Nasi starsi bracia" – tradycje, zwyczaje, obrzędy i symbole.

Prezentacja na temat: "Nasi starsi bracia" – tradycje, zwyczaje, obrzędy i symbole."— Zapis prezentacji:

1 Nasi starsi bracia" – tradycje, zwyczaje, obrzędy i symbole

2 W ramach projektu uczniowie realizowali następujące tematy:
Losy Żydów mieszkających przed wojną i w czasie wojny w Sobkowie. Tworzenie zbioru relacji i wspomnień. Święta i obyczaje żydowskie. Poznanie piosenek żydowskich. Ubiór jako element kultury żydowskiej. Stworzenie słownika zawierającego słowa żydowskie i ich znaczenie.

3 Naszym celem stało się, między innymi, poznanie historii, kultury, obyczajów, tradycji sobkowskich Żydów w latach II wojny światowej, dostrzeżenie istoty Holocaustu w odniesieniu do wydarzeń we współczesnym świecie, rozbudzenie wrażliwości na krzywdę drugiego człowieka, a także uświadomienie sobie zagrożeń, jakie wynikają z fanatyzmu, rasizmu, nacjonalizmu, czyli braku szeroko pojętej tolerancji. Zależało nam na tym, by w systemie wartości młodych ludzi zajął ważne miejsce szacunek dla życia i godności drugiego człowieka, altruizm, solidarność i patriotyzm.

4 W pełni wykorzystaliśmy indywidualne predyspozycje i zdolności, takie jak: umiejętność rysowania, recytowania, redagowania tekstów, projektowania komunikatów multimedialnych, fotografowania i obróbki zdjęć. Młodzież wykonała prace plastyczne przedstawiające charakterystyczny ubiór Żydów oraz sylwetki żydowskich dzieci w dramatycznych czasach Holokaustu. Efekty podjętych działań zaprezentowaliśmy podczas uroczystej prezentacji projektu na forum szkoły z udziałem uczniów, nauczycieli i społeczności lokalnej.

5 – refleksje, rozmowy , wywiady
Część badawcza – refleksje, rozmowy , wywiady W naszych badaniach staraliśmy się dotrzeć do najstarszych mieszkańców Sobkowa i okolic. To, że Żydów w Sobkowie było wielu pamięta 85- letnia mieszkanka, pani Felicja Maliszewska. Jej wspomnienia potwierdzają fakt, że Żydzi mieszkali głównie wokół rynku - dzisiejszy Plac Wolności. Znajdowały się tam domy, sklepy, zakłady rzemieślnicze, krawcy, szewcy. Przeważnie zajmowali się handlem. Nasza rozmówczyni dodaje: „Mieli oni święto, zwane kucki, w soboty- szabat. W tym dniu nic nie robili, gdyż tak nakazywała ich wiara. Nie mogli jeść wtedy mięsa ani tłuszczu.

6 Do pobliskiej rzeki Nidy chodzili topić grzechy, w postaci obcinanych paznokci. Modlili się w bóźnicy. Modlili się z wielką czcią i miłością. Powstrzymywanie się tego dnia od pracy było nie tylko nakazem, obowiązkiem ale i aktem wiary.” Na ten dzień, jak przypomina sobie nasza rozmówczyni, kupowano rzeczy najlepsze i najsmaczniejsze produkty. W przygotowaniach do Szabatu brali udział wszyscy domownicy. Przełożonym Żydów - dodaje pani Felicja- był Rabin. Na czas modlitwy siwy starzec z długą brodą zakładał na ramiona szaty rytualne- coś w rodzaju ogromnego ręcznika z czarnym haftem , na końcach z długimi frędzlami.

7 Żyd w stroju modlitewnym
Żyd w stroju modlitewnym. Na głowie ma tefilin (filakterie) i chustę modlitewną — talit — nałożoną na kapotę. Do rogu tałesu przymocowane są długie frędzle, zwane cicit.

8 Odziany był w długi, prawie do ziemi, atłasowy chałat
Odziany był w długi, prawie do ziemi, atłasowy chałat. Modlili się kiwając mocno do przodu. Jeśli w święto trzeba było coś zrobić, np. napalić w piecu, to zatrudniali oni Polaków, ale za tę pracę płacono im. Święto rozpoczynało się w piątek po zachodzie słońca zapaleniem i błogosławieniem świec. Zapalała je kobieta na dwadzieścia minut przed zmierzchem. Mężczyźni rozpoczynali Szabat w bóźnicy. Modlitwę kończono o zmroku w sobotę. Pani Felicja pamięta również, że Żydzi nie tylko bezpośrednio handlowali, ale byli pośrednikami w handlu artykułami rolnymi. Związane to było z zasadami ich religii, bowiem

9 Żydzi jedli ten nabiał, który był przerobiony w obecności współwyznawcy. Żyd - pachciarz, mieszkający we dworze, odbierał mleko z każdego udoju i u siebie w mieszkaniu przerabiał je na własny i rodziny użytek. Cały niemal handel prowadzili Żydzi, poczynając od drobnych handlarzy, skupujących skórki królicze, zajęcze, pierze, drób, nabiał, owoce, aż do handlarzy zbożem i żywcem. Nasza rozmówczyni przypomina sobie , że Żydówki po ślubie obcinały, a raczej goliły włosy. Chodziły wówczas w perukach. Te biedne miały peruki bardzo brzydkie, a te najbiedniejsze chodziły w czepkach.

10 Polacy, mieszkańcy Sobkowa znali zwyczaje Żydów, szanowali je
Polacy, mieszkańcy Sobkowa znali zwyczaje Żydów, szanowali je. Na przykład Żyda częstowano tylko samą herbatą, bo inne jedzenie było trefne. Żydówki na deser podawały pieczone z mąki pod blachą w zwykłej kuchni, w wygrzanym palenisku chałki. Pani Felicja pamięta też, że za Sobkowem w stronę Staniowic był dwór żydowski. Dziedzic nazywał się Kaminer. Posiadał on dużo ziemi, do samej Wierzbicy. Powyższe dane potwierdza 71- letnia mieszkanka Żernik - Wanda Kowalska. Z jej wspomnień możemy dodać, że Żydzi, mimo że

11 uchodzili za bardzo bogatych, żyli skromnie
uchodzili za bardzo bogatych, żyli skromnie. W ubiorze dominował kolor czarny, chociaż młode dziewczyny ubierały się jak Polki. Mężczyźni byli bardzo przystojni, wysocy, śniadzi. Niejedna Polka się w nich kochała. Z okolicznych wsi przyjeżdżali mieszkańcy do Sobkowa – wspomina - by w sklepach, prowadzonych przez Żydów kupić chustki, szale, materiały, nici, igły, guziki, szare mydło i inne potrzebne artykuły. W zamian Polki zanosiły jaja, sery, mleko. Jeśli Żyd miał zaufanie do klienta to dawał mu na tak zwaną kreskę. Na ogół Żydzi i Polacy żyli w zgodzie i przyjaźni, pomagali sobie wzajemnie, chronili przed Niemcami, ale byli też tacy, którzy im zazdrościli i nienawidzili.

12 Pani Sabina Wydymus (lat 82), mieszkanka Sobkowa wspomina, że Sobków zamieszkiwało około 500 Żydów. Mieszkali tam, gdzie obecnie znajduje się rynek i na ulicy Kieleckiej. Posiadali sklepy mięsne (bez wieprzowiny) tzw. jatki, mleczarnie. Zajmowali się także krawiectwem, szewstwem. Miejscem modlitw było Bóźnica a najważniejszym świętem Szabat. Rozpoczynał się w piątek o godz. 15 i trwał do soboty popołudniu. Przewodniczył mu rabin. Świętem były też kucki – Żydzi zbierali się przed szopką i modlili. Zwyczajem żydowskim było, aby każdy męski potomek został obrzezany w ósmym dniu życia.

13 To, że Żydów w Sobkowie było wielu pamiętają mieszkanki, pani Józefa Purska, lat 85 i Alfreda Basaraba, lat 73. Czy pamięta pani, jak układały się relacje między Polakami a Żydami? Pani Purska: Żydzi mieli dobre stosunki z Polakami, nie kłócili się z nimi, oferowali im miejsca pracy. Zgadzali się z nimi w wielu kwestiach. Dzieci żydowskie bawiły się z polskimi, chodziły na te same lekcje, oprócz religii. W 1942 roku zostali wygnani z Sobkowa.

14 Gdzie mieszkali? Pani Purska: Żydzi byli rozrzuceni po całym Sobkowie. Mieszkali w bardzo małych domkach, dookoła rynku i jego okolicy. Rabin mieszkał tam, gdzie obecnie zamieszkuje rodzina Wilków.

15 W tym miejscu znajdowała się Bóźnica
Miał 12 dzieci. Jego dom został zburzony. Naprzeciw była Bóźnica (Bożnica, Synagoga). Bóźnica była za domem pani Czubiny. W tym miejscu znajdowała się Bóźnica

16 Tam gdzie jest obecnie transformator, były małe domki Żydów.

17 A czym się zajmowali? Pani Purska: Zajmowali się główne handlem. Sprzedawali, co tylko mogli. Węgiel sprzedawali na puty ( 1 put to około 10 kg). Mieli też własne sklepy. Ale zajmowali się również stolarką, krawiectwem, prowadzili masarnię, piekarnię. Pieczeniem chleba i bułeczek zajmowały się kobiety. Ich wypieki były naprawdę pyszne. Wędliny wyrabiali przeważnie Polacy, którzy kupowali u Żydów mięso. Ciekawostką jest to, że Żydom nie wolno było zabijać drobiu. Jeśli chcieli zjeść mięso, wówczas prosili znajomego Polaka o zabicie zwierzęcia.

18 Pani Basaraba: W sobotę świętowali, piekli tzw
Pani Basaraba: W sobotę świętowali, piekli tzw. mace, czyli coś w rodzaju naleśników; były one robione z mąki i wody. W dni robocze zajmowali się pracą, jak wszyscy inni, lecz np. do pracy w polu najmowali Polaków. „Moją matkę też najmowali do robienia masła, które później sprzedawali”. A gdzie znajdowały się sklepy żydowskie? Pani Purska: Rywin miał sklep między panem Michałkiewiczem, a Rodzyńskim. Sprzedawał rozmaite materiały. Nosił on nazwę Łokciówka. Jego syn - Tołba - był właścicielem sklepu spożywczego.

19 Miejsce, gdzie Rywin miał sklep

20 Dom Gineberga znajdował się w miejscu, gdzie obecnie jest dom pana Króla.
Jego córka miała na imię Estera, była krawcową. U niej uczyłam się szycia.

21 Żyd Hyl mieszkał tam, gdzie obecnie pani Fijałkowska,
natomiast Żyd Gołda (szewc) zatrudniał do wyrobu butów Polaków, które potem sam sprzedawał. Skóry do szycia butów kupował od Polaków.

22 W miejscu domu pana Fredka Michałkiewicza, miała
swój sklep Bencje, która była pachciarzem. Kupowała mleko od Polaków, a potem sprzedawała je też Polakom, ale już po wyższej cenie.

23 W miejscu Posterunku Policji, mieszkał Zając- Żyd handlujący wapnem.

24 Czy ich ubiór różnił się bardzo od naszego?
Pani Purska: Żydzi nosili ibice - czarne płaszcze i chałaty, coś podobnego do sutanny. Na głowy wkładali kapelusze z szerokim rondem. Mieli też charakterystyczne pejsy. A czy świętowali, tak jak my? Pani Basaraba: Świętem żydowskim był Siabes (Szabas). Zaczynał się w piątek wieczorem i kończył w sobotę wieczorem, Podczas szabasu żaden szanujący się Żyd - nie wziął do ręki pieniędzy, nie wolno mu było rozpalać ognia, chociażby nawet było trzydzieści stopni mrozu.

25 Jednym słowem - oprócz modlitwy i jedzenia nie można było wówczas nic robić, nawet pisać.
Czas przeznaczano na modlitwę i odpoczynek. W tym czasie jedli głównie mace, placki postne robione z mąki i wody, czyli coś w rodzaju naszych neleśników. Dopiero po Szabasie Żydzi otwierali swe sklepy i handlowali, by nie tracić zarobku. Jeśli przypadało święto "kuczek", żydowscy mężczyźni nie mogli jeść ani przebywać w domu. Szli do specjalnie przygotowanych na ten cel szałasów, sporządzonych z desek i gałęzi jedliny, a udekorowanych głównie kasztanami.

26 Pamiętają panie jeszcze coś ciekawego na temat Żydów?
Pani Purska: Zmarłego nieśli na kierków na deskach. Chowali go w kucki. Gdy Polacy szli na kirkut, aby zobaczyć pogrzeb Żyda, Żydzi wyganiali ich stamtąd. Kobieta nie mogła umrzeć panną. Jeśli umarła, wyciągano senniki dla rodziców, którzy leżąc na nich pokutowali. Trwało to czasem nawet kilka dni. A śluby odbywały się obok Synagogi. Panna młoda była wyprowadzana z domu na podwórze.  Ślub odbywał się na tzw. ,,śmieciach " - na podwórzu, pod gołym niebem.

27 Na zakończenie tej ceremonii młodzi z zawiązanymi oczami tłukli dwie szklanki o ziemię - jeśli stłukły się obie - miało to oznaczać nadzieję na długie, szczęśliwe i dobrane małżeństwo - tzw. „mazut top”. Wesela odbywały się w domach. Natomiast Pan Wincenty Łysak i jego żona Zofia – mieszkańcy Sobkowa, tak wspominają tamte czasy. Cała ulica Kielecka usiana była domkami żydowskimi. Żydzi najczęściej zajmowali się rzemieślnictwem. Byli piekarzami (ich siedziby znajdowały się tam, gdzie teraz mieszkają państwo Czubowie i Małogoscy), szewcami, krawcami, wyprawiali skóry. Największa ich część

28 zajmowała się handlem. Odżywiali się cielęciną, drobiem czy wołowiną z przodka. Natomiast kategorycznie odmawiali spożycia wieprzowiny. Tym samym nie jadali kiełbasy, która robiona była z mięsa wieprzowego. W środy w Sobkowie odbywały się jarmarki żydowskie. Można było na nich kupić dosłownie wszystko. W odpusty wystawiali wielkie kramy, które nieraz od kościoła ciągnęły się aż do żydowskiej Bożnicy. Najczęściej spotykanymi imionami i nazwiskami żydowskimi były Estera, Mosiek, Herszta czy Ankiel. W Sobkowie znajdował się również cmentarz żydowski,

29 który wśród miejscowej ludności nazywany był Kierkowem
który wśród miejscowej ludności nazywany był Kierkowem. Zwyczaj chowania Żydów bardzo mnie zainteresował. Żydzi zakopywali swoich zmarłych, bowiem na siedząco. Tłumaczyli to tym, że kiedy nadejdzie Dzień Zmartwychwstania będą oni mogli szybciej wstać z pozycji siedzącej niż leżącej. Powszedni strój przeciętnego Żyda składał się z krymki (czapka z małym daszkiem) oraz czarnych spodni i koszuli. Zazwyczaj odziewali się skromnie.

30 Jedynie w szabat ubierali się w odświętne stroje
Jedynie w szabat ubierali się w odświętne stroje. Gdy zdarzyło się, że ubranie zostało pobrudzone w święto musiało być od razu zmienione. Żydzi nie zaprzątali sobie głowy strojami czy wyglądem zewnętrznym. Nie przywiązywali zbyt wielkiej wagi do umeblowania, czy porządku w domu. Żyli skromnie. Bez wystawnych mebli czy porcelany. Dzieci żydowskie chodziły do polskich szkół. Bawiły się z polskimi dziećmi. To nie było nic dziwnego. Chociaż, jak w każdej regule zdarzały się wyjątki. Smutna prawda była taka, że niektórzy Polacy dokuczali Żydom.

31 Zdarzało się, że ktoś wybił szybę w mieszkaniu lub rzucił jajkiem w odświętnie ubranego Żyda. Nie było też mieszanych małżeństw. Rodziny, ani polskie ani żydowskie nie wyraziłyby prawdopodobnie zgody na taki związek. Żydzi byli bardzo związani ze sobą. Wspierali się we wspólnych przedsięwzięciach, pożyczali sobie pieniądze na rozpoczęcie działalności handlowej, czy rzemieślniczej. Byli bardzo skromni i oszczędni. Nie lubili wystawnie żyć. Nie szastali pieniędzmi. Prowadzili swoje interesy z rozwagą, dlatego też dość szybko bogacili się. Było to czasem obiektami zazdrości naszych rodaków.

32 Co ciekawe, Żydzi prowadzili interesy również z Polakami
Co ciekawe, Żydzi prowadzili interesy również z Polakami. Na przykład Pan Wincenty, który mieszkał w pobliżu Chęcin, szył buty, następnie zawoził je do Żyda – szewca w Chęcinach, który naciągał je, nadawał im formę (posiadał do tego specjalną maszynę), nakładał lakier i takie wykończone profesjonalnie obuwie sprzedawał, dając na nie trzymiesięczną gwarancję. Pan Wincenty zarobił wtedy sporo pieniędzy. Zdarzało się, że Żydzi pożyczali Polakom pieniądze. Jednak tylko tym, do których mieli zaufanie i wiedzieli, że zostaną one oddane. Zawiązywały się też przyjaźnie polsko – żydowskie. Pani Zofia bardzo lubiła

33 Żydówkę Esterę, która uczyła ją szyć na maszynie
Żydówkę Esterę, która uczyła ją szyć na maszynie. Kiedy Żydzi zostali wywiezieni do Jędrzejowa do getta. Pani Łysak odwiedzała tam swoją przyjaciółkę. Żydzi wierzyli, że przetrwają wojnę i wrócą do swoich domów. Mieli pieniądze i nadzieję, że uda im się przekupić Niemców. Jednak tak się nie stało. Estera, kiedy była wywożona schowała złoto w koku splecionym z warkoczy!!! Powiedziała Pani Zofii, że gdyby jej się coś stało upoważnia ją do wzięcia jej majątku. Nasza rozmówczyni rozpaczała nad losem ludności żydowskiej. Często powtarza, że byli to bardzo porządni ludzie.

34 Wszyscy nasi rozmówcy potwierdzają istnienie cmentarza żydowskiego w Sobkowie.

35 Było to miejsce święte. Miejsce to nazywano kirkutem, jeszcze dawniej okopowiskiem. Miał on specyficzny wygląd. Stały na nim płyty kamienne z pięknymi hebrajskimi napisami, zresztą niektóre, mimo że cmentarz jest zniszczony zachowały się do dzisiaj. Płyta nagrobna nosiła nazwę macewa. Wielce zasłużonym i cadykom stawiano ohele. Do dzisiaj zachowały się fundamenty dwóch oheli. Był to rodzaj grobowca w kształcie małego prostokątnego domku wykonanego z kamienia lub drewna.

36 Święta i obyczaje żydowskie SZABAT
Szabat jest największym świętem żydowskim i najważniejszym aktem wiary każdego Żyda. To święto jest oddzielnym przedmiotem nauczania w żydowskich szkołach. Przepisy określają dokładnie, jak przygotować mieszkanie i członków rodziny.

37 Pieniądze na przygotowanie szabatu powinny pochodzić z uczciwego zarobku, obowiązuje również pomoc dla biednych, którym nie wolno odmówić pożyczki i brać procentu za nią. W czasie szabatu zabronione jest wykonywanie prac; potrawy przygotowuje się w piątek i przechowuje ciepłe do następnego dnia. Święto rozpoczyna się w piątek ceremonią kidusz (hebr.) – „uświęcenie”. Na szabat naszykować trzeba stół nakryty białym obrusem, puchar napełniony winem oraz chałki osłonięte białą serwetką, symbolizujące podwójna ilość pokarmu, cudownie zesłanego Żydom w czasie wędrówki po wyjściu z niewoli egipskiej.

38 Mężczyzna przygotowuje świece, kobieta odmawia nad nim błogosławieństwo i witając szabat, spełnia najważniejszą czynność religijną. Mężczyzna odmawia kidusz, czyli błogosławieństwo wina, następnie wypija łyk wina i podaje puchar uczestnikom. W czasie rozpoczęcia szabatu ważne jest oświetlenie pokoju. Świece nie mogą być jedynym źródłem światła w czasie wieczerzy, nie wolno też ich przenosić do innego pokoju. Zakończeniem szabatu jest hawdala. Wtedy zapala się świece szabasowe lub tradycyjne, specjalne świeczki splecione z płaski warkocz.

39 ROSZHA -SZANA I JOM KIPPUR
Mężczyzna odmawia hawdalę – błogosławieństwo nad światłem, winem oraz wonnymi ziołami i korzeniami – następuje oddzielenie święta od dnia powszedniego. ROSZHA -SZANA I JOM KIPPUR Rosz ha-Szana (Nowy Rok) obchodzony jest pierwszego i drugiego dnia miesiąca tiszri. Rozpoczęcie Nowego Roku związane jest ze zmianami zachodzącymi co trzy lata w żydowskim kalendarzu opartym na roku księżycowym (354 dni).

40 Nowy Rok przypomina o stworzeniu świata oraz dni sądu
Nowy Rok przypomina o stworzeniu świata oraz dni sądu. Żydzi zobowiązani są wysłuchać trąbienia na rogu (szofar). Jest to róg barani, rzadko zdobiony rytem lub opaską z metalu. W pierwszy dzień Nowego Roku Żydzi odprawiają obrzęd oczyszczenia – taszlich ( co znaczy „wyrzuci”). Po Nowym Roku następują tak zwane Dni Grozy lub Dni Obrachunku trwające dni siedem. Czas ten zamyka Jom Kippur (Dzień Odpuszczenia, Dzień Pojednania), w Polsce zwany Sądnym Dniem. Święta te mają czysto religijny charakter. W czasie obrzędu taszlich Żydzi zgromadzeni nad brzegiem

41 rzeki, prosząc Wiekuistego o przebaczenie, wyrzucają z kieszeni do wody kawałki chleba rybom lub oczyszczają kieszenie z okruszek, co symbolizuje oczyszczenie z grzechów. Taszlich nadal jest odprawiany przez kultywujących tradycję, ortodoksyjnych Żydów. Żydzi modlący się w Jom Kipur

42 ŚWIĘTO PASCHY Święto Paschy rozpoczyna się 15 dnia miesiąca nisan.
Po szabacie jest to pierwsze święto nakazane w Biblii; trwa w Izraelu siedem dni. Paschę nazywa się świętem niekwaszonego chleba, ponieważ Żydzi tak szybko opuszczali Egipt, że nie zdążyli przygotować chleba na drogę. W czasie ucieczki piekli placki z niekwaszonego ciasta i stąd wywodzi się tradycja jedzenia macy w czasie święta Paschy. To święto kobiety żydowskie przygotowują bardzo starannie, dokładnie sprzątają mieszkanie i czyszczą sprzęty, aby nie pozostała najmniejsza okruszyna jedzenia. Przygotowuje się koszerne, specjalnie sporządzone potrawy na ucztę paschalną zwaną też

43 sderową (hebr. „porządek”), ponieważ przebiega według od dawna ustalonego rytuału. Przy suto zastawionym stole zasiada cała rodzina, a najstarszy mężczyzna rodu ubrany w białą szatę, zwaną „śmiertelną”, odczytuje Hagadę paschalną, co trwa do północy, a czasem i dłużej. W czasie uczty spożywa się symboliczne potrawy w specjalnych naczyniach podzielonych na sześć części. Najmłodszy chłopiec w rodzinie zadaje czytającemu Hagadę cztery przygotowane wcześniej pytania. Zgodnie z tradycją starsi chowają macę, dzieci szukają jej, a po znalezieniu otrzymują nagrodę.

44 PURIM Święto Losów (hebr. Purym „losy”), obchodzone jest 14 i 15 dnia miesiąca adar, poprzedzone jednodniowym postem dnia 13; mogą tu wystąpić przesunięcia, jeżeli 13 przypada w sobotę. Święto Purim łączy się z ważnym wydarzeniem w historii Izraela w czasach niewoli perskiej. Święto Purim obchodzone jest niezwykle radośnie i nazywa się je żydowskim karnawałem. Zabroniony jest post i żałobne zawodzenie, z Żydzi weseląc się, wysyłają sobie podarunki. Księga Estery czytana jest w bóżnicach i w domach. Za każdym razem, gdy zostanie wymienione imię Hamana, zagłuszane jest

45 - jak nakazuje tradycja – wrzawą czynioną przez chłopców, tupaniem oraz terkotaniem gregerów (grzechotek). Księga Estery, pisana na długim pergaminowym zwoju szerokości od 5 do 50 cm, zwijana jest w rulon z jedną rączką. Rulon wkłada się do specjalnego futerału w formie walca, stanowiącego ozdobną oprawę Megillat Ester. SUKKOT Święto Szałasów, Święto namiotów, w Polsce Kuczki, zaczyna się w kilka dni po zakończeniu

46 Jom Kippur, dnia 15 miesiąca tiszri
Jom Kippur, dnia 15 miesiąca tiszri. Obchodzone jest tak jak Pesach przez dni siedem. Święto przypadało w okresie zbiorów owoców, w tym winobrania. Było najbardziej radosne z powodu zebranych plonów i dlatego powstać mogło po przybyciu Żydów z Palestyny. CHANUKA - czyli Święto Światła należy do świąt historycznych, obchodzone jest bowiem na pamiątkę ważnych dla narodu żydowskiego wydarzeń. Obchodzone jest

47 przez dni osiem, a rozpoczyna się 25 dnia miesiąca Kiszew
przez dni osiem, a rozpoczyna się 25 dnia miesiąca Kiszew. Ze świętem tym związany jest piękny zwyczaj palenia świateł w specjalnych lampach zwanych chanukowymi (hebr. Chanukija). Lampy mają osiem miejsc na świece lub na oliwę. Zapala się je po zachodzie słońca, zaczynając od prawej strony (codziennie dodaje się kolejne aż do ośmiu). Ponieważ nie wolno zapalać jednego światła od drugiego, służy do tego dodatkowa świeca lub dzbanuszek na oliwę.

48 „Jestem dorosły” — bar micwa”
Chłopiec po ukończeniu 13-go roku życia, kiedy według żydowskiego prawa religijnego staje się osobą dorosłą, dostępuje uroczystości bar micwy („syn przykazania”). Tego dnia w obecności rodziny, znajomych i swojego nauczyciela chłopiec odczytuje w synagodze fragment Tory i wygłasza samodzielnie przygotowany do niej komentarz. Obrzęd ten czyni go pełnoprawnym członkiem gminy, obowiązanym do przestrzegania przykazań. Od tej chwili sam odpowiada za swoje grzechy, może wchodzić w skład minjanu.

49 „Jestem dorosła - bat micwa”
Od XIX w. coraz częściej obchodzi się także uroczystość bat micwy („córka przykazania”), w czasie której ogłasza się przyjęcie dziewcząt do dorosłej społeczności żydowskiej (w wieku 12 lat). Przy tej okazji sadzi się sosny — z ich gałęzi zostaną zrobione drążki do ślubnego baldachimu, pod którym w przyszłości dziewczęta zawierać będą związki małżeńskie.

50 Pod ślubnym baldachimem
Żydzi bardzo wysoko cenili instytucję małżeństwa. Niezamężne kobiety i nieżonaci mężczyźni nie cieszyli się szacunkiem. Wybór żony uznawano za rzecz bardzo trudną, dlatego przestrzegano przed pochopnymi decyzjami. Małżeństwa zwykle zawierano w młodym wieku. Kojarzeniem par zajmował się na ogół swat. W rodzinach bardzo religijnych młodzi często w ogóle nie znali się przed ślubem. To swat przeprowadzał decydujące rozmowy z rodzicami. Po nich zarządzano tzw. oględziny, podczas których młodzi mogli, często po raz pierwszy, się zobaczyć.

51 Z uwagi na to, że wesela trwały często kilka dni, za najlepszą porę do zawierania ślubów uważano wiosnę lub jesień, a najbardziej odpowiednimi dniami były wtorek lub piątek. . Należało też sporządzić kontrakt ślubny zwany ketubą (hebr. dokument). Zgodnie ze zwyczajem, mąż gwarantował żonie mieszkanie, utrzymanie i opiekę. Ketuba była i jest gwarancją majątku kobiety i jej statusu prawnego. W ostatnią sobotę przed ślubem odbywały się przyjęcia dla przyjaciół, wieczorki: kawalerski i panieński. W dniu ślubu młodzi zobowiązani byli do zachowania postu. Zarówno kobietę, jak i mężczyznę obowiązywał kolor

52 biały, narzeczona powinna zasłonić twarz welonem
biały, narzeczona powinna zasłonić twarz welonem. Ceremonia ślubu odbywała się często na dziedzińcu przy synagodze.

53 SZKOŁA ŚWIECA DLA CÓRKI
Gdy dziecko po raz pierwszy idzie do szkoły, wydaje się uroczysty posiłek dla rodziny i przyjaciół. Podaje się chałę, rybę, jarzyny, mięso lub kurczaki, napoje alkoholowe, ciasta i deser. ŚWIECA DLA CÓRKI Po ukończeniu 3 lat, dziewczynka staje w szabat przy matce i zapala swoją świecę w szabatowym lichtarzu. Przed zapaleniem matka pomaga jej w odmówieniu błogosławieństwa. W ten sposób do świateł szabatowych dodane jest jeszcze jedno światło.

54 POSTRZYŻYNY Do 3 lat można chłopcu nie obcinać włosów. W rodzinach ortodoksyjnych Żydów, trzyletni chłopiec zaczyna się uczyć Tory, alfabetu hebrajskiego, błogosławieństwa jedzenia i krótkich modlitw. Ceremonia obcinania włosów odbywa się zwykle w synagodze i tam ma miejsce wypicie toastu kieliszkiem alkoholu. Włosy obcina się pozostawiając pejsy.     Ojciec zaprasza przyjaciół, aby każdy z nich mógł obciąć pasmo włosów, a sam wkłada synowi jarmułkę, a także po raz pierwszy zakłada mu „cicit”, czyli kaftanik zakończony sznureczkami, mały tallit. Dorośli używają szala modlitewnego "tallit (jidysz "tałes„).

55

56 Aszamnu - hebr. zgrzeszyliśmy - publiczne wyznawanie. grzechów
Aszamnu - hebr. zgrzeszyliśmy - publiczne wyznawanie grzechów. Jest to spowiedź całej społeczności, podczas której w porządku alfabetycznym wymienia się wszystkie grzechy. Modlitwa odmawiana jest cicho, modlący się bija się w piersi. Aszamnu odmawia się w Jom Kipur. Awel - Obchodzący żałobę, żałobnik. Awinu malkenu -hebr. "Ojcze nasz, Królu nasz..." Modlitwa, odmawiana jest w dni postne, podczas Dziesięciu Dni Pokuty (Jom Kipur). Bóźnica - tradycyjna, ludowa, polska nazwa synagogi

57 Bund - żydowska partia robotnicza, propagująca kulturę i język jidisz.
Chałat - długie okrycie wierzchnie przypominające płaszcz, noszone zwłaszcza przez Żydów we wschodniej Europie. Chazan - kantor, śpiewak prowadzący modły w bóżnicy Cheder - szkoła żydowska o charakterze religijnym utrzymywana przez gminę religijną. Gold jojn - jid. "złoty rosół" - pierwszy posiłek jaki spożywali nowo poślubieni po powrocie do domu z uroczystości zaślubin. Hadar tahara - budynek, w którym dokonuje się

58 obmywania zwłok przed pogrzebem.
Hawdala - uroczyste zakończenie szabatu i innych świąt, oznacza oddzielenie dnia świątecznego od zwykłego. Hawdalowa świeca - używana jest podczas zakończenia szabatu; może ją trzymać najmłodszy chłopiec w rodzinie, ale też jako wyróżnienie najmłodsza dziewczynka. Hazkoras - neszmos -modlitwa za zmarłych , bliskich i dalekich krewnych, oraz obcych. Odmawiana jest kilka razy w roku w synagodze podczas uroczystych świąt.

59 nakrycie głowy noszone przez ortodoksyjnych Żydów, okrywające ciemię.
Jarmułka Jesziwa - rodzaj wyższej szkoły talmudycznej dla nieżonatych studentów. Obecnie jesziwy działają głównie w USA i Izraelu. Jidysz - język Żydów aszkenazyjskich.

60 Kirkut - cmentarz żydowski.
Kabała - żydowska tradycja mistyczna Kadisz - nazwa modlitwy za zmarłych Kirkut - cmentarz żydowski. Cmentarz żydowski w Sobkowie

61 Klezmer -. żargonowe określenie muzyka
Klezmer - żargonowe określenie muzyka wynajmowanego do pracy nie wymagającej wartości artystycznej (np. do tańca w restauracji). Macewa - żydowska stela nagrobna, najczęściej pionowo ustawiona, prostokątna płyta kamienna lub drewniana żydowska.

62 Machzor -. modlitewnik zawierający zbiór modlitw
Machzor - modlitewnik zawierający zbiór modlitw przeznaczonych na różne święta. Mazełtow - życzenie pomyślności Mełamed - nauczyciel w chederze Mykwa - zbiornik z bieżącą wodą (niekiedy basen) Ohel - rodzaj grobowca zachowującego formę małego, prostego domku. Wykonywano go z drewna lub kamienia. Pokładne - opłata za miejsce na cmentarzu żydowskim . Rebe - zwrot grzecznościowy, za pomocą którego uczniowie zwracają się do nauczyciela w chederze lub jesziwie.

63 Synagoga - (zebranie, zgromadzenie), świątynia
Synagoga - (zebranie, zgromadzenie), świątynia żydowska, miejsce zebrań gminy na modlitwę, dyskusje, sądy; bóżnica. Tałes - hebr. "talit" - szal modlitewny z frędzlami zwanymi "cicit"; tałes nosi się w synagodze podczas nabożeństwa.

64 Wystawa prac plastycznych

65

66

67

68

69 Wykonaliśmy prace plastyczne przedstawiające sylwetki żydowskich dzieci w dramatycznych czasach Holokaustu. Chcieliśmy rozbudzić w sobie ludzki odruch współczucia i solidarności z tymi, których godność usiłowano brutalnie zniszczyć. Wykonaliśmy prace plastyczne przedstawiające sylwetki żydowskich dzieci w dramatycznych czasach Holokaustu. Chcieliśmy rozbudzić w sobie ludzki odruch współczucia i solidarności z tymi, których godność usiłowano brutalnie zniszczyć.

70

71

72

73

74

75 i wyeksponowaliśmy ją na głównym korytarzu.
Przygotowaliśmy gazetkę ścienną pt. i wyeksponowaliśmy ją na głównym korytarzu.

76

77 Uczennice na akademii zaprezentowały piosenki żydowskie zespołu Chmielnikers: Chiribim – Chiribom, Az Der Rebe Zingt, Ajdle Jano, Hava Nagila.

78 Grupa dziewcząt przygotowała również taniec żydowski przy dźwiękach muzyki żydowskiej.

79 Udział w realizacji projektu pozytywnie wpłynął na kształtowanie naszych osobowości w sferze intelektualnej, emocjonalnej i moralnej. Wiemy, co powinniśmy uczynić, o czym powinniśmy pamiętać, jakich zasad przestrzegać, by nie dopuścić do powtórzenia się tragedii sprzed sześćdziesięciu kilku lat.

80 Otóż jesteśmy zobowiązani:
szanować godność każdego człowieka, aktywnie przeciwstawiać się wszelkim przejawom zła, być odpowiedzialnym za drugiego człowieka, rozsądnie korzystać z wolności, ludzkie życie traktować jak cenny dar, działać na rzecz zgody, porozumienia, pokoju,

81 Dziękujemy