość z ludźmi, którzy podzielają nasze przekonania i styl życia jest dla nas źródłem wsparcia. Z drugiej strony jesteśmy skłonni uważać, że ludzie, którzy nie podzielają naszych opinii posiadają negatywne cechy, są agresywni, niemili, głupi lub słabego charakteru (Aronson i inni, 1997).

Dyskusje na temat roli komplementarności w relacjach interpersonalnych trwają od dawna. Niestety wyniki badań nie są jednoznaczne. O wiele łatwiej wykazać, w jakich dziedzinach ludzie poszukują przyjaciół czy partnerów podobnych do siebie, niż posiadających przeciwne charakterystyki. Wieloletnie obserwacje związków partnerskich pokazują, że większą szansę na długie współżycie ma układ, w którym jeden z partnerów jest dominujący, a drugi uległy, niż taki, w którym oboje są dominujący.

Układy cech wzajemnie powiązanych
Warto zawrócić uwagę na złożoność relacji interpersonalnych. Przykładem ujmującym skomplikowany charakter związków partnerskich są układy cech wzajemnie powiązanych, które pokazują, że: Pozytywna postawa wobec partnera łączy się najsilniej z dążeniem do pogłębienia znajomości, unikania konfliktów, wspólnej zabawy i gotowości pomagania sobie. Przypisywanie partnerowi zaburzeń w dostosowaniu psychicznym i społecznym łączy się z bardzo krytyczną postawą. Dostrzeganie u partnera postaw bardzo różnych od własnych wiąże się ze spadkiem atrakcyjności zwłaszcza w grupie kobiet (Nęcki, 1975).

Pytania kontrolne Jaki wpływ na funkcjonowanie społeczne ma konformizm? Czy jesteś w stanie wymienić sytuacje, w których ulega się wpływom autorytetów lub grupy łamiąc swoje zasady lub unikając ujawniania poglądów. Czy kobiety są bardziej uległe od mężczyzn? Opisz czynniki zwiększające uległość wobec innych. Przedstaw charakterystykę osobowości zależnej Podaj pozytywne i negatywne skutki modelowania Podaj definicję agresji Omów różne formy zachowań agresywnych Przedstaw teorię hydrauliczną i wskaż dowody na jej fałszywe twierdzenia

Pytania kontrolne Wskaż argumenty przemawiające za wrodzonym charakterem agresji. Omów koncepcję frustracja – gniew - agresja Czy osoba z natury łagodna może nauczyć się agresji? Czy media ponoszą odpowiedzialność za brutalizację życia publicznego w Polsce? Jak skutecznie radzić sobie z własnym gniewem i złością? Wymień sześć podstawowych reguł wpływu społecznego według Cialdiniego. Omów regułę wzajemności.

Pytania kontrolne Wyjaśnij, na czym polegają techniki sekwencyjne i opisz jedną z nich. Co to jest huśtawka emocji i na czym polega? Znaczenie atrakcyjności fizycznej – efekt aureoli Na czym polega efekt czystej ekspozycji? Dlaczego nie należy okazywać nadmiernej sympatii nowopoznanym ludziom? Jak skutecznie zjednywać sobie ludzi?

Literatura Aronson E, Wilson T., Akert R. (1997). Psychologia społeczna. Serce i umysł. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk Aronson E. (1987). Człowiek istota społeczna. Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa Carnegie D. (1995). Jak zdobyć przyjaciół i zjednać sobie ludzi. Studio EMKA. Warszawa. Cialdini R. ( 2002). Wywieranie wpływu na ludzi, teoria i praktyka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk. Doliński D. (2005). Techniki wpływu społecznego. Wydawnictwo naukowe Scholar. Warszawa. Głębocka A., Kulbat J. (2005). Wizerunek ciała. Portret Polek. Wydawnictwo Naukowe UO. Opole Nęcki Z. (1975). Psychologiczne uwarunkowania wzajemnej atrakcyjności. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo PAN. Pospiszyl K. (1992). Psychopatia. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa Rosenhan D., Seligman M. (1994). Psychopatologia. Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Strelau J (1999). Psychologia. Podręcznik akademicki – Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej. GWP. Gdańsk. Wojciszke B. (2002). Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej. Scholar. Warszawa Zimbardo Ph. Psychologia i życie. (1994). Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.

Psychologia społeczna – człowiek i społeczeństwo

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "Psychologia społeczna – człowiek i społeczeństwo"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres

Wejść

Zaloguj się poprzez sieć społeczną:

Psychologia społeczna – człowiek i społeczeństwo

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "Psychologia społeczna – człowiek i społeczeństwo"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres