podstawowe teorie rozwojowe

Prezentacja na temat: "podstawowe teorie rozwojowe"— Zapis prezentacji:

1 podstawowe teorie rozwojowe
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski podstawowe teorie rozwojowe psychoanaliza behawioryzm humanistyczna poznawcza

2 psychoanaliza – twórcy
Zygmunt Freud ( ) Carl Gustaw Jung ( ) Alfred Adler (1870–1937)

3 Zygmunt Freud (1856-1939) psychologia głębi

4 Zygmunt Freud austriacki neurolog, psychiatra
początkowo zajmował się neuropatologią, później leczeniem nerwic, zwłaszcza histerii wspólnie z J. Breuerem badał histerię stosując metodę leczenia za pomocą ujawniania i odreagowania w stanie hipnozy nieświadomych przeżyć pacjenta po 1895 roku zaczął stosować własną metodę terapeutyczną, opartą głównie na analizie swobodnych skojarzeń, snów, wspomnień

5 gabinet Freuda

6 psychoanaliza narodziła się w klinikach psychiatrycznych i gabinetach psychoterapeutycznych świadomość to jedynie wierzchołek góry lodowej – nacisk na nieświadomość ludźmi powodują nieświadome impulsy, a sny i omyłki językowe wyrażają nieświadome pragnienia

7 podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski
popędy wrodzona reprezentacja psychiczna wewnętrznego somatycznego źródła pobudzenia, napędowy czynnik osobowości, sprawują wybiórczą kontrolę nad zachowaniem, zwiększając wrażliwość danej osoby na określone rodzaje bodźców Popędy kieruja malym dzieckiem i należy je hamowac- styl wychowawczy nadmierne wymaganie

8 rodzaje popędów: popędy życia popędy śmierci

9 popędy życia służą przetrwaniu jednostki i rozmnażaniu gatunku,
forma energii, za pośrednictwem której, popędy życia wykonują swe funkcje to libido

10 libido pojawia się u początków życia
cele libido dążenie do stwarzania coraz to większych całości, tworzenie więzi samozachowanie dążenie do zachowania gatunku libido pojawia się u początków życia

11 popędy śmierci destrukcyjne, działające w sposób mniej rzucający się w oczy, głównie pragnienie śmierci

12 struktura osobowości id ego superego

13 podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski
id – to zawiera dziedziczne wyposażenie osobowości, z popędami włącznie w ciągu życia do popędów dołączają się kompleksy, które są trwałymi urazami psychicznymi po popełnieniu czynów społecznie zabronionych id jest całkowicie nieświadome jego działanie jest odczuwane jako uczucie czegoś co nas „popycha” kieruje się zasadą przyjemności całkowicie nieświadome kieruje się zasadą przyjemności

14 id – to procesy wykorzystywane przez id w celu redukcji napięcia
czynności odruchowe wrodzone, automatyczne reakcje natychmiast redukujące napięcie kichanie, mruganie itp. proces pierwotny rozładowanie napięcia poprzez wytworzenie obrazu przedmiotu, który by to napięcie usunął wyobrażenia, sny, omamy, halucynacje

15 ego – ja, jaźń sfera świadomości człowieka i jego świadomego praktycznego działania ego jest świadomością świata, samego siebie i własnych działań kieruje się zasadą realizmu

16 podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski
ego – ja, jaźń działa za pośrednictwem procesu wtórnego: umożliwia myślenie realistyczne – formułuje plan zaspokojenia potrzeby: zawiesza czasowo zasadę przyjemności; zapobiega rozładowaniu napięcia do czasu znalezienia właściwego obiektu umożliwiającego zaspokojenie potrzeby; Np. patologie seksualne

17 superego – nadjaźń zaakceptowane normy moralne z którymi człowiek się identyfikuje powstaje dzięki interioryzacji zasad kieruje się zasadą moralności

18 funkcje superego hamowanie impulsów id
dąży do zablokowania popędów id na stałe przekonywanie ego, by zastępowało cele realistyczne moralnymi dążenie do doskonałości

19 poziomy świadomości świadomość przedświadomość nieświadomość

20 świadomość wyraża normalne pole świadomości osoby wobec siebie i aktualnie obecnych przedmiotów obejmuje wszystko to, co jest bezpośrednio obecne lub dostępne świadomości

21 przedświadomość obejmuje te treści psychiczne nieobecne bezpośrednio w świadomości, które jednak mogą być przywołane do świadomości dzięki: refleksji introspekcji rachunkowi sumienia medytacji itp.

22 nieświadomość jest tym, z czego człowiek nie zdaje sobie sprawy w racjonalny sposób, zawiera wyparte prymitywne impulsy, wspomnienie, wyobrażenia i życzenia wzbudzające zbyt wielki lęk by mogły być dopuszczone do świadomości

23 świadomość przedświadomość nieświadomość superego ego id

24 mechanizmy obronne nieświadome sposoby negowania, fałszowania lub zniekształcania rzeczywistości w celu zmniejszenia presji lęku na ego

25 podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski
mechanizmy obronne: wyparcie – wypchnięcie obiektu poza świadomość projekcja – mechanizm za pomocą którego lęk moralny lub neurotyczny zostaje przekształcony w strach formacja reaktywna – zastąpienie w świadomości wzbudzającego lęk impulsu jego przeciwieństwem, np. przesadna demonstracyjność miłości, gdy się kogoś nienawidzi fiksacja – zatrzymanie się na wcześniejszym stadium rozwoju regresja – cofnięcie do wcześniejszego stadium rozwoju Mechanizmy obronne- metody radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami w celu ochrony osobowości (ego), zmniejszenia lęku, frustracji i poczucia winy. Na ogół są one nawykowe i nieuświadomione. W pewnym nasileniu występują u praktycznie każdego człowieka i pełnią rolę przystosowawczą, są niezbędne. Mechanizmy obronne są jednak zawsze zniekształceniem zachowania lub oglądu rzeczywistości, stosowane nadmiernie lub nieadekwatnie do sytuacji mogą utrudniać funkcjonowanie. Dobrze, gdy w zachowaniu jednostki jest ich duży repertuar, a ich dobór i intensywność jest zależna od sytuacji (elastyczność stosowania). Można wówczas mówić o efektywności i braku patologii związanej z mechanizmami obronnymi.

26 Mechanizmy obronne ego
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski Mechanizmy obronne ego Techniki unikania działania: np..represja (wyparcie), nadmierna samokontrola, supresja (tłumienie), prokrastynacja (zwlekanie, odraczanie), zachowania obsesyjno-kompulsyjne Techniki przemieszczenia: np. kompensacja, konwersja, przeniesienie, regresja, omdlenie, robienie się słabym, chorym lub zmęczonym Techniki zniekształcania rzeczywistości: dewaluacja, fantazjowanie, idealizacja, maskowanie, projekcja Techniki przyjmowania cudzych zachowań: identyfikacja, introjekcja, konformizm, internalizacja Mechanizmy złożone, łączące kilka z powyższych: negatywizm, samorozgrzeszanie się, tracenie zainteresowania, zemsta, przesądy Mechanizmy obronne – duzy wklad w psych dziecka

27 procesy odpowiedzialne za powstawanie marzeń sennych:
pozostałości dnia: materiał, jaki składa się na obrazy snów, nie jest całkowicie autonomiczny, ale zdradza pochodzenie ze stanu czujności; wyparcie; symbolizowanie: przedstawienia źle przyjęte przez świadomość przechodzą do marzeń sennych przełożone na obrazy symboliczne, których treść jawna jest nieszkodliwa; zagęszczenie: kilka obrazów z życia rzeczywistego stapia się, dając we śnie początek jednemu obrazowi; przemieszczenie: w marzeniach sennych dany drobiazg z życia świadomego może nabrać bardzo ważnej funkcji emocjonalnej, spostrzeganie zależne od innych zmysłów (dotykowe, termiczne, bolesne itp.) zostaje przełożone na obrazy wzrokowe

28 czynność symptomatyczna
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski czynność symptomatyczna czyn wykonywany automatycznie, bez zastanowienia i bez zdawania sobie sprawy: gestykulacja rękami, zabawa guzikiem przy ubraniu, nucenie melodii, która się narzuca samoczynnie czynności pozornie bez znaczenia, które są zewnętrznym przejawem głębokich procesów psychicznych pochodzenia nieświadomego, mają charakter intencjonalny, który całkowicie wymyka się kontroli podmiotu Freud dzielil aktywnosc czlowieka na czynnosci symptomatyczne, niespokojne i zepchniete czynność symptomatyczna przejawem głębokich procesów psychicznych

29 czynność niespokojna przejawia się w niej konflikt pomiędzy dwiema niezależnymi siłami; skutek interferencji pomiędzy motywacją świadomą a nieświadomą: na przykład błędy w czytaniu, pomyłki, błędy w pisaniu; są to przejawy intencji zepchniętych przez człowieka albo wynik starcia się dwóch intencji, z których jedna chwilowo lub stale pozostaje nieuświadomiona

30 czynność zepchnięta „zapomnienie czynne” – coś zostaje zapomniane nie z powodu uszczerbku pamięci, ale z powodu zahamowania spowodowanego nieuświadomioną siłą przeciwną materiał psychiczny stłumiony w sposób niedoskonały, który mimo iż usunięty ze świadomości, nie został całkowicie pozbawiony wszelkiej zdolności pojawienia się

31 fazy rozwoju oralna – pierwsze 18 m-cy życia
analna – od 18 m-ca do 36 m-ca falliczna – od trzeciego do szóstego roku życia latentna – do okresu dorastania genitalna – od okresu dorastania

32 rozwój psychoseksualny – Freud
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski rozwój psychoseksualny – Freud pierwsze 18 m-cy życia stadium oralne bodźce z okolicy ust przyjemność związana z jedzeniem połykanie, wypluwanie – jako kontrola gryzienie – wpływ i modyfikowanie otoczenia okres zależności od matki – lęki związane z niezależnością Kiedy matka znika dziecko placze bo to tak jakby zniknela na zawsze. Gdzie jest mama? Nie istnieje

33 rozwój psychoseksualny – Freud
od 18 m-ca do 36 m-ca stadium analne bodźce z okolicy odbytu przyjemność wydalania i zatrzymywania kału fascynujące „rozmowy toaletowe” trening czystości samokontrola kontrola własnej fizjologii = kontrola świata wypuszczanie, uwalnianie, odpuszczanie

34 rozwój psychoseksualny – Freud
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski rozwój psychoseksualny – Freud od 3 do 6 roku życia stadium falliczne genitalia źródłem przyjemności ciekawość odmienności narządów płciowych (wzajemne zaglądanie sobie w majtki) identyfikacja z własną płcią kompleks Edypa, kompleks Elektry zazdrość o penisa, zazdrość o pochwę ? poczucie winy początki superego Kompleks Edypa- kazirodcze pożądania matki oraz wrogość wobec ojca lęk przed kastracjąwyparcie pożądania i wrogościidentyfikacja z ojcem jako mechanizm obronnyukształtowanie superego Kompleks Elektry- zazdrość o członek nawiązanie relacji z rodzicem płci przeciwnej rozluźnia się zwiazek z matka a obiektem staje się ojciec. Brak radykalnego rozwiazania kompleksu, slabsze superego?

35 rozwój psychoseksualny – Freud
od okresu dorastania stadium genitalne impulsy pregenitalne zastąpione genitalnymi; pojawia się pociąg seksualny do osób płci przeciwnej młodzież zaczyna kochać innych nie z powodów egocentrycznych lecz z pobudek altruistycznych

36 „złote myśli” Freuda Dzieci nie są złośliwe, są złe.
Rozkosz jest premią natury za trud płodzenia i rodzenia. Sport jest sublimacją popędu do przyglądania się i tendencji: sadystycznych, ekshibicjonistycznych, homoerotycznych i erotyki ruchowej. W nieświadomym człowieku tkwi jego tragiczny los. Jeżeli nie potrafiłeś wytępić w sobie występnych pragnień, żyją one w tobie nieświadomie, a więc - jesteś winny.

37 Carl Gustaw Jung - (1875-1961) psychologia analityczna

38 psychoanaliza Junga przeciwstawiał się przypisywaniu zbyt wielkiej roli instynktowi seksualnemu, libido to niezróżnicowane źródło energii życiowej po zaspokojeniu potrzeb biologicznych, energia wykorzystywana jest na działalność kulturową

39 nieświadomość nieświadomość indywidualna nieświadomość kolektywna
doświadczenia jednostki początkowo świadome, które zostały wyparte nieświadomość kolektywna genetycznie przekazywana jednostkom jej jednostkami są archetypy

40 archetypy animus – archetyp męski u kobiety
anima – archetyp żeński u mężczyzny persona – maska, którą przyjmuje jednostka w odpowiedzi na konieczność dostosowania się do obyczajów i tradycji społecznych, rola społeczna odgrywana w życiu cień – uosobienie zwierzęcej strony ludzkiej natury

41 Alfred Adler (1870–1937) psychologia indywidualna

42 psychoanaliza Adlera celem każdego zdrowego, rozsądnego człowieka jest rozwijanie własnych zdolności i możliwości "Dążenie do doskonałości jest rzeczą wrodzona w tym sensie, ze jest częścią życia..."

43 instynkt mocy główny motor działania ludzi, jako forma kompensacji kompleksu niższości

44 poczucie niższości powstaje w dzieciństwie na podłożu słabości dziecka w stosunku do dorosłych i do otoczenia fizycznego, sposoby kompensacji kompleksu niższości wpływają na kształtowanie się cech charakteru człowieka, a niemożność kompensacji daje początek nerwicom świadomość braków i potrzeba kompensacji są źródłem indywidualnego „planu życiowego” wyznaczającego kierunek działalności, zamierzenia i ideały jednostki oraz kształtującego jej osobowość

45 cechy człowieka wg Adlera
wyjątkowość jasna świadomość zdolność do panowania nad własnym życiem możność kształtowania własnej osobowości Każda jednostka reprezentuje zarówno jedność osobowości, jak i indywidualne ukształtowanie tej jedności. Zatem jednostka jest zarówno obrazem, jak i artystą. Jest twórcą własnej osobowości

46 podstawowe kierunki psychologii
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski podstawowe kierunki psychologii psychoanaliza behawioryzm humanistyczna poznawcza

47 John Broadus Watson (1878-1958)
„Dajcie mi dziecko spłodzone przez dowolną parę rodziców i dajcie mi pełną kontrolę nad środowiskiem, w jakim będzie ono wzrastać - a sprawię, że wyrośnie na wybitnego uczonego, artystę, politycznego przywódcę, czy też, jeśli tylko będę tego chciał, zostanie pospolitym przestępcą” nie ma wrodzonych predyspozycji, umysł to tabula rasa, są tylko wyuczone reakcje

48 Najważniejsze twierdzenia behawioryzmu
świadomość nie istnieje, a jeśli istnieje to nie może być przedmiotem psychologii człowiek w swoim życiu psychicznym i w reakcjach nie jest autonomiczny, ale zdeterminowany przez środowisko fizycznie i społecznie przedmiotem psychologii są tylko dające się zarejestrować zewnętrzne reakcje na bodźce, a więc ramy zewnętrzne, reakcje fizjologiczne czyli zewnętrzne zachowania psychologia może tylko działać na związki między bodźcami (S), a reakcjami (R) bez brania pod uwagę wewnętrznych procesów psychicznych

49 podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski
behawioryzm S R (stimulus) (reaction)

50 determinizm środowiskowy
środowisko jest układem aktywnym człowiek jest układem reaktywnym, którym nie kierują wewnętrzne motywy i dążenia

51 założenia behawiorystów
uczenie się to przyswajanie nowego zachowania i ma charakter uniwersalny, pozwalający na wyjaśnienie złożonych procesów ogólne prawa SR, można wykryć posługując się wyłącznie metodą eksperymentalną badania prowadzone na zwierzętach stały się podstawą badań psychologicznych na te same bodźce ludzie różnie reagują ta sama reakcja pojawia się pod wpływem różnych bodźców, co ułatwia manipulowanie człowiekiem

52 podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski
człowiek odbiorca informacji zachowanie otoczenie

53 podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski
warunkowanie klasyczne (reaktywne) – Pawłow instrumentalne – Thorndike sprawcze – Skinner

54 Iwan Pawłow (1849–1936) laureat Nagrody Nobla z medycyny w 1904

55 warunkowanie klasyczne – reaktywne
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski warunkowanie klasyczne – reaktywne bodziec warunkowy, na początku neutralny w stosunku do reakcji bezwarunkowej, prezentowany z bodźcem bezwarunkowym, który zawsze wywołuje reakcje bezwarunkową, po serii prób wywołuje reakcję warunkową

56 podstawowe cechy warunkowania klasycznego

57 procesy stanowiące podstawę warunkowania klasycznego
ogólna pobudliwość układ bodźców w czasie generalizacja bodźca różnicowanie i hamowanie wygaszanie

58 temperament wg Pawłowa
temperament odpowiada typowi układu nerwowego

59 właściwości temperamentu
siła procesu pobudzenia – na poziomie zachowania funkcjonalna wydolność komórki nerwowej znajduje wyraz w reakcjach na silną lub długotrwałą stymulację; im silniejszy układ nerwowy, tym mniejsza jest wartość procesu pobudzenia siła procesu hamowania – łatwość, z jaką UN tworzy warunkowe reakcje hamulcowe (wygaszanie, różnicowanie, opóźnianie), przejawia się gdy zachodzi konieczność odraczania reakcji, hamowania pobudzeń, by stworzyć miejsce adekwatnie działającym bodźcom równowaga procesów nerwowych – stosunek procesów pobudzenia do procesów hamowania ruchliwość procesów nerwowych – zdolność UN do szybkiej zmiany procesów pobudzenia i hamowania

60 typologia Pawłowa typ układu nerwowego silny słaby melancholik
zrównoważony niezrównoważony choleryk ruchliwy sangwinik powolny flegmatyk

61 Edward Thorndike ( )

62 skrzynka problemowa Thorndike’a

63 prawo efektu zachowanie, które w danej sytuacji wywołuje odczucie zadowolenia, zostaje skojarzone z tą sytuacją i jeśli w przyszłości sytuacja ta się powtórzy, to wzrasta prawdopodobieństwo, iż powtórzone zostanie także zachowanie jeżeli natomiast w danej sytuacji zachowanie wywoła odczucie dyskomfortu, to spada prawdopodobieństwo powtórzenia się tego zachowania w podobnych warunkach w przyszłości

64 warunkowanie instrumentalne
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski warunkowanie instrumentalne wzmocnienie pojawia się tylko wówczas, gdy badany podmiot wykona odpowiednią reakcję

65 Burrhus Frederic Skinner (1904-1990)

66 behawioryzm Skinnera w behawioryzmie najważniejsze są nagrody i kary
obserwacje na zwierzętach mają bezpośrednie zastosowanie w interpretacji zachowania ludzkiego schemat zachowania rozumiemy jako reakcję na bodziec badacz powinien się interesować danymi obserwowanymi wykluczał znaczenie terminów (desygnatów), którymi nauka nie powinna się zajmować

67 odmiany zachowania organizmu
zachowanie reaktywne – ma miejsce gdy zarówno S (bodziec), jak i R (reakcja) są obserwowane wzrokowo oraz gdy reakcja pojawia się jako następstwo S (bodźca) zachowanie sprawcze – mówimy o nim gdy możemy obserwować R, gdy S nie jest dostępne naszej obserwacji; zachowanie jest sprawcze, gdy jakaś właściwość organizmu sprawia, iż jest on aktywny i demonstruje reakcje dotychczas mu nieznane

68 rozróżnienie zachowań reaktywnych i sprawczych
pozwoliło precyzyjnie odróżnić warunkowanie klasyczne od sprawczego zachowanie reaktywne – jest następstwem warunkowania klasycznego, tzn. działa bodziec obojętny, następuje wzmocnienie i reakcja odruchu motorycznego zachowanie sprawcze – jest przypadkiem uczenia się, jest to reakcja, która nie jest poprzedzana określonym bodźcem

69 warunkowanie sprawcze
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski warunkowanie sprawcze sprawcza reakcja poddana zostaje kontroli bodźca warunkowanie poprzez wzmocnienie następujące w momencie reakcji badanego czynniki wzmacniające: pozytywny – nagroda negatywny – kara

70 skrzynka Skinnera

71 prawa reakcji odruchów
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski prawa reakcji odruchów prawo progu – do wywołania reakcji niezbędna jest minimalna siła bodźca prawo latencji – istnieje ukryty czas wystąpienia reakcji po zadziałaniu bodźca prawo siły reakcji – siła reakcji jest funkcją intensywności bodźca prawo pozmienności – reakcja może pojawiać się przez pewien czas po ustaniu działania bodźca prawo czasowego sumowania – wydłużenie działania bodźca może dać podobny efekt jak nasilenie intensywności bodźca

72 kara

73 zasady stosowania kary
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski zasady stosowania kary zawsze musi występować reakcja alternatywna specyficzność reakcji i sytuacji karanej synchronizacja reakcji i kary ucieczka jest niedozwolona intensywność czas trwania zakazane przejawy współczucia motywacja nie powinna występować generalizacja z czynności na dyspozycję

74 podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski
wiek przedszkolny rozumienie kary i sprawiedliwości kara ekspiacyjna – arbitralna surowa immanentna sprawiedliwość = równość bez intencji kara ekspiacyjna - Nie istnieje żaden związek między treścią sankcji a przewinieniem. (np. za nieposprzątany pokój dziecko nie idzie do kina)

75 podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski
sankcje przez odwzajemnianie-polegają na wyjaśnieniu, że łamanie reguł pogwałca umowę społeczną i niszczy więź społeczną. Jeśli to nie wystarczy....można np. dziecko, które nie posprzątało pokoju zabrać te rzeczy, których nie posprzątało. Kary te są "naturalnymi konsekwencjami" nieprzestrzegania zasad.

76 czy stosować karę fizyczną?
teoria społecznego uczenia się - „dzieci bite biją” miłość vs nienawiść najwyższy wymiar kary strach przed karą uogólnia się na lęk przed karzącym odreagowanie emocji karzącego gdy brak karzącego zakaz nie działa moralność księgowego

77 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Art. 40. Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych.

78 kodeks karny Art § 1. Kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. § 2. Jeżeli naruszenie nietykalności wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności, sąd może odstąpić od wymierzenia kary. § 3. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego.

79 kodeks rodzinny i opiekuńczy
Art. 95. § 1. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka. § 2. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo. § 3. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny.

80 podstawowe kierunki psychologii
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski podstawowe kierunki psychologii psychoanaliza behawioryzm humanistyczna poznawcza

81 USA, rok 1963 Amerykańskie Towarzystwo Psychologii Humanistycznej
Gordon Allport Charlotte Bühler George Kelly Carl Rogers Amerykańskie Towarzystwo Psychologii Humanistycznej

82 ograniczenia psychoanalizy behawioryzmu irracjonalizm redukcjonizm
trzecia siła psychologia humanistyczna twórczość miłość Ja obiektywność autonomia tożsamość odpowiedzialność zdrowie psychiczne

83 główna idea możliwość wyjścia poza ograniczenia behawiorystycznego i psychoanalitycznego wyjaśniania aspiracji człowieka konieczność wniknięcia w światopogląd, by móc "ujrzeć świat człowieka jego oczami" na potrzeby dalszego rozwijania odpowiedzialności, wyboru samo tworzenia się, autonomii, i tożsamości

84 założenia psychologii humanistycznej
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski założenia psychologii humanistycznej człowiek to nie suma elementów składowych unikalna natura człowieka wyraża się poprzez jego bycie w związku z innymi człowiek jest samoświadomy człowiek ma możliwość wyboru człowiek jest bytem intencjonalnym

85 sześć podstawowych postulatów:
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski sześć podstawowych postulatów: upodmiotowienie sytuacji badawczej („my”) dialog zamiast manipulacja, ponieważ w każdej sytuacji badawczej ludzie mogą przejawiać odmienne właściwości komunikacja łączenie nauki z praktyką (psychoterapia) uwzględniane perspektywy badanego odwołanie się do empatii jako najbardziej efektywnego kanału komunikacyjnego

86 człowiek – podmiot autonomiczny
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski człowiek – podmiot autonomiczny przejawia postawę badawczą wobec rzeczywistości obserwuje przewiduje planuje wnioskuje zgodnie z posiadaną wiedzą przystosowuje się do świata i kształtuje go

87 rozumienie: dotyczy przedmiotów związanych z życiem duchowym człowieka
polega na uświadamianiu sobie stosunku (stosunków), który wyznacza sens tego, co się rozumie jest stanem nacechowanym możnością odtwarzania lub stosowania w innych warunkach przedmiotu podlegającego rozumieniu

88 główni przedstawiciele:
Carl Rogers Abraham Maslow

89 Carl Rogers ( )

90 Carl Rogers „organizm” „ja”
konstrukty teoretyczne o podstawowym znaczeniu, stanowiące podwalinę całej teorii: „organizm” „ja”

91 organizm umiejscowienie wszelkiego doświadczenia
doświadczenie obejmuje wszystko to, co dzieje się w obrębie organizmu w każdym momencie i jest potencjalnie dostępne świadomości całość doświadczenia tworzy pole fenomenologiczne, które stanowi indywidualny układ odniesienia, znany jedynie samej jednostce

92 pojęcie „ja” część pola fenomenologicznego stopniowo wyodrębniająca się z całości „ja” czy obraz „ja” to zorganizowana spójna postać pojęciowa, „ja” składa się ze: spostrzeganych własności „ja”, czyli samego siebie spostrzeganych relacji między „ja” a innymi

93 rozwój pojęcia „ja” autopercepcja samoświadomość

94 oddzielne „ja” od innych ludzi
autopercepcja oddzielne „ja” od innych ludzi i obiektów fizycznych sensoryczne wyodrębnienie cielesnego „ja” w opozycji do niecielesnego „ja” – 3 mc uczenie się występowania zgodności pomiędzy ruchem ciała a zmianami w otoczeniu, jakie ono wywołuje poczucie stałości obiektów i ludzi bez względu na zmianę sytuacji – mc

95 samoświadomość zdolność traktowania „ja” jako podmiotu
powstaje w wieku około 15 miesięcy wyraża się poprzez: rozpoznawanie siebie w lustrze (12-24 m.ż.) zaimki podkreślające odrębność, dziecięcy negatywizm, odczuwanie dumy, wstydu, zakłopotania nazywanie siebie po imieniu (21-24 m.ż.)

96 organizm a „ja” jeśli doświadczenia jakiejś osoby, tworzące jej „ja” odzwierciedlają wiernie doświadczenia organizmu, to osobę tą możemy określić jako przystosowaną, dojrzałą i funkcjonującą w sposób pełny niezgodność między ja a organizmem prowadzi do poczucia zagrożenia i niepokoju

97 terapia skoncentrowana na kliencie (nie: pacjencie)
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski terapia skoncentrowana na kliencie (nie: pacjencie) dylemat: mógłbym – powinienem podstawowa potrzeba: uznania dążenie do aktualizacji, jako potrzeba rozwoju i wzrostu, stania się dojrzałą i zdrową istotą ludzką „ja” – „ja idealne”

98 terapia Klienta „ułatwiający” (nie terapeuta) stwarza ciepło, pełną akceptację i atmosferę klient uzyskuje siłę i motywację do radzenia sobie ze swoimi problemami osiąga wgląd (słabe i mocne strony) wzrost samooceny

99 informacje w obrębie POJĘCIA JA
wyobrażenia sądy standardy osobiste samooceny samoopisy w kulturze europejskiej najważniejszym składnikiem obrazu własnej osoby są sądy w obrębie sądów dominują samoopisy

100 uogólniona postawa ewaluatywna w stosunku do samego siebie,
samoocena uogólniona postawa ewaluatywna w stosunku do samego siebie, wpływa na nastrój, modyfikuje zachowania wywiera silny wpływ na pewien zakres zachowań osobistych i społecznych

101 kształtowanie się samooceny
czynniki: opinie i oceny, jakie jednostka o sobie słyszy odnoszone sukcesy i doznawane niepowodzenia porównywanie siebie z innymi

102 samowiedza zespół przekonań i wartości odnoszących się do własnego funkcjonowania osobistego jednostki psychologiczne pojęcie własnego "ja" z cechami charakterystycznymi, które wpływają na myślenie, uczucia i działanie

103 zakres pojęcia świadomości
wiedza o sobie świadomość siebie samoocena

104 integracyjna funkcja samoświadomości
środowisko samoświadomość osobowość zachowanie

105 podział samooceny samoocena stabilna niestabilna adekwatna
nieadekwatna nieukształtowana zmienna zawyżona zaniżona

106 realna idealna rodzaje samooceny samoocena wysoka niska stabilna
niestabilna pozytywna negatywna pewna zagrożona adekwatna nieadekwatna

107 kształtowanie się „samooceny warunków osobistych” i jej wpływ na poziom aspiracji
sukcesy i niepowodzenia oceny innych ludzi dotyczące wyników działania standardy grupowe werbalizacja oceny samoocena warunków osobistych poziom aspiracji percepcja objawów warunków osobistych werbalizacja oceny warunki osobiste oceny innych ludzi dotyczące warunków osobistych procesy motywacji

108 postawy w stosunku do „ja”
postawa samoakceptacji zaufanie i wiara we własne siły umiejętność wykorzystywania swoich potencjalnych możliwości umiejętność korygowania swojego zachowania pod wpływem krytyki innych optymalna zbieżność między „ja realnym” i „ja idealnym” postawa samoodtrącenia nieufność do samego siebie poczucie niższości braku plastyczności w postępowaniu

109 Abraham Maslow ( )

110 potrzeba psychiczna – motyw
stan osoby doznającej poczucie niespełnienia (napięcie motywacyjne), czyli frustrację potrzeb, działa jako czynnik motywujący skłania jednostkę do aktywności, które mogą tę potrzebę zaspokoić z potrzebami wiąże się pozytywna lub negatywna charakterystyka afektywna

111 samourzeczywistnienia
hierarchia potrzeb wg Maslowa samourzeczywistnienia szacunku przynależności bezpieczeństwa fizjologiczne

112 potrzeby fizjologiczne
gdy nie są zaspokojone, dominują nad wszystkimi innymi potrzebami, wypierają je na dalszy plan i decydują o przebiegu zachowania człowieka jedzenia odpoczynku przyjemnych doznań zmysłowych seksualne

113 potrzeby bezpieczeństwa
pobudzają do działania, zapewniając nienaruszalność, ujawniają się gdy dotychczasowe nawyki okazują się mało przydatne wyrażają się unikaniem, tego, co może przynieść śmierć lub cierpienie; potrzeba zależności, potrzeba opieki i oparcia, potrzeba braku lęku, potrzeba ładu,

114 potrzeby przynależności i miłości
ich zaspokojenie rzutuje na sposób widzenia świata, akceptacji afirmacji miłości bycia kochanym występują w dążeniach do przezwyciężenia osamotnienia, alienacji

115 potrzeby szacunku i uznania
potęgi wyczynu wolności respektu i uznania innych dobrego statusu społecznego sławy dominacji

116 potrzeba samourzeczywistnienia
stałe dążenie osoby do realizacji swojego potencjału i rozwijania wrodzonych talentów i możliwości; najbardziej podstawowa z ludzkich potrzeb

117 hierarchia potrzeb

118 potrzeby estetyczne harmonii, piękna

119 potrzeby poznawcze wiedzy, rozumienia, nowości

120 potrzeba transcendencji
najwyższy poziom, potwierdzanie istnienia istot wyższych potrzeby duchowe

121 podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski
hierarchia potrzeb Im wyższa potrzeba, tym mniejsze ma znaczenie dla biologicznego przetrwania, tym bardziej może być opóźniona jej gratyfikacja i tym łatwiej potrzeba ta na trwałe zanika życie na poziomie wyższych potrzeb oznacza większą sprawność biologiczną, długowieczność, mniej chorób, lepszy sen, apetyt wyższe potrzeby są subiektywnie odczuwane jako mniej naglące zaspokojenie wyższych potrzeb prowadzi do bardziej pożądanych subiektywnie rezultatów, tj. głębszego szczęścia, większej pogody ducha i bogatszego życia wewnętrznego osoby, które mają zaspokojone zarówno potrzeby niższe, jak i wyższe, przypisują większą wartość potrzebom wyższym dążenie do zaspokojenia i gratyfikacja wyższych potrzeb ma pożądane konsekwencje społeczne

122 podstawowe kierunki psychologii
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski podstawowe kierunki psychologii psychoanaliza behawioryzm humanistyczna poznawcza

123 podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski
cogito, ergo sum René Descartes podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski

124 psychologia poznawcza
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski psychologia poznawcza badanie wszystkiego co składa się na pojęcie „umysł” brak ogólnej „koncepcji człowieka” koncentracja na procesach pośredniczących percepcja myślenie rozwiązywanie problemów procesy językowe pamięć

125 zakres psychologii poznawczej

126 zakres nauk o poznaniu

127 podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski
człowiek istota poszukująca, objaśniająca i przetwarzająca bodźce myślenie zachowanie

128 sensoryczny obraz rzeczywistości
wrażenia sensoryczny obraz rzeczywistości

129 system zmysłów Zmysł Bodziec Narząd zmysłu Receptor Wrażenie Wzrok
Fale świetlne Oko Czopki i pręciki siatkówki Kolory, wzorce, faktury Słuch Fale dźwiękowe Ucho Komórki włosowe błony bębenkowej Szumy, tony Wrażenia skórne Kontakt zewnętrzny Skóra Końcówki nerwów w skórze (ciałka Rufiniego, płytki Merkerla, ciałka Paciniego) Dotyk, ból, ciepło, zimno

130 system zmysłów Zmysł Bodziec Narząd zmysłu Receptor Wrażenie Węch
Substancje lotne Nos Komórki włosowe nabłonka węchowego Zapachy Smak Substancje rozpuszczalne Język Kubki smakowe języka Smaki (słodki, kwaśny, gorzki, słony) Równowaga Siły mechaniczne i grawitacyjne Ucho wewnętrzne Komórki włosowe kanałów półkolistych i przedsionka Ruch w przestrzeni i siła ciążenia

131 Rzeczą zmysłów jest oglądać, rzeczą intelektu myśleć
Immanuel Kant

132 wyznaczanie progu absolutnego

133 teoria detekcji sygnałów

134 podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski
prawo Webera prawo wyrażające relację pomiędzy fizyczną miarą bodźca a reakcją zmysłów, np. wzroku, słuchu, węchu czy poczucia temperatury (siła wrażenia)

135

136

137

138 ledwo dostrzegalna różnica - LDR
określa się ją podając bodziec standardowy i ustalając, o ile silniejszy musi być inny bodziec, aby był spostrzegany jako „ledwie dostrzegalnie różny” w 75% przypadków; potrzebny do tego przyrost bodźca (LDR) stanowi zawsze tę samą część wielkości pierwotnego bodźca

139 widzenie barw

140 Tablice Ishihary test ślepoty barw

141 koordynacja oka i ręki R. W. Sperry, The Harvey Lectures, seria 62. Copyright©1968 by Academic Press with permission from Elsvier

142 to, czego doświadcza podmiot percypujący
spostrzeganie to, czego doświadcza podmiot percypujący

143 w otaczającym nas świecie
zadanie percepcji nadanie sensu wrażeniom wykroczenie poza stymulację sensoryczną w celu odkrycia przedmiotów istniejących w otaczającym nas świecie

144 etapy procesu spostrzegania
odbiór wrażeń, percepcja, identyfikacja (rozpoznawanie)

145 aktywność nerwowa komórek kory mózgowej
odbiór wrażeń aktywność nerwowa komórek kory mózgowej energia fizyczna

146 percepcja procesy mózgowe organizują wrażenia w spójne obrazy
powstają całościowe, rozpoznawalne wzorce i formy ocena wielkości, kształtu, ruchu, odległości synteza percepcyjna

147 identyfikacja i rozpoznanie
przypisanie znaczenia spostrzeżeniom powstaje uświadamiane spostrzeżenie przedmiotowe przypisywanie obiektom nazwy podejmowanie decyzji czym przedmiot jest do czego przedmiot służy

148 interpretacja obrazu na siatkówce

149 interpretacja obrazu na siatkówce - bodziec dystalny

150 narysuj! blat stołu okno dywan obraz

151 interpretacja obrazu na siatkówce - bodziec proksymalny

152 bodziec dystalny i proksymalny

153 bodziec dystalny i proksymalny
to, co spostrzegamy – bodziec dystalny – rzeczywisty obiekt z otoczenia bodziec, z którego wydobywamy tę informację – bodziec proksymalny – obraz na siatkówce

154 celem spostrzegania jest uzyskanie trafnego, stabilnego obrazu świata, co pozwala we właściwy sposób kierować zachowaniem

155 złudzenia złudzenie optyczne to obraz, jaki powstaje w naszym mózgu
na skutek interpretacji odbieranych przez organy wzroku zjawisk

156 złudzenie Poggendorfa – czy linia ukośna jest łamana?

157 złudzenie Poggendorfa –linia ukośna jest łamana!

158 złudzenie Ebbinghausa – które z centralnych kół jest większe?

159 złudzenie Ebbinghausa – które z centralnych kół jest większe?

160 złudzenie Müllera-Lyera – która z linii poziomych jest dłuższa

161 złudzenie Zoellnera – czy linie pionowe są równoległe?

162 tendencyjność spowodowana oczekiwaniem

163 co widzisz?

164 tendencyjność spowodowana oczekiwaniem

165 a teraz – co widzisz?

166 policz czarne punkty

167 Czy między kwadratami znajdują się niebieskie punkty?

168 w ruchu?

169 w ruchu?

170 w ruchu?

171 trójkąt?

172 trójkąt?

173 czy można coś takiego zbudować?

174 czy można coś takiego zbudować?

175 czy można coś takiego zbudować?

176 gdzie prowadzą te schody?

177

178 Czy woda może tak płynąć?

179

180 Widzisz parę zakochanych
czy trupią czaszkę?

181 Ile twarzy widzisz?

182

183 13 twarzy?

184

185

186

187 kwadraty?

188

189

190

191

192 podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski
Interestingly, research has shown that young children cannot identify the intimate couple because they do not have prior memory associated with such a scenario. What they WILL see, however, is the nine dolphins in the picture!

193 mechanizm redukcji nadmiaru informacji
uwaga mechanizm redukcji nadmiaru informacji

194 fizjologiczne mechanizmy uwagi
odruch orientacyjny mechanizm indukcji ujemnej aktywność układu siatkowatego

195 fizjologiczne mechanizmy uwagi
odruch orientacyjny skierowanie receptorów na źródło stymulacji towarzyszy temu aktywność motoryczna ułatwiająca odbieranie bodźców wzrost wrażliwości wszystkich receptorów wzrost poziomu aktywacji organizmu związany z pobieraniem nowych informacji – wygasa po kilku wystąpieniach bodźca

196 fizjologiczne mechanizmy uwagi
mechanizm indukcji ujemnej pobudzenie pojawia się w pewnej okolicy kory mózgowej wywołuje hamowanie w okolicach sąsiednich dzięki indukcji ujemnej pobudzenie w korze mózgowej ma charakter zogniskowany, a nie rozlany

197 fizjologiczne mechanizmy uwagi
aktywność układu siatkowatego zbudowany z sieci włókien nerwowych oplatających okolice podkorową zawiera włókna pobudzające i hamujące, różnego typu włókna zdążają do pół asocjacyjnych kory i do sensorycznych pól pierwotnych część wstępująca – okolice wzgórza: uwrażliwia ośrodki na odbiór specyficznych bodźców

198 pole uwagi jest szersze od pola świadomości
uwaga a świadomość pole uwagi jest szersze od pola świadomości świadomość introspektywna – zdajemy sobie sprawę z własnych procesów psychicznych świadomość percepcyjna – zdajemy sobie sprawę z tego co się dzieje w otoczeniu (w tym: we własnym ciele)

199 stopnie natężenia uwagi
skupiona intensywnie – na niewielkiej liczbie bodźców – towarzyszy jej wyostrzona świadomość ekstensywna – rozproszona – osłabienie świadomości procesy poduwagowe – przedświadoma obróbka bodźców bardo krótko eksponowanych

200 czynności a świadomość
automatyczne – są sterowane przez struktury „lokalne” – w niewielkim stopniu lub wcale nie angażują uwagi i pamięci kontrolowane – są sterowane z zaangażowaniem całego systemu poznawczego

201 funkcje uwagi selektywność – zdolność do wyboru jednego bodźca kosztem innych czujność – zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca (sygnału) i ignorowanie pozostałych (szumu) przeszukiwanie – aktywne, systematyczne badanie pola percepcyjnego, w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium kontrola czynności jednoczesnych – podział zasobów uwagi i pamięci na kilka równolegle wykonywanych czynności

202 zadanie Stroopa zmierz swój czas czytania na głos wszystkich słów, nie zwracając uwagi na kolor, jakim są wydrukowane

203

204 zadanie Stroopa a teraz zmierz swój czas wymieniania kolorów wszystkich słów bez zwracania uwagi na ich treść

205

206 zadanie Stroopa prawdopodobnie wykonałeś zadanie pierwsze szybko i bez wysiłku, wcale lub tylko minimalnie zastanawiając się nad nim zadanie drugie wymagało twej pełnej, świadomej uwagi, ponieważ musiałeś poradzić sobie z interferencją poznawczą

207 procesy organizujące percepcję
podział na regiony figura i tło zamykanie zasady grupowania percepcyjnego ramy odniesienia

208 podział na regiony ustalenie powiązań pomiędzy punktami odbieranymi przez poszczególne receptory siatkówki barwa i faktura wyznaczanie granic pomiędzy regionami

209 figura i tło

210 zamykanie

211 zjawisko grupowania

212 ramy odniesienia

213 pamięć

214 model systemu pamięciowego

215 rejestr sensoryczny – VSTM
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski rejestr sensoryczny – VSTM bardzo krótko zapis sensoryczny – ikoniczna, echoiczna bez kategoryzacji (wszystko co jest spostrzegane) nie mamy bezpośredniego wglądu występuje również gdy nie ma koncentracji 2 –3 sek. Visual short-term memory

216 pamięć operacyjna – STM
uwaga – wyodrębnienie kodowanie – przyporządkowanie temu co podlega rejestracji znaków danego systemu werbalne, obrazowe – identyfikowanie, nazywanie aktywna część systemu - świadome przetwarzanie informacji to co tu nie trafi – bezpowrotnie zapomniane 7+/- 2 30 sek. – im dłużej tym lepiej zorganizowana i przypomniana

217 przetwarzanie w pamięci krótkotrwałej
porcjowanie powtarzanie

218 pamięć długotrwała – LTM
nieograniczony czas przechowywania – starzenie się, dysfunkcje zapominanie, niemożność zlokalizowania wejście przez pamięć operacyjną konieczna elaboracja – obróbka – sklasyfikowanie, zorganizowanie, powiązanie łącznie z obecnymi danymi informacje z STM i LTM kontrolują zachowanie

219 kodowanie w pamięci długotrwałej
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski kodowanie w pamięci długotrwałej organizacja według znaczenia mnemonika specyficzność kodowania ogólna nazwa sposobów ułatwiających zapamiętanie, przechowywanie i przypominanie sobie informacji. Do sposobów mnemonicznych należy np. kategoryzacja elementów, czyli uporządkowanie i pogrupowanie ich według pewnych zasad: podobieństwa znaczeniowego czy formalnego, skojarzenie ich z innymi elementami, ułożonymi rytmiczne lub mającymi formę logiczną czy żartobliwą, dzięki czemu łatwo je zapamiętać, stosowanie skrótów werbalnych czy zewnętrznych analogii oraz układu wierszowego

220 podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski
mnemonika Kolory tęczy: Czemu Patrzysz Żabo Zielona Na Fanfarona, Akronimy znaczące, np. HOMES (ang. domy): Wielkie Jeziora Północnoamerykańskie (Huron, Ontario, Michigan, Erie, Superior), pierwsze litery, np.:

221 przyczyny zapominania
zanikanie; interferencja; nieskuteczne wydobywanie; motywowane zapominanie

222 sądzenie i podejmowanie decyzji

223 sądzenie i podejmowanie decyzji
odnajdowanie sensu w świecie uporczywość fałszywych przekonań źródła irracjonalności zniekształcenia poznawcze psychologia podejmowania decyzji

224 podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski
Herbert A. Simon, USA ( ) Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 1978 r. badania procesów podejmowania decyzji wewnątrz organizacji gospodarczych

225 wyjaśniał zjawisko racjonalności człowieka
teoria wyboru oparta na tezie o tzw. ograniczonej racjonalności podmiot działający – człowiek, firma, organizacja – nie jest w stanie poznać wszystkich alternatyw zachowań istotnych dla podjęcia decyzji, rozpatrzyć skutków każdego z wyborów oraz sprecyzować wyboru ze zbioru alternatyw zachodzi konieczność podejmowania suboptymalnych decyzji, spełniających warunek dostateczności koncepcje ograniczonej racjonalności i suboptymalnych decyzji Simon wykorzystał w budowie modeli symulacyjnych wyjaśniał zjawisko racjonalności człowieka

226 porównanie założeń podstawowych kierunków psychologii
podstawy psychologii prof. nadzw. dr hab. Mariusz Lipowski porównanie założeń podstawowych kierunków psychologii psychoanaliza behawioryzm humanistyczna poznawcza

227 pogląd na naturę człowieka determinanty zachowania
cechy psychoanalizy pogląd na naturę człowieka kierowana przez instynkt determinanty zachowania dziedziczność wczesne doświadczenia główny temat badań nieświadome popędy konflikty badania podstawowe zachowanie jako zewnętrzny wyraz nieświadomych motywów

228 pogląd na naturę człowieka determinanty zachowania
cechy behawioryzmu pogląd na naturę człowieka reagująca na bodźce dająca się modyfikować determinanty zachowania środowisko warunki bodźcowe główny temat badań specyficzne reakcje zewnętrzne badania podstawowe zachowanie, jego przyczyny bodźcowe i konsekwencje

229 cechy psychologii humanistycznej
pogląd na naturę człowieka aktywna o nieograniczonym potencjale determinanty zachowania potencjalnie samosterujące główny temat badań doświadczenie ludzkie i potencjał ludzki badania podstawowe struktura życia jednostki wartości cele

230 cechy psychologii poznawczej
pogląd na naturę człowieka twórczo aktywna reagująca na bodźce determinanty zachowania warunki bodźcowe procesy umysłowe główny temat badań język badania podstawowe procesy umysłowe dedukowane za pośrednictwem wskaźników behawioralnych